Żebrzyca (Seseli L.) – rodzaj roślin należący do rodziny selerowatych (Apiaceae). Obejmuje w zależności od ujęcia od ok. 80[5] do ponad 140 gatunków[4]. Jest to jeden z największych i najbardziej problematycznych pod względem taksonomicznym rodzajów w obrębie rodziny[6]. Zasięg rodzaju obejmuje rozległe przestrzenie Starego Świata od Europy Zachodniej i północno-zachodniej Afryki po Tajlandię, Chiny i Japonię[4][6]. Do flory Polski należy w zależności od ujęcia jeden gatunek (żebrzyca roczna S. annuum) lub trzy – w przypadku włączenia tu gatunków z rodzaju oleśnik Libanotis[7].

Żebrzyca
Ilustracja
Żebrzyca roczna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

żebrzyca

Nazwa systematyczna
Seseli L.
Sp. Pl. 259. 1753
Typ nomenklatoryczny

Seseli tortuosum L.[3]

Żebrzyca sina

Gatunki związane są na ogół z suchymi i otwartymi siedliskami – stepami, skalistymi stokami i urwiskami, pustyniami na obszarach górskich. Tylko rośliny z sekcji Condensata rosną w miejscach mokrych, wzdłuż górskich strumieni[8].

Liczne gatunki wykorzystywane są jako lecznicze ze względu na wysoką zawartość kumaryn, terpenów i olejków eterycznych[6][9].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Najczęściej krótko owłosione, rzadko nagie byliny, czasem drewniejące[8], rzadko rośliny jednoroczne i dwuletnie. Często z grubym kłączem[10].
Liście
Pojedynczo do 4-krotnie pierzastych, często o wąskich łatkach[10], ale czasem też lancetowatych do zaokrąglonych[8].
Kwiaty
Zebrane w baldaszki, a te w baldachy złożone. Pokryw brak lub są nieliczne, równowąskie do lancetowatych. Pokrywki wielolistkowe, wolne lub zrośnięte u nasady, równowąskie do lancetowatych[10][8]. Promienie baldacha nagie lub owłosione[8]. Kielich z drobnymi ząbkami[10]. Płatki korony białe, czasem zaróżowione lub żółtawe[8], zwykle na szczycie wycięte i z łatką zagiętą do środka[10]. Krążek miodnikowy stożkowaty lub spłaszczony. Szyjki słupka proste lub rozchylone[8].
Owoce
Nagie lub owłosione rozłupnie[8], jajowate lub elipsoidalne[10], z 5 żebrami nitkowatymi lub silnie wystającymi[8][10], w bruzdach między nimi od 1 do 4 smug[10].

Systematyka

edytuj
 
Żebrzyca pogięta

Rodzaj w obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae i plemienia Selineae[11].

Rodzaj zaliczany jest do najtrudniejszych taksonomicznie w obrębie rodziny. Kontrowersje budzi włączenie tu (lub wyłączanie) rodzajów oleśnik Libanotis i Eriocycla. Badania molekularne nie potwierdzają monofiletyzmu rodzaju – jego przedstawiciele wymieszani są na drzewie filogenetycznym m.in. z przedstawicielami rodzajów lubiśnik Ligusticum i gorysz Peucedanum. Niektóre gatunki tradycyjnie tu zaliczane wykazują nawet większe pokrewieństwo z rodzajami z innych plemion[6].

Wykaz gatunków[4][12]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. a b c d Seseli L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-02-17].
  5. She Menglan, Michael G. Pimenov, Eugene V. Kljuykov, Mark F. Watson: Seseli Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2023-02-17].
  6. a b c d Jing Cai i inni, The phylogeny of Seseli (Apiaceae, Apioideae): insights from molecular and morphological data, „BMC Plant Biology”, 22 (534), 2022 [dostęp 2023-02-17].
  7. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 166, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. a b c d e f g h i K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer-Verlag, 2018, s. 185. ISBN 978-3-319-93604-8.
  9. Alev Onder i inni, The genus Seseli L.: A comprehensive review on traditional uses, phytochemistry, and pharmacological properties, „Journal of Herbal Medicine”, 38, 2023, DOI10.1016/j.hermed.2023.100625 [dostęp 2023-02-17].
  10. a b c d e f g h Marian Koczwara, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 75.
  11. Genus: Seseli L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-02-17].
  12. Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 166. ISBN 978-83-925110-5-2.