14 Pułk Ułanów Jazłowieckich

14 Pułk Ułanów Jazłowieckich (14 puł.) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

14 Pułk Ułanów Jazłowieckich

Odznaka pamiątkowa 14 puł.
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	luty 1918
Rozformowanie	wrzesień 1939
Nazwa wyróżniająca	Jazłowieckich
Patron	NMP Jazłowiecka
Tradycje
Święto	8 grudnia (1918-1924) 11 lipca (1925-1939)
Nadanie sztandaru	20 marca 1921
Kontynuacja	1 bcz 6 BKPanc 2 bpzmot 12 BZ
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Szmidt
Ostatni	rtm. Andrzej Sozański
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska' wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Antonowem (4 VI 1920) bitwa pod Kropiwną (20 VI 1920) bitwa pod Niestanicami (14 VIII 1920) bitwa pod Kosmowem (12 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Ungheni (1918), Odessa (1919), Jazłowiec (1919), Lwów (1921-1939)
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Dywizja Jazdy (1920) 1 Dywizja Jazdy (1920) Podolska BK (1939)
Odznaczenia

Tereny działań bojowych Pułku w latach 1919–1920

Walki polsko-ukraińskie szwadron karabinów maszynowych nad Strypą

Pomnik upamiętniający bitwę pod Komarowem

Oficerowie i podoficerowie 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich; 1921 r.

Rocznica bitwy pod Racławicami – 14 puł. podczas uroczystości we Lwowie 26 kwietnia 1927

Wręczenie prezydentowi RP Ignacemu Mościckiemu odznaki pułkowej przez delegację 14 puł. 7 czerwca 1933

Warta przed pomnikiem ku czci poległych żołnierzy 14 puł. we Lwowie; lipiec 1933

Święto pułku: od 1926 roku 11 lipca (rocznica bitwy pod Jazłowcem w 1919), wcześniej 8 grudnia (święto NMP Jazłowieckiej)

Miejsce postoju: garnizon Lwów.

Pułk w walkach o niepodległość i granice

Powstanie pułku i walki na obczyźnie

Zalążkiem pułku był utworzony w lutym 1918 roku w mołdawskiej miejscowości Ungheni szwadron polski, skupiający Polaków służących wcześniej w armii rosyjskiej. Po nieudanej próbie dołączenia do II Korpusu Polskiego, w obliczu groźby rozbrojenia przez Niemców, szwadron dołączył do 2. pułku konnego rosyjskiej Armii Ochotniczej, zachowując jednak polskie oznaki i komendę. Wraz z „białymi” oddziałami szwadron przeszedł na Kubań w południowej Rosji i brał udział w walkach z bolszewikami m.in. pod Tarhową, Wielikokniażeską, Jekaterynodarem, Biełoglinną i Tichoriecką. W połowie sierpnia 1918 r. szwadron mocą umowy pomiędzy dowódcą rosyjskiej Armii Ochotniczej i generałem Lucjanem Żeligowskim podporządkowany został tworzącym się na Kubaniu oddziałom polskim. Wkrótce szwadron zreorganizowano jako dwuszwadronowy dywizjon, którego dowódcą został we wrześniu mjr Konstanty Plisowski. W październiku 1918 r. został zorganizowany trzeci szwadron (oficerski), a oddział oficjalnie przyjął nazwę dywizjon jazdy przy 4 Dywizji Strzelców Polskich. W drugiej połowie stycznia 1919 roku dywizjon przewieziony został drogą morską do Odessy na Ukrainie. Tam przyjął licznych ochotników i został rozwinięty w pułk ułanów 1 Dywizji Jazdy pod dowództwem majora Plisowskiego. Oddział liczył 98 oficerów oraz 530 podoficerów i ułanów w czterech szwadronach liniowych, szwadronie karabinów maszynowych i plutonie łączności. 1 szwadron pułku walczył u boku wojsk francuskich, greckich i „białych” rosyjskich z bolszewikami w okolicach Odessy i pod Tyraspolem. W kwietniu siły koalicyjne opuściły Odessę, odchodząc do Besarabii w Rumunii. Polacy osłaniali odwrót sojuszników, a pułk ułanów przekroczył graniczny Dniestr jako ostatni. Po dwumiesięcznym pobycie w Besarabii 15 czerwca 1919 roku niedaleko Śniatynia pułk ułanów przekroczył granicę rumuńską i przybył do Polski.

Walki w Polsce

Z końcem czerwca pułk rozpoczął działania zbrojne w Małopolsce Wschodniej przeciwko oddziałom ukraińskim. Ułani walczyli nad Złotą Lipą, pod Sokołowem i nad Strypą. W dniach 11 do 13 lipca 1919 r. pułk w ciężkim boju pod Jazłowcem odparł atakujące oddziały ukraińskie (łącznie w sile dwóch i pół brygady) i nie dopuścił wroga do klasztoru Sióstr Niepokalanek w Jazłowcu. Po tym wydarzeniu NMP Jazłowiecka została patronką pułku, który przyjął nazwę Jazłowiecki. W dowód wdzięczności za uratowanie przed Ukraińcami wychowanki SS Niepokalanek z Jazłowca ufundowały pułkowi sztandar. Po wyparciu wojsk ukraińskich za Zbrucz pułk przeszedł na Wołyń, by walczyć z bolszewikami.

Numer „14” otrzymał w sierpniu 1919 r. wraz z oficjalnym zatwierdzeniem nazwy. Brał udział w kampanii 1920 r., w ramach której uczestniczył w zagonie na Koziatyn, wyprawie kijowskiej oraz bitwie pod Komarowem.

Obsada personalna pułku w 1920
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca	mjr Jerzy Bardziński (ranny 19 VIII)
	rtm. Piotr Massalski (od 19 VIII)
	rtm. Michał Belina-Prażmowski (od 27 VIII)
	płk Sergiusz Zahorski (od 12 IX)
Oficer łączności	pchor. Knedlecki
Lekarz weterynarii	por. lek. wet. Julian Kochanowski
Dowódca dywizjonu	rtm. Aleksander Sędzimir
Dowódca 1 szwadronu	ppor. Walery Januszewski
Dowódca plutonu	ppor, Franciszek Skibiński
Dowódca plutonu	pchor. Władysław Nowacki
Dowódca 2 szwadronu	por. Kazimierz Plisowski
Dowódca 3 szwadronu	por. Witold Mosiewicz
Dowódca plutonu	por. Józef Duszyński
Dowódca 4 szwadronu	por. Edward Godlewski
	por. Czesław Jakubowski († 9 X)
	ppor. Franciszek Skibiński
Dowódca plutonu	ppor. Walery Januszewski
Dowódca plutonu	ppor. Aleksander Kwiatkowski
Dowódca plutonu	ppor. Franciszek Skibiński
Dowódca plutonu	pchor. Stanisław Kostkiewicz
Dowódca szwadronu km	ppor. Karol Wisłouch
Dowódca plutonu	pchor. Jerzy Lipiński
Dowódca szwadronu technicznego	por. Protasowicki
	ppor. Michał Malczewski
Dowódca plutonu	ppor. Leszek Pawłowski
Oficer pułku	por. Edward Dunin-Borkowski
Oficer pułku	por. Franciszek Raciborski
Oficer pułku	ppor. Feliks Radyszkiewicz
Oficer pułku	pchor. Tadeusz Maciejowski
Oficer pułku	pchor. Józef Piotrowski († 19 VIII)
Oficer pułku	pchor. Włodzimierz Szyld
Oficer pułku	rtm, Kazimierz Duchnowski

14 sierpnia 1920, podczas bitwy 1 Dywizji Jazdy płk. Juliusza Rómmla pod Chołojowem z oddziałami 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego, 14 pułk ułanów zajął stanowiska na lewym skrzydle dywizji pod Niestanicami. Zadaniem 14 pułku ułanów było osłonić lewe skrzydło dywizji, broniąc północnego i wschodniego skraju Niestanic, umożliwić odejście na Dobrotwór północnej kolumny, trzymając wieś do chwili, kiedy straż tylna tej kolumny osiągnie linię drogi Niestanice – Zalesie. Dowódca pułku mjr Jerzy Bardziński przyjął następujące ugrupowanie: spieszone 2 i 3 szwadrony obsadziły północny i wschodni skraj wsi, a szwadron techniczny skraj południowy. 1 szwadron por. Edwarda Dunina-Borkowskiego i 4 szwadron ppor. Edwarda Godlewskiego ześrodkowały się w centrum wsi i stanowiły odwód.

Od rana wioskę próbowały zdobyć oddziały 45 Dywizji Strzelców, atakując z kierunku Pawłowa, ale dobrze zorganizowana polska obrona była dla nich przeszkodą nie do pokonania. Około 14.00 oddziały sowieckiej 14 Dywizji Kawalerii dokonały włamania na prawym skrzydle obrony 1 Dywizji Jazdy i zdobyły Chołojów. W tym samym czasie 45 Dywizja Strzelców wznowiła natarcie na Niestanice. Także od strony Chołojowa ukazały się ławy kozackie, zagrażające tyłom pułku. W takim położeniu dowódca pułku wprowadził do walki odwodowe szwadrony. Te przeszły do szarży, a dołączył do nich szwadron techniczny. Szarża trzech polskich szwadronów odrzuciła nieprzyjaciela aż pod Pawłów.

W tym czasie, gdy kończył się bój pod Niestanicami, straż tylna kolumny północnej zdołała podejść do skrzyżowania grobli niestanickiej z drogą na Chołojów-Dobrotwór, a odwrót oddziałów na linię Bugu ubezpieczał 8 pułk ułanów. Wieczorem pułki dywizji osiągnęły rubież Bugu na odcinku Dobrotwór-Sielec Bieńków, zastając tam własne oddziały piechoty.

Pułk w walkach stracił ogółem (polegli, zmarli od ran i chorób) 11 oficerów i ponad 100 podoficerów i ułanów. Rany odniosło 31 oficerów, 273 podoficerów i ułanów.

Krzyżem Virtuti Militari V. klasy nagrodzono 83 żołnierzy pułku, Krzyżem Walecznych – 239 żołnierzy, w tym 24 czterokrotnie, 43 trzykrotnie i 122 dwukrotnie. Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych był wachm. Hipolit Grzegorzewski.

Mapy walk pułku

• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918–1920
sztandar 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich	mjr Jerzy Bardziński	ppor. Jerzy Berezowski (2504)
rtm. Włodzimierz Bem de Cosban	pchor. Bolesław Boczkowski	plut. Franciszek Baranowicz
ś.p. ppor. Władysław Buderacki	rtm. Wiktor Czerniewicz	ppor. Witold Czaykowski
ś.p. por. Edward Dunin-Borkowski	rtm. Kazimierz Dychnowski	st. uł. Franciszek Dobrowolski
ś.p. ppor. Wacław Dąbrowski	pchor. Stanisław Dzienisiewicz	uł. Stanisław Dworzański
ppor. Ryszard Garniewicz	ppor. Edward Józef Godlewski	ś.p. wachm. Zenobiusz Graniczny
st. wachm. Bronisław Gadzin	wachm. Władysław Gwoździński	uł. Antoni Grudziński
plut. Franciszek Haczkowski	kpr. Tadeusz Imach	por. Janusz Iliński
plut. Feliks Jarocki	plut. Szymon Jadzewicz	ś.p. por. Czesław Jakubowski
kpr. Jan Kruszyński	plut. Henryk Kościuszko	ppor. Aleksander Kwiatkowski
pchor. Stanisław Kostkiewicz	st. uł. Kazimierz Kuźmiński	kpr. Marian Ludwiczak
plut. Jan Lipniewski	rtm. Piotr Massalski	kpr. Władysław Moycho
kpr. Antoni Mikołajczyk	por. Witold Mosiewicz	wachm. Tadeusz Maciejowski
wachm. Bronisław Małek	wachm. Julian Matasow	uł. Aleksander Madejski
pchor. Władysław Nowacki	kpr. Wacław (2518)	por. Karol Olszowski
wachm. Mikołaj Oksza-Czechawski	płk Konstanty Plisowski	ś.p. kpt. art. Michał Belina-Prażmowski
rtm. Kazimierz Plisowski	st. uł. Józef Pazder	ś.p. por. Dymitr Pedachowski
ś.p. pchor. Józef Piotrowski	por. Józef Poznański	ś.p. plut. Stanisław Pecner
por. Franciszek Raciborski	plut. Leon Rybicki	uł. Michał Rosenfeld
ś.p. ppor. Feliks Radyszkiewicz	rtm. Modest Romiszewski	mjr Mieczysław Rożałowski
pchor. Tadeusz Radzymiński	uł. Romuald Rybiński	ś.p. ppor. Jerzy Skarbek-Rudzki
pchor. Włodzimierz Schild	pchor. Roman Siedlecki	plut. Mieczysław Sienkiewicz
st. uł. Czesław Strzelecki	kpr. Antoni Szczerbiński	kpr. Gwido Salomon
ppor. Franciszek Skibiński	kpr. Leonard Siedlecki	plut. Zygmunt Staniszewski
kpr. Jerzy Strużyński	st. uł. Roman Trojanowski	kpr. Antoni Tyjewski
plut. Kazimierz Wojtulewicz	ppor. Karol Wisłouch	por. Aleksander Wasilewski
ś.p. por. Herald Westermark	plut. Władysław Wilczyński	wachm. Eugeniusz Zarański
uł. Zygmunt Zatoński	kpr. Benedykt Zawinowski	por. Bohdan Zaremba (3930)

Pułk w okresie pokoju

Podolska BK w 1938

W okresie pokoju pułk stacjonował we Lwowie, w koszarach przy ul. Łyczakowskiej 76. Za walki w latach 1918–20 sztandar pułku został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy (nadanie nr 2514) osobiście przez Naczelnego Wodza marszałka Józefa Piłsudskiego 20 marca 1921 roku, za walki w 1939 udekorowany wstęgą w barwach narodowych. Jak podano, Order Virtuti Militari nadano „jako nagrodę za krew przelaną, za trudy i cierpienia i za to, że w chwilach ogólnego zwątpienia pułk nie zwątpił o zwycięstwie i śmiało idąc ku niemu, pociągnął innych”.

Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych O.V. L 33035 E z 1925 r. przy pułku stacjonował 4 szwadron samochodów pancernych.

We wrześniu 1930 roku, pułk brał udział w pacyfikacji ludności ukraińskiej w powiecie bóbreckim.

W niedzielę 9 lipca 1939 podczas uroczystej koronacji figury Matki Bożej Jazłowieckiej płk Edward Godlewski odczytał akt poświęcenia się pułku Jazłowieckiego opiece Matki Boskiej.

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”
Nazwa pododdziału	Termin	Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną	alarm	Lwów
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
szwadron pionierów nr 114
szwadron kawalerii nr 126	8
pluton ckm nr 126
szwadron samochodów pancernych nr 106	alarm
szwadron samochodów pancernych nr 114	6
Kwatera Główna nr 114 (I eszelon)	alarm
Kwatera Głowna nr 114 (II eszelon)	4
poczta polowa nr 36
sąd polowy nr 114
uzupełnienie do czasu „W”	5
uzupełnienie szwadronu pionierów nr 114
dowódca brygady nr 16	alarm
szwadron marszowy 1/14 puł	18
pluton marszowy nr 1/114 szw. pionerów
pluton marszowy nr 1/126
szwadron zapasowy	do 15

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939:
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku	płk Edward Józef Godlewski
I zastępca dowódcy	ppłk Zygmunt Mikołaj Ważyński
adiutant	por. Franciszek Malanowski: *
lekarz medycyny	por. lek. Kazimierz Michał Kosiński
lekarz weterynarii	kpt. Kazimierz Furdyna
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Karol Wiernicki
oficer mobilizacyjny	mjr Adam Henryk Stanisław Wilczek
zastępca oficera mobilizacyjnego	rtm. Tadeusz Płoski
oficer administracyjno-materiałowy	rtm. adm. (kaw.) Witold Jan Kowalski
dowódca szwadronu gospodarczego	por. Franciszek Malanowski (*)
oficer gospodarczy	kpt. int. Zygmunt Dawidowicz
oficer żywnościowy	chor. Bronisław Gadzin
dowódca plutonu łączności	por. Leon Rzewuski
dowódca plutonu kolarzy	ppor. Zbigniew Kazimierz Wacek (*)
dowódca plutonu ppanc.	por. Marian Wojciech Kawalec
dowódca 1 szwadronu	p.o. por. Konstanty Bordziłowski
dowódca plutonu	ppor. Cyryl Czarkowski-Golejewski
dowódca plutonu	ppor. Zbigniew Franciszek Panesz
dowódca 2 szwadronu	p.o. por. Jerzy Władysław Sokołowski
dowódca plutonu	ppor. Edward Maria Antoni Cordes
dowódca plutonu	ppor. Zbigniew Zygmunt Żurowski
dowódca 3 szwadronu	rtm. Włodzimierz Korytkowski
dowódca plutonu	ppor. Gerard Bazyli Korolewicz
dowódca plutonu	ppor. Władysław Tychanowicz
dowódca plutonu	chor. Józef Wilkosz
dowódca 4 szwadronu	rtm. Józef Bokota
dowódca plutonu	por. Marian Walicki
dowódca plutonu	ppor. Zbigniew Kazimierz Wacek (*)
dowódca plutonu	ppor. Wiktor Ziemiński
dowódca szwadronu km	p.o. por. Czesław Sochocki
dowódca plutonu	por. Aleksander Zieńczyk
dowódca plutonu	por. Konstanty Marcin Juszczak
dowódca szwadronu zapasowego	mjr Stefan Starnawski
zastępca dowódcy	rtm. Jerzy Strużyński
na kursie	rtm. Roman Dzierżanowski
na kursie	rtm. Andrzej Szajowski
na kursie	rtm. Andrzej Heliodor Antoni Sozański

W kampanii wrześniowej 1939 roku

Tereny działań bojowych Pułku w 1939

Kamień Ułanów Jazłowieckich w Puszczy Kampinoskiej

Kamień poświęcony walkom Pułku przy skrzyżowaniu ul. Powsińskiej i Idzikowskiego

Pomnik w Łomiankach-Dąbrowie Leśnej upamiętniający szarżę pod Wólką Węglową w 1939

Pomnik na cmentarzu w Kiełpinie upamiętniający poległych ułanów, kopia pomnika który znajdował się w koszarach w Jazłowcu

W 1939 roku pułk w ramach macierzystej Podolskiej Brygady Kawalerii, walczył w składzie Armii „Poznań”.

Bezpośrednio po mobilizacji, 27 sierpnia, pułk został przetransportowany do miejscowości Nekla niedaleko Wrześni. Po wyładowaniu został skierowany w okolice Sierosławia, wsi położonej około dziesięciu kilometrów na zachód od Poznania do zabezpieczenia przejścia między Jeziorem Niepruszewskim a Jeziorem Lusowskim. Zgodnie z dalszymi rozkazami od 4 września przeszedł w rejon Gniezna i dalej przez Witkowo, Słupcę, okolice Konina do Uniejowa, gdzie przybył 9 września. W następnych dniach stoczył zwycięskie boje pod miastem i na wschód od niego pod Gostkowem i Wartkowicami. Następnie skierował się w okolice Łęczycy i po osiągnięciu linii Ozorków – Stryków przeszedł w rejon Łowicza, który został zdobyty przez wojska Armii „Poznań” 11 września. Grupa Operacyjna Kawalerii gen. Grzmota-Skotnickiego działała następnie (na północ od Łowicza) na kierunku Brzozów – Budy Stare – rejon Młodzieszyna i w okolicach Brochowa przekroczyła Bzurę. W rejonie Tułowic, na skraju Puszczy Kampinoskiej, toczyła bardzo ciężkie boje, przebijając się przez okrążenie. Ranny pod Tułowicami gen. Grzmot-Skotnicki zmarł następnego dnia, a obowiązki dowódcy Grupy Operacyjnej, w której składzie działał pułk, przejął gen. Abraham. Grupa skierowała się w kierunku zachodnim, w głąb Puszczy Kampinoskiej. W ciężkich marszach dotarła do miejscowości Górki około 16 kilometrów od Tułowic. Tam stoczyła 17 września wielogodzinny, zwycięski bój z nieprzyjacielem i w pierwszej fazie pomaszerowała w kierunku Modlina, jednak dowódca Grupy zmienił rozkazy i skierował oddziały na odsiecz Warszawie. Pułk brał udział w zajęciu Sierakowa leżącego na wschodnim skraju Puszczy Kampinoskiej, niedaleko granic stolicy. Dowódca pułku płk Godlewski zdecydował się na atak na umocnione pozycje nieprzyjaciela. 19 września 1939 r. w okolicach Dąbrowy Leśnej 14 pułk przeprowadził szarżę (Szarża pod Wólką Węglową), w wyniku czego część Armii „Poznań” po bitwie nad Bzurą weszła do Warszawy i znacząco wzmocniła szeregi obrońców stolicy. Szarża znana i sławna wówczas w Europie, została porywająco opisana przez włoskiego korespondenta wojennego Mario Appeliusa. W szarży pułk poniósł poważne straty – ok. 100 zabitych i 100 rannych. Przez Bielany nad Wisłą posuwał się w kierunku południowym do koszar 1 pułku szwoleżerów przy ul. 29 Listopada. Zdziesiątkowany pułk został połączony z 6 pułkiem Ułanów Kaniowskich, z którym wspólnie walczył w Podolskiej Brygadzie Kawalerii. Do kapitulacji stolicy 28 września prowadził walki w rejonie ul. Czerniakowskiej.

Szwadron marszowy pułku od 12 września podporządkowany był 10 Brygadzie Kawalerii i w jej składzie walczył pod Lwowem. 24 września jeden ze szwadronów pułku przeprowadził szarżę na pozycje jednostek Armii Czerwonej w czasie bitwy pod Husynnem.

Ponieważ sztandar pułku posiadał już wstęgę orderu Virtuti Militari za wojnę polsko-bolszewicką, decyzją Rady Trzech (Kapituły Orderu Virtuti Militari) w Londynie pułk uzyskał prawo umieszczenia na wstędze biało-czerwonej przy sztandarze napisu: „Wyróżniony za niezwykłe męstwo w kampanii 1939 w Polsce”.

Za udział w walkach z Niemcami w 1939 roku ułanom pułku nadano trzy krzyże Virtuti Militari IV klasy i 25 V klasy oraz 42 Krzyże Walecznych.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku	płk Edward Józef Godlewski
	od 26 IX rtm. Andrzej Sozański
zastępca dowódcy pułku	ppłk Zygmunt Mikołaj Ważyński
oficer żywnościowy i p.o. kwatermistrza	chor. Bronisław Gadzin
adiutant	por. Franciszek Malanowski
oficer ordynansowy	ppor. Jerzy Weisman-Zawidowski
oficer informacyjny	ppor. Stefan Fiema
oficer broni	por. Wilhelm Kullmann
oficer gazowy	ppor. Roman Izierski
dowódca szwadronu gospodarczego	por. inż. Alfred Godlewski
szef	st. wachm. Michał Skopowski
płatnik	p.o. st. wachm. Kazimierz Doroszka
lekarz	ppor. lek. Kazimierz Kosiński
lekarz weterynarii	ppor. lek. wet. Jarosław Piechowicz
kapelan	ks. Michał Lewandowski
szef kancelarii	st. wachm. Władysław Piórek
1 szwadron
p.o. dowódcy	ppor. Zbigniew Franciszek Panesz
dowódca 1 plutonu	ppor. Harry Daube
dowódca 2 plutonu	ppor. Aleksander Marczyński
dowódca 3 plutonu	wachm. Gracjan Świątkiewicz
szef szwadronu	st. wachm. Jan Przybyła
2 szwadron
dowódca szwadronu	rtm. Roman Feliks Dzierżanowski
dowódca 1 plutonu	ppor. Zbigniew Żurowski
dowódca 2 plutonu	ppor. Edward Marian Cordes
dowódca 3 plutonu	por. Franciszek Szlachcic
szef szwadronu	plut. Michał Olearnik
3 szwadron
dowódca szwadronu	por. Marian Walicki
dowódca 1 plutonu	ppor. Gerard Bazyli Korolewicz
dowódca 2 plutonu	ppor. Jerzy Paweł Szolc
dowódca 3 plutonu	ppor. Eugeniusz Iwanowski
szef szwadronu	st. wachm. Kazimierz Juźwa
4 szwadron
dowódca szwadronu	rtm. Józef Bokota
dowódca 1 plutonu	por. Bolesław Kostkiewicz
dowódca 2 plutonu	ppor. Zygmunt Kostiuk
dowódca 3 plutonu	ppor. Jerzy Torosiewicz
szef szwadronu	st. wachm. Rudolf Zenkner
szwadron ckm
dowódca szwadronu	rtm. Andrzej Heliodor Sozański
dowódca 1 plutonu	por. Jerzy Fedorowicz
dowódca 2 plutonu	ppor. Władysław Tychanowicz
dowódca 3 plutonu	wachm. pchor. Leszek Biłyk
szef szwadronu	wachm. Jan Dzieliński
pododdziały specjalne
dowódca plutonu kolarzy	ppor. Zbigniew Wacek
dowódca plutonu ppanc.	ppor. Wiktor Ziemiński
dowódca plutonu łączności	por. Leon Rzewuski

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Orderem Virtuti Militari za kampanię wrześniową 1939 roku
Krzyżem Złotym:
płk Edward Józef Godlewski	rtm. Józef Bokota	chor. Bronisław Gadzin
Krzyżem Srebrnym:
mjr dypl. kaw. Jerzy Falkowski	rtm. Dzierżanowski Roman	rtm. Łubieński Stanisław
rtm. Sozański Andrzej	por. Fedorowicz Jerzy	por. Godlewski Alfred
por. Malanowski Zdzisław	por. Walicki Marian	ppor. Iwanowski Eugeniusz
ppor. Korolewicz Gerard	ppor. Kostiuk Jerzy	ppor. Longchamps de Bérier Jacek
ppor. Marczyński Aleksander	ppor. Panesz Zbigniew	ppor. Scholz Jerzy Paweł
ppor. Tychanowicz Władysław	ppor. Wiktor Ziemiński	ppor. Żurowski Zbigniew
pchor. Brykczyński Tadeusz	pchor. Szturma Stanisław	st. wachm. Przybyła Jan
plut. Gajda Bartłomiej	plut. Piasecki Boromeusz	kpr. Buszta Antoni
kpr. Czech Bronisław	kpr. Maziarski Feliks	st. uł. Osemlok Józef
uł. Król Józef

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar 14 pułku w Instytucie im. Sikorskiego w Londynie

Sztandar ufundowany przez grono wychowanek sióstr niepokalanek w Jazłowcu pod przewodnictwem Teresy hr. Łubieńskiej wręczył i udekorował orderem Virtuti Militari marszałek Józef Piłsudski w Tomaszowie Lubelskim 20 marca 1921.

W kampanii wrześniowej sztandar towarzyszył pułkowi w walce. 19 września pułk w szyku konnym uderzał w kierunku na Wólkę Węglową. Galopujący za dowódcą pułku poczet sztandarowy znalazł się w ogniu nieprzyjacielskiej artylerii. Ciężko ranny sztandarowy upuścił sztandar. Znalazł się on na chwilę w rękach niemieckich. Relacje świadków nie są spójne, niemniej jednak niebezpieczeństwo było znaczne. Za uratowanie sztandaru kapral Czech został udekorowany orderem Virtuti Militari. Całe zdarzenie dość dokładnie opisał też włoski korespondent wojenny Mario Appelus.

Po szarży pod Wólką Węglową sztandar przywieziono do Warszawy. Oddzielnie dotarła na Bielany i do Warszawy szarfa chorążego (bandolier). 29 września adiutant pułku odczytał rozkaz gen. Rómmla o kapitulacji. Następnie odczytano rozkaz o odznaczeniach. Po dekoracji przed frontem żołnierzy po raz ostatni przedefilował symbol pułkowy. Adiutant pułku otrzymał rozkaz ukrycia sztandaru. Wtedy odczepiony został płat od drzewca.

Dowódca Armii „Warszawa” gen. Rómmel w rozkazie z 28 września adresowanym do Podolskiej BK stwierdził: […] Stawiam wniosek o najwyższe odznaczenie pułków nadaniem orderu Virtuti Militari na ich sztandary: IV kl. na sztandar 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich.

Pod koniec września 1939 do domu Józefa i Janiny Narbutowiczów przy ul. Nowogrodzkiej 25/7 zgłosił się por. Malanowski. Przyniósł na przechowanie płat sztandaru, grot (orła) oraz łącze drzewca. W czasie okupacji i powstania warszawskiego sztandar nie doznał uszczerbku. Po powstaniu Narbutowiczowie zostali ewakuowani pod Radomsko. Po powrocie do stolicy w marcu 1945 stwierdzili, że części metalowe ze strychu zniknęły wraz z ich rzeczami osobistymi. Płat sztandaru, tkwiący w materacu w mieszkaniu, pozostał nietknięty.

Po śmierci pani Narbutowicz w 1959 jej syn inż. Romuald Narbutowicz przejął płat sztandaru i przeniósł go do swego mieszkania. Niedługo potem otrzymał list od por. Malanowskiego, który polecił mu przekazać sztandar jego bratu, Janowi Malanowskiemu. Narbutowicz, w myśl wcześniejszych wskazań matki, czuł się zobowiązany oddać sztandar depozytorowi. Zaznaczył jednak, że jego zdaniem właściwym miejscem dla sztandaru jest Muzeum WP. Jeden z warszawskich „jazłowiaków” dowiedział się wkrótce z listu od kolegi z Anglii, że sztandar znajduje się w Londynie. Spowodowało to liczne protesty krajowych kombatantów.

Papierośnica

Pamiątkowa papierośnica z miniaturką odznaki pułkowej

Wnętrze papierośnicy z dedykacją dla dowódcy pułku

Udało się również wyjaśnić losy grotu z orłem. W muzealnym magazynie wśród dawniejszych, nieprzepisowych sztandarów, zdeponowanych przez pułki przed wojną, natrafiono na nieopisanego orła z liczbą 14 na cokole. Znalazł się on wśród pierwszych powojennych nabytków Muzeum WP, nieopisanych i bez daty wpływu. Okazało się, że orzeł należał od sztandaru bojowego z września 1939. Jego sylwetka jest identyczna, a na piersiach są widoczne nietypowe elementy mocujące krzyż VM.

Odznaka pamiątkowa

Zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 49, poz.872 z 13 grudnia 1921. Odznaka przedstawiała krzyż maltański o białych ramionach. W centralnej części odznaki miniatura Krzyża Virtuti Militari. Krzyż nałożony jest na okrągłą, karbowaną oksydowaną tarczę tzw. słońce Podola, na której wypisano litery U oraz J (od ułanów jazłowieckich) oraz data powstania pułku – 1918. Odznaka była wykonywana w wersji żołnierskiej oraz oficerskiej. Wymiary: 46 cm x46 cm.

Wersja oficerska – trzyczęściowa wykonana w srebrze, złocona i emaliowana. Na rewersie próba srebra i inicjały wykonawcy.

Wersja żołnierska – jednoczęściowa wykonana z tombaku srebrzonego i oksydowanego, bita z głęboką lub płytką kontrą.

Na naramiennikach noszono numer pułku 14, cyfry z białego metalu przypinane (ułani) lub haftowane srebrną nicią (oficerowie)

Barwy

Proporczyk	Opis
	Proporczyk żółty (kanarkowy, bladożółty) z żyłką białą pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok żółty
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy żółte, wypustka żółta (biała)
	„Łapka” (do 1921) – karmazynowa

Żurawiejki

Hej dziewczęta w górę kiecki, jedzie ułan jazłowiecki. Lance do boju, szable w dłoń bolszewika goń, goń, goń! A „Czternasty” spod Odessy przywiózł złota pełne kiesy. Lance do boju...

Zawadiacko głowę nosi i do szarży sam się prosi. Lance do boju... Mamałygi pełne niecki zjada ułan jazłowiecki Lance do boju...

Figura Najświętszej Marii Panny Jazłowieckiej

Modlitwa

27 września 1927 por. Władysław Nowacki zapoczątkował tradycję, przybywając konno ze Lwowa w mundurze ułana, w którym walczył w 1919 pod Jazłowcem. Złożył Najświętszej Pannie swój dawny proporzec jako wotum i oświadczył, że pułk ułanów Jazłowieckich żywi gorące nabożeństwo do Marii i pragnie corocznie w dzień Jej Niepokalanego Poczęcia wysyłać do klasztoru delegację. Odtąd w co roku przybywały z pułku delegacje.

Powstała Modlitwa Ułana Jazłowieckiego, określana też jako Pieśń do Najświętszej Marii Panny Jazłowieckiej, którą stworzył w 1927 por. Władysław Nowacki, który 8 grudnia tego roku w uroczystość Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny osobiście udał się do Jazłowca, przekazując tam swój utwór i składając u stóp figury Najświętszej Marii Panny Jazłowieckiej lancę wraz z proporczykiem pułku. Tekst modlitwy:

Szczęście i spokój daj tej ziemi, Pani,

Co krwią spłynęła wśród wojen pożogi,

Do Cię swego modły zanosim, Ułani,

Odwróć, ach odwróć, o odwróć los srogi!

I by radosna była jak uśmiech dziecka,

Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!

Spraw, by zasiadła sławna i potężna,

Między narody królując wspaniale,

By się rozeszła sława jej oręża,

Spraw to, o Pani, spraw to ku swej chwale!

By zło jak nawała rozprysło – turecka,

Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!

By pod jej rządów wspaniałym ramieniem,

Zakwitły miłość i spokój jak w niebie,

Daj, by ułana ostatnim westchnieniem,

Było móc polec, polec w jej potrzebie!

Aby jej strzała nie tknęła zdradziecka,

Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!

Mjr Władysław Nowacki poległ w wojnie obronnej 1939.

Jazłowieccy ułani

Dowódcy pułku

• kpt. Szmidt (II – VIII 1918 dowódca szwadronu w Rumunii)
• rtm. Perkowski (VIII – IX 1918 dowódca dywizjonu)
• mjr Konstanty Plisowski (od IX 1918; w VII 1920 objął IV Brygadę Jazdy)
• mjr Jerzy Bardziński (od 18 VIII 1920)
• rtm. Piotr Massalski (do 12 IX 1920 ranny)
• kpt. art. Michał Belina-Prażmowski (27 VIII – 12 IX 1920)
• mjr Albert Wielopolski (od 1 IV 1921)
• płk Konstanty Przeździecki (od 8 II 1922)
• płk SG Marian Przewłocki (16 XII 1925 – 14 IV 1927 → dowódca 3 SBK)
• ppłk / płk Antoni Szuszkiewicz (14 IV 1927 – 23 XII 1931 → dyspozycja dowódcy OK VI)
• ppłk dypl. Andrzej Kunachowicz (23 III 1932 – 1936 → dowódca 20 puł)
• płk Edward Józef Godlewski (od 4 II 1936)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 – I zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Kazimierz Duchnowski (1924)
• ppłk kaw. Stanisław Józef Rabiński (do 5 V 1927 → p.o. dowódcy 20 puł)
• ppłk kaw. Konstanty Abłamowicz (23 V 1927 – 1928 → dowódca 11 puł)
• ppłk dypl. kaw. Władysław Płonka (X 1935 – VIII 1937 → dowódca 22 puł.)
• mjr dypl. Antoni Grudziński (VII – VIII 1939)
• ppłk Zygmunt Mikołaj Ważyński (IX 1939)

II zastępcy dowódcy pułku – kwatermistrzowie

• mjr kaw. Karol Wiernicki (1939)

Żołnierz 14 pułk ułanów jazłowieckich,1937

Pułk w składzie PSZ na Zachodzie

Po kampanii wrześniowej 14 pułk ułanów został odtworzony w kwietniu 1940 roku we Francji jako III batalion im. Ułanów Jazłowieckich w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Po klęsce Francji ponownie odtworzony w Wielkiej Brytanii jako I Batalion Strzelców im. 14 pułku Ułanów Jazłowieckich 1 Brygady Strzelców, od 8 października 1940 znów w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.

Pułk w składzie Armii Krajowej

Zgodnie z tzw. planem OSZ (odtwarzania sił zbrojnych) w Okręgu Lwów AK organizowano zawiązki przedwojennych oddziałów DOK VI, w tym także 14 pułku Ułanów Jazłowieckich, docelowo jako jednostki zmotoryzowanej, w praktyce – pieszej. Początkowo wiosną 1944 r. uformowano 1, 2 i 3 pluton w Dzielnicy Lwów-Wschód (rejon lasów winnickich). Tak powstały oddziały leśne 14 pułku ułanów. Liczyły one pierwotnie 32 żołnierzy AK, którzy z powodu dekonspiracji musieli opuścić Lwów. Wkrótce dołączyli do nich ochotnicy z okolic miasta, a także Polacy wcieleni do armii niemieckiej, którym udało się zdezerterować.

Dowódcą mianowano por Andrzeja Adama de Myszkę Chołoniewskiego a jego zastępca został kapitan Dragan Sotirovič ps. „Draża”, oficer przedwojennej armii Królestwa Jugosławii, który zbiegł z niewoli niemieckiej i dzięki polskiemu podziemiu ukrywał się we Lwowie W maju 1944 oddziały leśne 14 pułku liczyły już około 100 żołnierzy. Ważnym zadaniem ułanów była obrona mieszkańców podlwowskich wsi przed napaścią Ukraińskiej Powstańczej Armii, realizującej plan depolonizacji Małopolski Wschodniej poprzez czystki etniczne. Ze zbliżaniem się frontu oddziały AK rozpoczęły przygotowania do Akcji „Burza”. W lipcu 14 pułk ułanów miał już 6 szwadronów, w trzy w stadium organizacji. Razem liczył 827 żołnierzy uzbrojonych w 7 rkm, 17 pm, 246 kbk, 130 pistoletów, 745 granatów ręcznych i 6 granatników przeciwpancernych.

Ułani jazłowieccy wzięli udział w kilkudniowych walkach o Lwów (22 – 27 lipca 1944). Po zajęciu miasta sowieci rozbroili i aresztowali tysiące żołnierzy lwowskiej AK. Wśród zatrzymanych był także ranny kpt. Draża Sotirovič, świeżo odznaczony przez dowództwo AK Krzyżem Virtuti Militari V klasy. Zdołał on jednak uciec i dołączyć do tych ułanów, którzy uniknęli niewoli.

Resztki pułku ukryły się w okolicach Brzozowa, skąd część ludzi z kpt. Drażą przeszła wiosną 1945 na Dolny Śląsk, a stamtąd do amerykańskiej strefy okupacyjnej. Pozostali żołnierze 14 pułku walczyli z sowietami. 26 czerwca 1945, po ostatnim starciu pod Domaradzem oddział został rozwiązany.

Żołnierze 14 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Gutteter Tadeusz Edward	podporucznik rezerwy	urzędnik	PKO we Lwowie	Charków
Parniewski Władysław	rotmistrz rezerwy	chemik		Katyń
Sołtysik Stanisław Józef	podporucznik rezerwy	lekarz weterynarii	rejonowy lekarz w Rychwałdzie	Charków
Urbanowicz Feliks	porucznik rezerwy	inżynier	kamieniołomy w Janowej Dolinie	ULK
Wielopolski Jan	podporucznik rezerwy	ziemianin		ULK

Kultywowanie tradycji

Odznaka 6 BKPanc

Od 1995 roku tradycje 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich kultywował 1 batalion czołgów 6 Brygady Kawalerii Pancernej ze Stargardu.

9 stycznia 2008 roku 2 batalion 12 Brygady Zmechanizowanej został utożsamiony z 14 pułkiem Ułanów Jazłowieckich

Od 1991 roku tradycje 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich kultywuje 14 Drużyna Harcerska z Sochaczewa. W sztandarze drużyny zaszyte są fragmenty Sztandaru Pułkowego.

Bibliografia

• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-11-05].
• Roman Abraham: Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07712-6.
• Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
• Witold Czaykowski: Zarys historji wojennej 14-go pułku ułanów jazłowieckich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei : szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. ISBN 83-7306-332-3.
• Stanisław Kuniczak. 14-ty pułk Ułanów Jazłowieckich (krótki rys historii). „Biuletyn”. Nr 2, s. 18-30, Listopad 1966. Koło Lwowian w Londynie. 
• Bogusław Polak: Lance do boju: szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 253-254. ISBN 83-03-01373-4.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.) Bronisław Rakowski (red.) Władysław Dziewanowski (red.) Karol Koźmiński (red.) Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.) Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.) Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
• Praca zbiorowa: Dzieje Ułanów Jazłowieckich. Londyn: Koło Ułanów Jazłowieckich. Odnowa, 1988. ISBN 0-903705-63-X.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.

Linki zewnętrzne

• Historia 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich na stronie Stowarzyszenia "Bitwa pod Komarowem". bitwapodkomarowem.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-02)].
• 14 Drużyna Harcerska im. 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich
• Strona internetowa Stowarzyszenia Rodziny 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich