Świerząbek bulwiasty

Świerząbek bulwiasty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	świerząbek
Gatunek	świerząbek bulwiasty
	Nazwa systematyczna
	Chaerophyllum bulbosum L.; Sp. Pl.: 258 (1753)
Synonimy
	Anthriscus prescottii Veesenm.; Chaerophyllum caucasicum (Fisch. ex Hoffm.) Schischk.; Chaerophyllum laevigatum Vis.; Chaerophyllum neglectum N.W.Zinger; Chaerophyllum verticillatum Pers.; Myrrhis bulbosa (L.) Spreng.; Myrrhis tuberosa J.Jundz.; Polgidon bulbosum (L.) Raf.; Scandix bulbosa (L.) Roth; Selinum bulbosum (L.) E.H.L.Krause;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świerząbek bulwiasty^[4]^[5] (Chaerophyllum bulbosum L.) – gatunek byliny z rodziny selerowatych. Występuje na rozległych obszarach Europy, bez jej południowych, zachodnich i północnych krańców, oraz w zachodniej Azji, po Iran, Kirgistan i Kazachstan^[3]. W Polsce rośnie na całym niżu, w górach jest rzadki^[5]. Bywa uprawiany dla jadalnych, bulwiastych korzeni^[5].

Gatunek znany jest pod różnymi nazwami zwyczajowymi: świerzop bulwiasty, trybula bulwiasta, trybula grubokorzeniowa, trybula korzeniowa^[6].

Morfologia edytuj

Łodyga: Pusta w środku, prosto wzniesiona, osiąga do 2 m wysokości. W dolnej części jest szczecinkowato owłosiona (włoski na brodawkach), czerwonawo plamista, w górze niemal naga, pod węzłami rozdęta^[5].
Liście: Skrętoległe, o blaszce w zarysie trójkątnie jajowatej, 2–4-krotnie pierzastej, żywozielonej. Dolne liście osadzone są na owłosionych ogonkach, górne są siedzące. Odcinki liścia lancetowate do równowąskich, całobrzegie ostro zakończone z białawym kończykiem^[5].
Kwiaty: Drobne, zebrane w baldachy o 8–20 nierównych i nagich promieniach. Pokryw brak lub tworzone przez nieliczne listki. Baldaszki także z nierównymi szypułkami, wsparte 3–5 pokrywkami, które są biało obrzeżone^[5], lancetowate i nierównej długości^[7]. Kielich silnie zredukowany o niemal niewidocznych ząbkach. Płatki korony białe, odwrotnie jajowate, głęboko, do około połowy wcięte, te na brzegach baldaszków większe od tych skierowanych do jego środka^[5].
Owoce: Walcowate do wąskojajowatych, długości 4–6 mm, podobnej długości lub dłuższe od szypułek, podłużnie żółtawobrunatno prążkowane^[5].
Gatunek podobny: Mylić się może z podobnym z pokroju szczwołem plamistym Conium maculatum, który ma jednak dobrze wykształconą pokrywę, owoce szersze, jajowate i brodawkowate^[5].

Pokrój
Bulwiasty korzeń
Łodyga
Odcinki liścia
Kwiatostan
Owoc

Biologia i ekologia edytuj

Rośnie w zaroślach, lasach, na brzegach rzek^[5]. Jest gatunkiem charakterystycznym dla okrajkowego zespołu Chaerophylletum bulbosi wykształcającym się w miejscach nasłonecznionych w kompleksach lasów łęgowych i wilgotnych grądów^[8].

Kwitnie od czerwca do sierpnia^[5]^[7].

Systematyka edytuj

W niektórych ujęciach wyróżniany bywa podgatunek prescotii (DC.) Nyman^[7] uznawany też za odrębny gatunek Chaerophyllum prescottii DC.^[9] Rośliny te osiągają mniejszą wysokość (zwykle do 1 m, rzadko do 1,8 m), mają liczniejsze pokrywki (od 5 do 10) o równej długości i jajowatego kształtu oraz dłuższe owoce (od 6 do 9 mm). Rośliny te występują w Europie Wschodniej i Azji Zachodniej^[7] (od Ukrainy po Mongolię)^[3].

Zastosowanie edytuj

Bulwiaste korzenie

Gatunek uprawiany był w XIX wieku jako warzywo korzeniowe, ale popadł w zapomnienie. Korzenie kopie się jesienią. Są słodkie i mięsiste. W smaku przypominać mają orzechy i kasztany jadalne. Można je spożywać surowe, w tym jako dodatek do sałatek, koktajli czy soków, albo gotować i smażyć, dodając do zup, potraw warzywnych i mięsnych^[6].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-12-30] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-12-30] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Chaerophyllum bulbosum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-30].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PWN, 1960, s. 26.
↑ ^a ^b MonikaM. Fijołek MonikaM., Atlas dzikich roślin jadalnych: 150 polskich gatunków, WydawnictwoW. SBM (red.), Warszawa: Wydawnictwo SBM, 2017, s. 170, ISBN 978-83-8059-318-3, OCLC 982642094 .
↑ ^a ^b ^c ^d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 335. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 197-198. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Chaerophyllum prescottii DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-30].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-12-30] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-12-30] (ang.).

[powo-3] Chaerophyllum bulbosum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-30].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[szafer-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PWN, 1960, s. 26.

[fijolek-6] MonikaM. Fijołek MonikaM., Atlas dzikich roślin jadalnych: 150 polskich gatunków, WydawnictwoW. SBM (red.), Warszawa: Wydawnictwo SBM, 2017, s. 170, ISBN 978-83-8059-318-3, OCLC 982642094 .

[klucz-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 335. ISBN 83-01-14342-8.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 197-198. ISBN 83-01-14439-4.

[9] Chaerophyllum prescottii DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-30].

[4]

[5]

[3]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]