Żytawa

Żytawa[2] (niem. Zittau; górnołuż. Žitawa; cz. Žitava) – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Saksonia, w okręgu administracyjnym Drezno, w powiecie Görlitz, przy granicy z Polską i Czechami, w Łużycach Górnych. Do 31 lipca 2008 Żytawa była stolicą powiatu Löbau-Zittau.

Żytawa
Zittau
Ilustracja
Herb
Herb
Państwo  Niemcy
Kraj związkowy Saksonia
Powiat Görlitz
Prawa miejskie 1255
Powierzchnia 66,74 km²
Wysokość 242 m n.p.m.
Populacja (31 sierpnia 2019)
• liczba ludności
• gęstość
25 039[1]
386 os./km²
Nr kierunkowy 03583
Kod pocztowy 02763, 02788
Tablice rejestracyjne ZI, GR, LÖB, NOL, NY, WSW
Położenie na mapie Saksonii
Mapa konturowa Saksonii, blisko prawej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Żytawa”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, blisko prawej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Żytawa”
Ziemia50°54′N 14°48′E/50,900000 14,800000
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Niemcy

Miasto należy do Związku Sześciu Miast.

Przynależność historycznaEdytuj

Początkowo część historycznej krainy Czech, następnie związana z Łużycami Górnymi od 1283 do 1319 oraz Dolnym Śląskiem od 1319 do 1346, w chwili zakładania Związku Sześciu Miast w 1346 wciąż uznawana za miasto czeskie – jedyne w związku obok pięciu miast łużyckich,[3] z którymi wiążąc się ponownie zbliżyła się do Łużyc Górnych. Nie odnotowano formalnego włączenia Żytawy do Górnych Łużyc[4], jednakże po 1346 dzieliła historię tego regionu, z nim przechodząc na lata 1469–1490 pod panowanie węgierskie, a po 1635 – saskie. Pamiątką przynależności do Czech i Dolnego Śląska jest herb miasta, zawierający czeskiego lwa i dolnośląskiego orła piastowskiego.

HistoriaEdytuj

 
Żytawa w połowie XVII wieku

Historia Żytawy sięga XII-wiecznej słowiańskiej osady[5]. Obszar leżał w granicach Czech od XI wieku[6]. Najstarsza wzmianka o Żytawie pod łacińską nazwą Sitavia pochodzi z 1238[6]. Prawa miejskie nadał w 1255 król czeski Przemysł Ottokar II, wyznaczając także granice miasta w celu budowy murów obronnych[6]. Żytawa została miastem królewskim, w którym ulokowano prowincjonalny sąd, a dekanat żytawski znajdował się pod bezpośrednim zarządem biskupów praskich[7]. W 1268 powstał klasztor franciszkanów[6]. Na początku XIV wieku miasto otrzymało po raz pierwszy herb i powstały pierwsze gildie rzemieślnicze[5].

W latach 1319–1346 Żytawa znajdowała się w granicach piastowskiego księstwa jaworskiego. W 1337, po prośbie księcia Henryka I jaworskiego, miasto przeprowadziło skuteczny atak na pobliski czeski zamek Tolsztejn, który po 1320 stał się przyczółkiem rozbójników, napadających na miasto i okolice[8]. W nagrodę Henryk I uhonorował miasto umieszczając w jego herbie dolnośląskiego orła piastowskiego[8]. Po śmierci księcia w 1346 miasto ponownie przeszło we władanie Czech[9]. W 1346 Żytawa była jednym z miast-założycieli Związku Sześciu Miast. W 1359 i 1422 miasto niszczyły wielkie pożary[6]. Od 1421 do 1436 w Żytawie rezydowali kanonicy prascy[5]. W 1469 wraz ze Związkiem Sześciu Miast miasto uznało władzę króla Węgier Macieja Korwina, po którego śmierci w 1490 powróciło do Czech, wówczas we władaniu królewicza polskiego Władysława II Jagiellończyka[10]. W 1555, 1559 i 1599 wybuchały epidemie[6]. W 1586 otwarto gimnazjum w Żytawie[6]. Na mocy postanowień pokoju praskiego w 1635 wraz z większą częścią Łużyc przypadła Saksonii. Mimo to po 1635 w mieście wciąż osiedlali się Czesi, już jako imigranci z pobliskiego miasta Gródek nad Nysą, które pozostało w granicach Czech[11].

 
Żytawa w 1757 roku

Pomiędzy 1697 a 1763 miasto znajdowało się pod panowaniem królów Polski Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa. W czasie wojny siedmioletniej w 1757 wojska austriackie przeprowadziły ostrzał Żytawy, doprowadzając do wielkiego pożaru[6], po którym nastąpił upadek handlowy miasta[5]. Zniszczone wówczas zostały m.in. kościół św. Jana i ratusz[5]. W 1806 Żytawa została częścią Królestwa Saksonii. Pomiędzy 1840 a 1845 wzniesiono nowy ratusz, a w 1859 otwarto dworzec kolejowy[5]. Do 1869 rozebrano znaczną część obwarowań miejskich[5]. Od 1871 miasto znalazło się w granicach zjednoczonych Niemiec.

W 1904 powstała elektrownia miejska i uruchomiono komunikację tramwajową[6]. W 1920 do miasta włączono wieś Porajów, która pozostawała dzielnicą miasta do 1945, gdy została włączona w granice powojennej Polski[6]. W 1932 miał miejsce pożar teatru, w 1936 otwarto nowy teatr[6]. W czasie II wojny światowej w miejscowości znajdowała się filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen[12]. W 1945 w Żytawie zamieszkiwało ok. 4000 Czechów, którzy założyli Czeską Radę Narodową i podjęli starania o włączenie miasta do Czechosłowacji, jednakże ich postulaty zostały definitywnie odrzucone w 1948[13]. W 1945 znalazła się w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec, z której w 1949 utworzono NRD. Od 1990 w granicach odtworzonego Wolnego Kraju Saksonia oraz Republiki Federalnej Niemiec.

1 maja 2004 w Żytawie miała miejsce uroczystość przyjęcia Polski i Czech do Unii Europejskiej, w której uczestniczyli premier Polski Leszek Miller, premier Czech Vladimír Špidla i kanclerz Niemiec Gerhard Schröder. Od tego czasu obserwuje się wzrost liczby Polaków i Czechów w populacji Żytawy[14]. W 2010 miasto dotknęła powódź[5].

Z okolic Żytawy i pobliskiego Lubija swoje korzenie wywodzi polsko-niemiecki ród szlachecki Oppeln-Bronikowskich.

W 1812 roku w Żytawie zmarł powstaniec kościuszkowski i uczestnik wojen napoleońskich Maciej Mirosławski.

12 listopada 1949 w okolicy Żytawy przy próbie ucieczki z Polski został ujęty Tadeusz Cieśla, wielokrotny kurier Armii Andersa zajmujący się przemycaniem do zachodnich stref okupacyjnych osób zagrożonych prześladowaniami w kraju.

DemografiaEdytuj

Miasto liczy 25 950 mieszkańców (2013).

Osobny artykuł: Ludność Żytawy.

ZabytkiEdytuj

  • Wielka zasłona Wielkopostna z 1472 r. w Kościele-Muzeum Św. Krzyża (Museum Kirche zum Heiligen Kreuz);
  • dawny „Dom Solny” z 1511 r. (Salzhaus);
  • neorenesansowy ratusz z XIX wieku;
  • Stare Miasto z fontannami;
  • klasztor franciszkanów (obecnie muzeum miejskie – Kulturhistorisches Museum Franziskanerkloster);
  • Kościół katolicki pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
  • Kościół Trójcy Świętej
  • Kościół szpitalny pw. św. Jakuba
  • łaźnia miejska;
  • gmach poczty;
  • wieża ciśnień;
  • dworzec kolejowy.

Edukacja i kulturaEdytuj

Miasto jest siedzibą Uniwersytetu Nauk Stosowanych Zittau/Görlitz (Hochschule Zittau/Görlitz) oraz Międzynarodowego Instytutu Uniwersyteckiego (Internationales Hochschulinstitut Zittau) – jednostki centralnej Uniwersytetu w Dreźnie. W Zittau działa Teatr im. Gerharta Hauptmanna.

Jest to także miasto narodzin Heinricha Marschnera.

TransportEdytuj

 
Dworzec Główny

Znajdowały się tutaj dwa drogowe przejścia graniczne z Polską:

oraz tranzyt przez Polskę Żytawa – Gródek nad Nysą przez wiadukt kolejowy w Żytawie.

Dworzec Główny w Żytawie jest węzłem kolejowym następujących linii:

W czasach NRD produkowany był tu samochód Robur w fabryce VEB ROBUR-Werke Zittau w latach 1962–1991 jako ciężarówka i autobus. Ostatnie egzemplarze zjechały z taśmy produkcyjnej w roku 1991[15].

Klimat (1979-2013)Edytuj

Średnia temperatura i opady dla Żytawy
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] 14.3 15.5 19.6 27.8 30.2 34.1 36.3 36.0 28.8 25.2 17.3 12.8 36,3
Średnie temperatury w dzień [°C] 1.0 2.5 7.2 13.1 18.4 21.0 23.0 23.0 18.1 12.6 5.9 2.3 12,3
Średnie dobowe temperatury [°C] -1.5 -0.7 3.0 7.7 12.7 15.5 17.3 16.9 12.8 8.4 3.3 0.0 8,0
Średnie temperatury w nocy [°C] -4.2 -3.7 -0.5 2.6 6.9 10.2 11.9 11.5 8.5 4.8 0.8 -2.4 3,9
Rekordy minimalnej temperatury [°C] -25.1 -22.7 -14.4 -9.2 -3.2 0.4 3.9 3.5 -0.1 -7.8 -14.7 -23.7 −25,1
Opady [mm] 58 47 54 43 62 76 96 89 61 47 57 62 753
Średnia liczba dni z opadami 12 10 11 9 11 12 12 11 10 9 11 13 131
Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979-2013[16]

WspółpracaEdytuj

GaleriaEdytuj

  • Rynek

  • Ratusz

  • Kościół św. Jana Chrzciciela

  • Fontanna

  • Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny

  • Kościół św. Jakuba

  • Dom Solny

  • Łaźnia miejska

  • Gmach poczty

  • Zabytkowy budynek szkolny

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Bevölkerung des Freistaates Sachsen jeweils am Monatsende ausgewählter Berichtsmonate nach Gemeinden
  2. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP: Nazewnictwo geograficzne świata. T. 12: Europa Część II. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2010, s. 150. ISBN 978-83-254-0825-1.
  3. ↑ Hermann Knothe, Geschichte des Oberlausitzer Adels und seiner Güter, Lipsk, Breitkopf & Härtel, 1879, s. 546-547
  4. ↑ Ibid., s. 643
  5. ↑ a b c d e f g h Historia miasta - rzemieślnicy, herb i pożary | Zittau, zittau.de [dostęp 2019-12-03] (niem.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Stadtchronik | Zittau, zittau.de [dostęp 2019-12-03] (niem.).
  7. ↑ 11.-15. století - Hrádek nad Nisou - Pohled do historie, www.hradek.eu [dostęp 2019-12-11].
  8. ↑ a b Wie der Adler in Zittaus Wappen kam | Sächsische.de, www.saechsische.de [dostęp 2019-12-11].
  9. ↑ Gustav Köhler, Der Bund der Sechsstädte in der Ober-Lausitz: Eine Jubelschrift, Görlitz, G. Heinze & Comp., 1846, s. 12
  10. ↑ Ibid., s. 30
  11. ↑ 16.- 19. století - Hrádek nad Nisou - Pohled do historie, www.hradek.eu [dostęp 2019-12-11].
  12. ↑ Abraham Kajzer, Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7.
  13. ↑ 20. století - Hrádek nad Nisou - Pohled do historie, www.hradek.eu [dostęp 2019-12-11].
  14. ↑ Nachbarn gegen Wohnungsleerstand | Sächsische.de, www.saechsische.de [dostęp 2019-12-11].
  15. ↑ Dobiesław Wieliński: Dwie fazy rozwoju (pol.). (wersja zarchiwizowana przez Internet Archive, kopia z 01.02.2009).
  16. ↑ European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żytawa&oldid=61835517”