Wikipedia

12 Dywizja Piechoty (II RP)

Ten artykuł dotyczy 12 Dywizji Piechoty okresu II RP. Zobacz też: 12 Dywizja Piechoty – inne dywizje piechoty o numerze 12.

12 Dywizja Piechoty (12 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

12 Dywizja Piechoty
Historia
Państwo  II Rzeczpospolita
Sformowanie 1919
Rozformowanie 1939
Tradycje
Rodowód 6 Dywizja Strzelców Polskich
Kontynuacja 12 Dywizja Zmechanizowana
Dowódcy
Ostatni gen. bryg. Gustaw Paszkiewicz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja Tarnopol
Rodzaj wojsk piechota
Podległość Armia „Prusy”

12 Dywizja Piechoty rodowód swój wywodzi z 6 Dywizji Strzelców Polskich Armii Polskiej we Francji. Na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1 września 1919 roku 6 DSP została przemianowana na 12 Dywizję Piechoty.

Formowanie i zmiany organizacyjneEdytuj

Rodowód 12 Dywizji Piechoty sięga Armii Polskiej utworzonej podczas I wojny światowej we Francji. W lutym 1919 w obozie Arches na bazie francuskiej 74 Dywizji Piechoty przystąpiono do organizacji 6 Dywizji Strzelców Polskich.

Rozkazem ministra spraw wojskowych nr 169 z 1 września 1919 o zjednoczeniu Armii Hallera z Armią Krajową, 6 Dywizja Strzelców Polskich została przemianowana na 12 Dywizję Piechoty. Jednocześnie przeszła głęboką reorganizację. Wraz z reorganizacją szeregi dywizji opuszczali oficerowie francuscy, niepełnoletni i najstarsze roczniki żołnierzy, w tym wielu ochotników z Francji i Ameryki. Ich miejsce zajęli oficerowie polscy i żołnierze z poboru.

Po przeprowadzonych zmianach struktura dywizji przedstawiała się następująco:

Struktura 12 DP

Dywizja liczyła w tym czasie 388 oficerów, 13 979 podoficerów i szeregowych i 4820 koni[1].

Dywizja w walce o graniceEdytuj

W styczniu i lutym 1920 oddziały dywizji opanowały linię: Starokonstantynów – Uszyca.

Wiosną 1920 dywizja wzięła udział w wyprawie kijowskiej. Walczyła w składzie 6 Armii. 25 kwietnia jej oddziały uderzyły wzdłuż linii kolejowej Dereźnia – Żmerynka oraz linii Wołkowińce–Bar–Żmerynka. Dywizja zdobyła m.in. Bar, Tulczyn i Bracław. Następnie przeszła do obrony na linii od Dniestru do Bohu.

Od 12 czerwca prowadziła działania opóźniające i wiązała znaczne siły przeciwnika. Od 12 do 24 lipca toczyła ciężkie walki o utrzymanie linii Zbrucza pod Wołoczyskami i Frydrychówką. Na przełomie lipca i sierpnia broniła pozycji nad Seretem na odcinku Janów – Iwanczów. 4 sierpnia z powodzeniem walczyła z bolszewicką 10 Brygadą Strzelecką. 14 sierpnia wycofała się na linię rzeki Strypa i dalej przeszły w rejon Przemyślan. Od 21 do 28 sierpnia 12 DP we współdziałaniu z wojskami ukraińskimi gen. Mychajły Omelianowicza-Pawlenki, walczyła z powodzeniem w rejonie Bóbrki i pod Świrzem z oddziałami bolszewickich 47 i 60 Dywizji Strzeleckich. W ten sposób powstrzymany został marsz tych oddziałów na Lwów. 15 września działając w składzie grupy gen. Franciszka Latinika, dywizja przeszła do kontrofensywy. Zdobyła Brzeżany i rozpoczęła pościg za wojskami bolszewickimi. W wyniku tych walk osiągnęła rubież Jałtuszków–Deraźnia–Latyczów.

18 października 1920 nastąpiło zawieszenie broni. W wyniku porozumień międzypaństwowych oddziały dywizji zostały wycofane nad Zbrucz. Tam rozpoczęły służbę na linii demarkacyjnej. Służbę tę pełniła do początku grudnia 1921. Jej oddziały zostały skierowane do swoich macierzystych garnizonów.

Dywizja w okresie pokojuEdytuj

 
12 DP w 1938

Do grudnia 1921 dywizja przeszła na stopę pokojową. Z jej składu wyłączono jednostki artylerii ciężkiej, kawalerii dywizyjnej i batalion saperów. Pozostający do tej pory w jej składzie 53 ppsk został podporządkowany dowódcy 11 Karpackiej Dywizji Piechoty.

Od 15 września 1932 roku rozpoczął działalność Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 12 DP przy 54 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Tarnopolu.

Ze względu na utrzymujący się stan napięcia, wszystkie pułki dywizji początkowo posiadały tzw. wzmocnione etaty. W wyniku reorganizacji piechoty w 1930 roku, 51 i 54 pp zaszeregowano do pułków I grupy, tzw. normalnych, natomiast 52 pp nadal pozostawiono w grupie II, tzw. wzmocnionych.

Bezpośrednio po wojnie dowództwa garnizonów zmuszone były rozwiązywać liczne problemy natury gospodarczej. Należało stworzyć odpowiednie warunki bytowe dla kadry i żołnierzy. Starano się zapewnić należyte zakwaterowanie, wyżywienie oraz poprawić stan zdrowotny wcielanych poborowych. Przy pomocy nauczycieli Towarzystwa Szkoły Ludowej organizowano także obowiązkowe kursy dla analfabetów oraz kursy doskonalenia zawodowego. W 54 i 51 pp w okresie jesienno-zimowym organizowano kursy z przysposobienia rolniczego.

W Tarnopolu funkcjonowało kino wojskowe „Mars” oraz Oficerskie Kasyno Garnizonowe. W 1936 przy placu Sobieskiego otwarto świetlicę dla żołnierzy, prowadzoną przez Polski Biały Krzyż. W mieście działał Wojskowo-Cywilny Klub Sportowy „Kresy”. Aktywną działalność prowadziło koło Rodzina Wojskowa. Wydawało ono swoją gazetkę: „Nasza Gazetka”. W jednostkach uroczyście obchodzono święta państwowe, wojskowe i religijne. 21 marca 1921 Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wręczył nowe sztandary 53 i 54 psk i uhonorował żołnierzy Orderami Wojskowymi Virtuti Militari i Krzyżami Walecznych.

16 grudnia 1923 w Tarnopolu odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza. Prace nad odbudową pomnika wydatnie wsparły oddziały 12 DP. Nieopodal pomnika, na kamieniu wyryto napis: 15 lipca 1919 r. Dywizja Strzelców Polskich pod dowództwem gen. de Champeaux wstąpiła bohatersko do Tamopola. Wielką manifestacją polskości było odsłonięcie w 1936 pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego. Z okazji XX-lecia odzyskania niepodległości odsłonięto też wmurowaną w cokół pomnika Marszałka tablicę z nazwiskami żołnierzy 54 ppsk poległych w wojnie polsko-bolszewickiej.

Żołnierze dywizji brali też udział w uroczystościach religijnych obrządku rzymskokatolickiego, jak i greckokatolickiego. Kompania honorowa 54 ppsk uczestniczyła zarówno w procesjach Bożego Ciała, jak i podczas poświęcenia wody Święta Jordanu.

Szkolenie w dywizji

Bezpośrednio po zawieszeniu broni przystąpiono do regularnego szkolenia. Początkowo brakowało odpowiednich planów, programów i regulaminów. Po pewnym czasie przyjęło ono odpowiednie formy i nabrało tempa. Szkolenie kadry przyjmowało na ogół formę ćwiczeń szkieletowych, ćwiczeń na mapach lub ćwiczeń pokazowych. Inspektor armii prowadził gry wojenne, podczas których doskonalono umiejętności dowódców wszystkich szczebli dowodzenia. W okresie letnim dywizja szkoliła się na tzw. przedoboziu, gdzie realizowano ostre strzelania i kończono okres "szkoły kompanii" w szkoleniu bojowym. W tym czasie inspektor armii organizował zazwyczaj ćwiczenia międzydywizyjne. W pierwszych dniach ćwiczeń przerabiano zagadnienia boju spotkaniowego, w kolejnych jedna strona prowadziła walki opóźniające, a druga pościg. Czas przeznaczony na ćwiczenia w okresie letnim wahał się od 54 do 85 dni.

Organizacja pokojowa 12 DP w 1939 roku

Udział w kampanii wrześniowej 1939Edytuj

 

Od czerwca 1939 12 DP pod dowództwem generała brygady Gustawa Paszkiewicza przeznaczona była do drugiego rzutu, w wypadku mobilizacji miała wejść w skład południowego skrzydła Armii „Prusy” pod dowództwem gen. Stanisława Skwarczyńskiego.

27 sierpnia 1939 w jednostkach 12 DP została zarządzona mobilizacja alarmowa. Rozwinięcie do etatu wojennego przebiegało zgodnie z planem. Brak środków transportu spowodował, że dopiero w nocy z 1 na 2 września pierwsze oddziały wyjechały na front. Dywizja ześrodkowana była w rejonie Kielc. Od 6 września gros dywizji (siedem batalionów piechoty, dziesięć baterii artylerii i kompania przeciwpancerna) broniło kierunków Końskie – Skarżysko-Kamienna i Kielce – Skarżysko-Kamienna.

7 września 12 DP opuściła pozycję pod Skarżyskiem i ruszyła w stronę Iłży. W nocy skoncentrowała się w lesie starachowickim na wschód od Iłży. Tu dowódca dywizji otrzymał rozkaz ześrodkowania sił w lesie na północ od Lipska, a następnie w nocy z 9 na 10 września przejścia za Wisłę pod Solcem. 8 września drogę odwrotu polskim oddziałom zagrodził niemiecki 9 pułk kawalerii zmotoryzowanej z 3 Dywizji Lekkiej. Ok 12:00 Niemcy zaatakowali od wschodu Iłżę. 7 pp Legionów wzmocniony III/ 51 pp odparł atak. Ok. 18:00 doszło do boju spotkaniowego z udziałem oddziałów 12 DP. Niemcy zostali zepchnięci na pozycje wyjściowe. Po zapadnięciu zmroku polskie oddziały otrzymały rozkaz wycofania się na południe od miejscowości Pastwiska. Przed północą 8 września, po uporządkowaniu sił, północna kolumna dowodzona przez ppłk. Bronisława Kowalczewskiego, który zastąpił ppłk dypl. Franciszka Pokornego, wznowiła natarcie. O 4:00 ruszyło też natarcie południowej kolumny płk. dypl. Seweryna Łańcuckiego. Niestety, oba nie uzyskały powodzenia. 9 września obie kolumny wznowiły natarcie i opanowały rubież Prędocin–Rzechów. Tu polską piechotę zaatakował niemiecki 67 batalion czołgów. Dość łatwo rozbił I/52 pp. Jego resztki wycofały się do lasu starachowickiego. Straty polskie były duże. Silny ostrzał artyleryjski i „psychoza czołgowa” doprowadziły do paniki i rozproszenia pozostałych oddziałów dywizji. Kompanie wycofywały się w nieładzie i nie udało się ich zatrzymać na podstawach wyjściowych. Część z nich zebrała się w rejonie Piotrowego Pola.

W związku z zaistniałą sytuacją, w południe 9 września, znajdujący się przy dywizji dowódca zgrupowania południowego Armii „Prusy” gen. bryg. Stanisław Skwarczyński podjął decyzję o rozwiązaniu oddziałów. O 15:30 dowodzący pozostałością dywizji, dowódca artylerii dywizyjnej płk Tadeusz Rawski, zarządził odprawę i postawił zadanie zniszczenia ciężkiego sprzętu, rozpuszczenia koni, zabezpieczenia sztandarów i przebijania się małymi grupkami za Wisłę w kierunku Józefowa. Części żołnierzy udało się wydostać z okrążenia i przeprawić na prawy brzeg Wisły. Punkt zbiorczy dywizji zorganizowano w Kraśniku. Dywizja nie została już jednak odtworzona. Jej żołnierze wzięli udział w drugiej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

Działania oddziałów, które nie dołączyły do dywizji

6 września II batalion 54 pp, pluton artylerii 51 pp, 63 kompania przeciwpancerna, kompanie przeciwpancerne 51 pp i 54 pp oraz 9 bateria 12 pal zostały włączone do Grupy „Sandomierz” i skierowane do obrony przepraw przez Wisłę. 15 września podczas odwrotu, w Modliborzycach II/54 pp poniósł duże straty od lotnictwa i utracił zdolność bojową. Pozostali żołnierze batalionu zostali włączeni do innych oddziałów i walczyli 20 września w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

7 września do oddziałów Grupy „Sandomierz” dołączył I/54 pp i pluton artylerii 54 pp. Po rozładunku zostały one zbombardowane przez lotnictwo niemieckie. Po odtworzeniu zdolności bojowej przeszły do obrony na Sanie. W następnych dniach dołączyły do Armii „Kraków” i wzięły w drugiej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim

Do dywizji nie dotarł również transport kolejowy wiozący kolumnę saperską. 6 września znajdował się on w Nisku. W związku ze zniszczeniem torów kolejowych saperzy zostali wycofani w kierunku Lwowa.

15 września skład Ośrodka Zapasowego 12 DP stanowiło 50 uzbrojonych oficerów, 200 szeregowych oraz 3000 nieuzbrojonych żołnierzy. Zostali oni skierowani ze Złoczowa do Stanisławowa. 18 września, w rejonie Buczacza zostali otoczeni przez oddziały sowieckie i po rozbrojeniu trafili do niewoli. Część oficerów została potem zamordowana w Katyniu.

Organizacja wojenna dywizji we wrześniu 1939Edytuj

Osobny artykuł: Organizacja wojenna polskiej dywizji piechoty w 1939 roku.

Obsada personalna Kwatery Głównej 12 DP we wrześniu 1939 rokuEdytuj

  • dowódca dywizji - gen. bryg. Gustaw Paszkiewicz
  • dowódca piechoty dywizyjnej - płk dypl. Seweryn Łańcucki
  • dowódca artylerii dywizyjnej - płk art. Tadeusz Rawski
  • szef sztabu - ppłk dypl. art. Stefan Longin Izdebski
  • oficer operacyjny - kpt. dypl. Emil Sikorski
  • kwatermistrz - kpt. dypl. Tadeusz Kolasiński
  • dowódca łączności - kpt. łącz. Zygmunt Unieszowski

Obsada personalna dowództwa dywizjiEdytuj

Dowódcy dywizji
Dowódcy piechoty dywizyjnej
Szefowie sztabu
  • Walery Maryański (1 X 1919 – 20 VII 1920 → szef sztabu 2 Armii)
  • kpt. art. Stanisław Turek (p.o. do 15 X 1922 → szef Oddziału IV DOK IV[9])
  • mjr SG Piotr Kończyc (16 IX 1922[10] – 5 V 1927 → zastępca dowódcy 78 pp[11])
  • kpt. SG Stanisław Bęben (p.o. 31 X 1927[12] – 31 X 1928 → DOK IV[13])
  • mjr dypl. piech. Tadeusz Klimecki (31 X 1928 - 20 IX 1930 → WSWoj.)
  • mjr / ppłk dypl. piech. Tadeusz Puszczyński (20 IX 1930 - 23 III 1932 → szef sztabu KOP)
  • mjr dypl. piech. Andrzej Strach (od 9 XII 1932[14] – 7 VI 1934 → dowódca baonu w 84 pp[15])
  • mjr dypl. piech. Stefan Wojciech Osika (od 7 VI 1934[16])
  • mjr / ppłk dypl. Jerzy Krubski (III 1939)
  • ppłk dypl. art. Stefan Longin Izdebski[a] (IX 1939)

Obsada personalna w marcu 1939 rokuEdytuj

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji[18][b]:

  • dowódca dywizji – gen. bryg. Gustaw Paszkiewicz
  • I dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Mieczysław Stanisław Mozdyniewicz
  • II dowódca piechoty dywizyjnej – płk art. Brunon Romiszewski
  • szef sztabu – ppłk dypl. Jerzy Antoni Krubski
  • I oficer sztabu – kpt. dypl. art. Emil Roman Sikorski
  • I oficer sztabu (dubler) – kpt. dypl. Stanisław Otton Drzewiecki
  • II oficer sztabu – kpt. adm. (art.) Józef Kisielewski
  • dowódca łączności – kpt. łączn. Zygmunt Unieszowski
  • oficer taborowy – kpt. tab. Franciszek Józef Kamiński
  • oficer intendentury – kpt. int. Mieczysław Wolski

Odtworzenie dywizji w ramach Armii KrajowejEdytuj

W 1944 w wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych utworzono 12 Dywizję Piechoty AK pod dowództwem kpt. F. Garwola w składzie 51 pp i 52 pp (Obszar Lwów, Podokręg Tarnopol).

Osobny artykuł: 12 Dywizja Piechoty AK.

UwagiEdytuj

  1. ↑ Płk dypl. art. Stefan Longin Izdebski (ur. 15 marca 1897, zm. 25 czerwca 1975). Na podpułkownika awansowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 roku i 40. lokatą w korpusie oficerów artylerii. W marcu 1939 roku w 8 pal. 31 sierpnia 1953 roku otrzymał obywatelstwo brytyjskie (The London Gazette nr 39.386 z 13 października 1953 roku, s. 5446). Żonaty z Anną z Brzezińskich[17] .
  2. ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[19].

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Faszcza; 12 Dywizja Piechoty ... s.181
  2. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 534.
  3. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 27 marca 1920 roku, s. 237.
  4. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 100 z 29 września 1924 roku, s. 553.
  5. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 5 z 5 lutego 1927 roku, s. 37, 44. Z dniem 30 kwietnia 1927 roku został przeniesiony w stan spoczynku.
  6. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 9 z 17 marca 1927 roku, s. 70.
  7. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 2 z 14 stycznia 1926 roku, s. 6.
  8. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 31 marca 1927 roku, s. 97.
  9. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 33 z 16 września 1922 roku, s. 723.
  10. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 33 z 16 września 1922 roku, s. 720.
  11. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 5 maja 1927 roku, s. 127.
  12. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 303.
  13. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 5 listopada 1928 roku, s. 355.
  14. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 414.
  15. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 158.
  16. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 149.
  17. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 161, 727.
  18. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 533-534.
  19. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=12_Dywizja_Piechoty_(II_RP)&oldid=59787294”