Świrz
Świrz (ukr. Свірж, Swirż) – wieś na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie lwowskim, w hromadzie Bóbrka, nad rzeką Świrz.
 Zamek w Świrzu | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Hromada | |||
| Populacja • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+380 3263 | ||
| Kod pocztowy |
81225 | ||
Położenie na mapie hromady Bóbrka  | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |||
Położenie na mapie rejonu lwowskiego  | |||
 49°39′00″N 24°26′20″E/49,650000 24,438889
| |||
Historia
edytujMiejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1422 roku podczas rozgraniczenia wsi ze Stokami i Lubeszką[1]. Wieś prawa wołoskiego, położona była w pierwszej połowie XV wieku w ziemi lwowskiej województwa ruskiego[2].
W 1428 r. Świrz odwiedził król Władysław II Jagiełło. W 1449 r. doszło do rozgraniczenia miasta i wsi o tych samych nazwach. W 1484 r. bracia Marcin i Świrscy ufundowali tu parafię i pierwszy drewniany kościół. Na jego miejscu w 1546 r. zbudowano w stylu renesansowym murowaną świątynię pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[3][4].
Przez pewien czas podczas zaboru austriackiego jako miasteczko wchodził w skład obwodu, czyli cyrkułu brzeżańskiego[5].
W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Swirz w powiecie przemyślańskim województwa tarnopolskiego.
W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca tutaj polska rodzina Szwedów udzielała pomocy Żydom, za co w 1987 roku Instytut Jad Waszem uhonorował tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata Jana i Katarzynę Szwedów oraz ich dzieci, Antoniego Szweda i Marię Kotwicę z d. Szwed[6].
W latach 1943–1945 z rąk nacjonalistów ukraińskich UPA zginęło ok. 75 Polaków[7].
Położenie
edytuj
Na podstawie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Świrz albo Świerz ze Świrzykiem: to miasteczko w pow. przemyślańskim, 10 km na zachód od sądu powiatowego w Przemyślanach, z urzędem pocztowym w miejscu. Na północ leży Kopań, na wschód Kimirz, na południe Niedziliska i Chlebowice Świrskie, na płd.-zach. Podhorodyszcze i Romanów[8].
Warownię wznieśli w XV wieku Świrscy[9] herbu Szaława z Romanowa[10].
Po śmierci w bitwie pod Zborowem rotmistrza Pawła Świrskiego[11] ostatniego z rodu, zamek przeszedł w ręce rodziny Cetnarów, wywodzącej się ze Śląska. W XVII wieku zamek został przebudowany przez kasztelana halickiego i chorążego podolskiego Aleksandra Cetnera. W pierwszej połowie istnienia II RP zamieszkiwał w nim gen. Robert Lamezan-Salins.
Urodzeni w Świrzu
edytuj- Alicja Grześkowiak – polska polityk, doktor habilitowany w zakresie prawa karnego, senator I, II, III i IV kadencji, marszałek Senatu IV kadencji w latach 1997–2001
- Tadeusz Lipski – polski dowódca wojskowy, podoficer AK, oficer partyzantki antykomunistycznej
- Tadeusz Wiktor – generał porucznik (dywizji) Wojska Polskiego[12]
- Józef Wyspiański – redaktor naczelny „Spotkań Świrzan”, autor książki „Żołnierze ze świrskiego lasu”[13]
- Andrzej Żaki – polski archeolog.
Związani ze Świrzem
edytuj- Marian Osiński – profesor architektury, autor inwentaryzacji polskich zamków kresowych m.in. w Świrzu.
- Hilary Treter – wspólnik fabryki krochmalu w Świrzu[14][13]
Przypisy
edytuj- ↑ Смерека Б. Розмежування сіл у Руській землі у 1422 році // Український археографічний щорічник. Нова серія. – К., 2020. – Вип. 23/24. – С. 557–567.
- ↑ Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 222.
- ↑ ŚWIRZ. Dawny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (1546). Lwowski obw., Lwowski r-n (Przemyślanski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2022-11-11].
- ↑ Świrz [online], lwow.info, 18 listopada 2006 [dostęp 2022-11-11] (pol.).
- ↑ Galicya pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym, skreślona przez Hipolita Stupnickiego: Z mapą. Lwów : Madfes i Bodek, 1869, s. 79–80.
- ↑ Szwed Jan & Katarzyna (Potaszińska); Son: Antoni ; Daughter: Kotwica Maria (Szwed). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
- ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 302-303, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
- ↑ Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI. Warszawa: 1880–1902, s. 717.
- ↑ Tokarski J.: Lwów i okolice. Bielsko-Biała: Wyd. Pascal, 2007, s. 317. ISBN 978-83-7304-776-1.
- ↑ Kacper Niesiecki: Herbarz Polski. T. VIII, s. 584–587.
- ↑ Stanisław Nicieja, Kresowa Atlantyda, t. XVI, 2021, s. 137, ISBN 978-83-7395-911-8.
- ↑ WIKTOR Tadeusz – Sączopedia [online] [dostęp 2022-11-11] (pol.).
- ↑ a b Historie prosto z kresowego Świrza [online], Lubin Nasze Miasto, 3 stycznia 2008 [dostęp 2022-11-11] (pol.).
- ↑ Wspomnienie pośmiertne. „Dziennik Polski”. Nr 364, s. 2, 31 grudnia 1892.
Bibliografia
edytuj- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI, Warszawa, 1880–1902, s. 717.
Linki zewnętrzne
edytuj- Świrz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 717.
- zdjęcia ze Świrza
- Zamek w Świrzu na filmie z drona, 2018.