Şerafeddin Sabuncuoğlu

Şerafeddin Sabuncuoğlu, osm. شرف الدّین صابونجی اوغلی (ur. 1385, zm. 1468) – średniowieczny lekarz i chirurg, kaligraf i artysta rysownik, autor podręcznika chirurgii Cerrahiye-i Ilhaniye.

Şerafeddin Sabuncuoğlu
الدّین صابونجی اوغلی
Ilustracja
Ilustracja z dzieła Sabuncuoğlu, przedstawiająca autora z pacjentem
Data i miejsce urodzenia

1385
Amasya

Data śmierci

1468

Urodził się w 1385 roku w Amasya w środkowej Anatolii. Przez czternaście lat praktykował w szpitalu w tym mieście. Şerafeddin Sabuncuoğlu był autorem Cerrahiye-i Ilhaniye, jednego z najstarszych dzieł poświęconych chirurgii, które napisał w języku tureckim w 1465 roku[1]. Współcześnie badania nad pracami Sabuncuoğlu ujawniły, że książka zawierała nie tylko miniatury chirurgicznych zabiegów wykonywanych u dzieci (również przez kobiety-chirurgów[2]), ale też wiele istotnych i odkrywczych spostrzeżeń jego autorstwa. Dzieło czerpie z wiedzy chirurgicznej Greków, Rzymian, Arabów i Turków. Innowacje dotyczyły tak różnych zagadnień, jak znieczulenie do zabiegu[3], chirurgia narządów klatki piersiowej[4], chirurgia plastyczna[5], stomatolologia[6], chirurgia mózgu[7] i rdzenia kręgowego[8], położnictwo[9], urologia[10][11], chirurgia naczyń żylnych[12], okulistyka[13], chirurgia guzów nowotworowych[14].

W 1983 roku, podczas spotkania Greckiego Towarzystwa Chirurgów Dziecięcych w Chios, przedstawiono pracę w której dowodzono, że Cerrahiye-i Ilhaniye (Cerrahiyyetü’l-Haniyye, Cesarska chirurgia) jest tłumaczeniem z arabskiego podręcznika Abulcasisa, a jedynym wkładem Şerafeddina Sabuncuoğlu były miniatury przedstawiające sposób wykonania poszczególnych zabiegów[15]. Niedawne badania porównawcze wykazały jednak, że Sabuncuoglu przedstawił szereg istotnych ulepszeń metod stosowanych w medycynie arabskiej i greckiej[16].

Do dziś zachowały się trzy egzemplarze książki Sabuncuoğlu; dwa z nich znajdują się w Stambule, w Stambulskiej Bibliotece Narodowej i w bibliotece Wydziału Historii Medycyny Uniwersytetu Stambulskiego, trzeci w paryskiej Bibliothèque nationale[16]. Cerrahiye-i Ilhaniye składa się z 412 stron, czterech głównych części omawiających w 191 sekcjach:

  • techniki przyżegania
  • chirurgię ogólną z uwzględnieniem chirurgii dziecięcej i plastycznej
  • ortopedię
  • farmakologię[16].
Miniatura z podręcznika Sabuncuoğlu przedstawiająca zabieg utworzenia sztucznego odbytu u dziecka z atrezją odbytu

Porównanie dzieł Abu al-Kasima az-Zahrawiego i Şerafeddina Sabuncuoğlu wykazało, że ten drugi wniósł szereg istotnych innowacji do metod opisanych przez az-Zahrawiego. Dotyczyły one:

Rycina przedstawiająca zalecane przez Şerafeddina Sabuncuoğlu narzędzia do obrzezania
Miniatura ilustrująca opis zabiegu leczenia wodogłowia
  • zmienionych narzędzi chirurgicznych stosowanych w leczeniu wodogłowia (Rozdział 2., "O leczeniu wodogłowia"); skalpel użyty do cięcia był szerszy i miał ostry spiczasty koniec, podobnie jak az-Zahrawi Şerafeddin wykonywał cięcie w kształcie odwróconego T;
  • zmienionej techniki kauteryzacji zbyt krótkiego wędzidełka języka (Rozdział 34., "O przecięciu więzadła poniżej języka, które jest przeszkodą dla mowy"). Sabuncuoğlu używał w tym celu specjalnego narzędzia, określanego jako adesi daglagu, ponadto zalecał długotrwałe drenowanie rany pooperacyjnej w celu zapobieżenia wytworzenia krwiaka i zakażenia;
  • udoskonalonej metody chirurgicznego leczenia wrodzonego zwężenia cewki moczowej u chłopców (Rozdział 55., "O leczeniu chłopców urodzonych z niedrożnym otworem moczowym lub otworem zbyt małym lub w niewłaściwym miejscu"). Chirurg używał prostego skalpela określonego jako mibza, który różnił się od stosowanego przez az-Zahrawiego. Şerafeddin Sabuncuoğlu używał cynowej sondy z otwartym światłem. W tym samym rozdziale opisano szczegółowo klasyfikację spodziectwa;
  • ulepszonej metody obrzezania (Rozdział 57., "O obrzezaniu u chłopców i naprawie jego błędnego wykonania"). Sabuncuoğlu preferował odcięcie napletka przez wykonanie jednego cięcia, narzędzia przy tym stosowane określane są dziś jako lepsze niż te, które opisał az-Zahrawie[16]. Przedstawiono różne metody naprawy zabiegu obrzezania, nieprawidłowo wykonanego przez niewykwalifikowanych do tego ludzi;
  • szerokiego opisania obojnactwa (Rozdział 70., "O leczeniu obojnactwa")
  • leczenia zrostów warg sromowych (Rozdział 72., "O leczeniu niewykształconego kobiecego sromu"). Sabuncuoğlu uzyskiwał efekt leczniczy przez ręczne rozdzielenie zrostów; by nie skrzywdzić dziecka, nakładał na kciuki specjalną gazę, zalecał też stosowanie natłuszczonych tamponów dopochwowych w celu zapobieżenia nawrotom zrostów.
  • leczenia wad wrodzonych palców: palców nadliczbowych i syndaktylii (Rozdział 89., "O leczeniu zbytecznego palca i rozdzieleniu zrośniętych palców"). Sabuncuoğlu na określenie zabiegów używał terminów, odpowiednio, yarligan i yincilmek a na określenie wad artuk parmak i bitevi parmak. Chirurg stosował specjalną technikę skręcenia palca nadliczbowego w celu amputacji i zalecał stosowanie gazy nasączonej olejkiem różanym między rozdzielone chirurgicznie palce w celu prewencji powstania pooperacyjnych zrostów. Używał też specjalnych drewnianych łubków po dłoniowej stronie ręki dla unieruchomienia kończyny i przyspieszenia procesu gojenia.
  • leczenia przepukliny (Rozdział 65., "O leczeniu przepukliny jelitowej"). W rozdziale tym zawarto spostrzeżenie, że przepukliny mogą być obustronne. Przedstawiono szczegółowy opis etiologii, klasyfikację, i typy kliniczne przepuklin. Opisano technikę specjalnego drenażu przepukliny mosznowej i technikę kauteryzacji cięcia w miejscu założenia drenu.
  • atrezji odbytu (Rozdział 79., "Zarośnięty odbyt"). W wysokiej atrezji odbytu i odbytnicy Sabuncuoğlu akcentował znaczenie przeprowadzenia zabiegu przez doświadczonego chirurga, a nie przez położną, by uniknąć komplikacji związanych z mięśniem dźwigaczem odbytu. Przed Sabuncuoğlu tę malformację opisywali az-Zahrawi i Paweł z Eginy.

Przypisy edytuj

  1. Büyükünal SN, Sari N. Serafeddin Sabuncuoğlu, the author of the earliest pediatric surgical atlas: Cerrahiye-i Ilhaniye. „J Pediatr Surg”. 26. 10, s. 1148-51, 1992. PMID: 1779321. 
  2. Bademci G. First illustrations of female "Neurosurgeons" in the fifteenth century by Serefeddin Sabuncuoglu. „Neurocirugia (Astur)”. 17. 2, s. 162-165, 2006. PMID: 16721484. 
  3. Ibrahim Basagaoglu, S. Karaca, Ziya Salihoglu. Anesthesia Techniques in the Fifteenth Century by Serafeddin Sabuncuoglu. „Anesth Analg”. 102, s. 1287, 2006. 
  4. Batirel HF, Yüksel M. Thoracic surgery techniques of Serefeddin Sabuncuoğlu in the fifteenth century.. „Ann Thorac Surg”. 63. 2, s. 575-7, 1997. PMID: 9033353. 
  5. Doğan T, Bayramiçli M, Numanoğlu A. Plastic surgical techniques in the fifteenth century by Serafeddin Sabuncuoğlu. „Plast Reconstr Surg”. 6 (99), s. 1775-9, maj 1997. PMID: 9145157. 
  6. Uzel I. Dental chapters of Serefeddin Sabuncuoglu's (1385-1468?) illustrated surgical book Cerrahiyyetu'l Haniyye. „J Hist Dent”. 45. 3, s. 107-12, 1998. PMID: 9693599. 
  7. Elmaci I. Color illustrations and neurosurgical techniques of Serefeddin Sabuncuoğlu in the 15th century. „Neurosurgery”. 47. 4, s. 951-4; discussion 954-5, 2001. PMID: 11014435. 
  8. Naderi S, Acar F, Arda MN. History of spinal disorders and Cerrahiyetül Haniye (Imperial Surgery): a review of a Turkish treatise written by Serefeddin Sabuncuoğlu in the 15th century. Historical vignette. „J Neurosurg”. 96. 3 Suppl, s. 352-6, 2002. PMID: 11990849. 
  9. Kafali H, Aksoy S, Atmaca F, San I, Sabuncuoglu S. Colored illustrations of obstetrics manipulations and instrumentation techniques of a Turkish surgeon Serafeddin Sabuncuoglu in the 15th century.. „Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol”. Nov 15;105. 2, s. 197-202, 2002. PMID: 12381491. 
  10. Kendirci M, Kadioğlu A, Boylu U, Miroğlu C. Urogenital surgery of the 15th century in Anatolia.. „J Urol”. 173. 6, s. 1879-82, 2005. DOI: 10.1097/01.ju.0000158162.32214.de. PMID: 15879767. 
  11. Verit A, Aksoy S, Kafali H, Verit FF. Urologic techniques of Serefeddin Sabuncuoglu in the 15th century Ottoman period.. „Urology”. 4 (62), s. 776-8, październik 2003. PMID: 14550471. 
  12. Darçin OT, Andaç MH. Surgery on varicose veins in the early Ottoman period performed by Serefeddin Sabuncuoğlu. „Ann Vasc Surg”. 17. 4, s. 468-72, 2003. DOI: 10.1007/s10016-003-0012-3. PMID: 14670030. 
  13. Oguz H, San I, Verit A, Uzel I. Ophthalmic techniques described by Serefeddin Sabuncuoğlu (1385-1468 AD). „Clin Experiment Ophthalmol”. 32. 2, s. 192-5, 2004. DOI: 10.1111/j.1442-9071.2004.00780.x. PMID: 15068438. 
  14. Verit FF, Kafali H. The oncologic surgery of Serefeddin Sabuncuoglu in the 15th century.. „Eur J Surg Oncol”. 31. 7, s. 803-4, 2005. DOI: 10.1016/j.ejso.2005.02.028. PMID: 15893905. 
  15. Montagnani CA. Paediatric surgery in Islamic medicine from the middle ages to the Renaissance. „Prog Pediatr Surg”. 20, s. 39-51, 1986. 
  16. a b c d S. N. Cenk Buyukunal, Nil Sari: The Earliest Paediatric Surgical Atlas: Cerrahiye-i Ilhaniye. [dostęp 2007-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-16)].