Wikipedia

Żankiel

Żankiel (Sanicula) – rodzaj roślin należący do rodziny selerowatych. Obejmuje 47 gatunków[5]. Występują one na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy[6], głównie w strefie klimatu umiarkowanego[7]. Najbardziej zróżnicowany jest w Kalifornii, gdzie rośnie 13 gatunków[8]. We florze Polski należą tu dwa gatunki – żankiel zwyczajny S. europaea i cieszynianka wiosenna S. epipactis[9][5]. Rośliny z tego rodzaju występują w formacjach leśnych i zaroślowych, czasem też w murawach górskich[8]. Znaczenie użytkowe ma kilka gatunków wykorzystywanych jako lecznicze, w szczególności żankiel zwyczajny[10].

Żankiel
Ilustracja
Morfologia (żankiel zwyczajny)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

żankiel

Nazwa systematyczna
Sanicula L.
Sp. Pl. 235. 1753
Typ nomenklatoryczny

Sanicula europaea L.[3]

Synonimy
  • Triclinium Raf.[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Sanicula arctopoides
Cieszynianka wiosenna

Morfologia edytuj

Pokrój
Rośliny dwuletnie i byliny, nagie, o pędach wyprostowanych lub podnoszących się[7]. Osiągające do 0,8 m wysokości[8].
Liście
Ogonkowe z błoniastymi zwykle pochwami, rzadziej niemal siedzące. Blaszka liściowa kolista lub pięciokanciasta, z nasadą zwykle sercowatą. Dłoniasto podzielona na 3 lub 5 odcinków, zwykle 3-wrębnych, na brzegach ząbkowanych[7]. Większość liści wyrasta odziomkowo[8].
Kwiaty
Drobne, zebrane w pojedyncze lub złożone baldachy, z baldaszkami często niemal siedzącymi, stąd kwiatostany zbite, główkowate[7]. Kwiaty obupłciowe (głównie w środkowej części baldachów) i tylko pręcikowe (na obrzeżach baldachów)[8]. Działki kielicha z wyraźnymi i trwałymi ząbkami. Płatki korony białe, zielonkawe, różowe, żółtawe lub jasnoniebieskie, łopatkowate lub owalne z zagiętymi końcami[7]. Pręcików 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem[8]. Słupki dwa[8], krótkie i odgięte[7].
Owoce
Rozłupki koliste lub elipsoidalne, gęsto szczecinkowate lub pokryte guzkami, za to z niepozornymi żebrami[7].

Systematyka edytuj

Tradycyjnie, do końca XX wieku, wyodrębniano osobne rodzaje Sanicula i monotypową cieszyniankę Hacquetia z cieszynianką wiosenną H. epipactis. Gatunek ten okazał się jednak być blisko spokrewniony z żankielem zwyczajnym S. europaea (bliżej niż większość innych gatunków z rodzaju żankiel). Rodzaj Sanicula w analizach filogenetycznych jest dobrze potwierdzony jako takson monofiletyczny tylko w sytuacji, gdy cieszynianka jest do niego włączona. Cieszynianka była wyodrębniana na podstawie takich cech morfologicznych jak brak kolców na owocach i obecność bardzo okazałych podsadek. Żadna z tych cech nie jest jednak nietypowa dla rodzaju Sanicula – kolce na owocach zanikają w trzech liniach rozwojowych w obrębie tego rodzaju, a silnie rozwinięte podsadki występują także u Sanicula orthacantha i S. hacquetoides. Analizy molekularne wyraźnie potwierdzają zagnieżdżenie tego gatunku w rodzaju Sanicula[11].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należący do plemienia Saniculeae w podrodzinie Apioideae Burnett, z rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.), rzędu selerowców (Apiales Lindl.), kladu astrowych w obrębie okrytonasiennych[2][4].

Pozycja według systemu Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa dereniowe (Cornidae Frohne & U. Jensen ex Reveal), nadrząd Aralianae Takht., rząd araliowce (Araliales Reveal), rodzina selerowate (Apiaceae Lindl.), podrodzina Saniculoideae Burnett, plemię Saniculeae W.D.J. Koch, podplemię Saniculinae Coss & Germ., rodzaj żankiel (Sanicula L.)[12].

Wykaz gatunków[5]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-05].
  4. ↑ a b Sanicula. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2014-02-10].
  5. ↑ a b c Sanicula L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-24].
  6. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1051. ISBN 83-214-1305-6.
  7. ↑ a b c d e f g She Menglan, Loy R. Phillippe: Sanicula. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-02-10].
  8. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 303. ISBN 0-333-74890-5.
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 160, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 823, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  11. ↑ Carolina I.Calviño, Stephen R.Downie. Circumscription and phylogeny of Apiaceae subfamily Saniculoideae based on chloroplast DNA sequences. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 44, 1, s. 175-191, 2007. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.01.002. 
  12. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Sanicula. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-05]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żankiel&oldid=72986337”