15 Wielkopolski Pułk Artylerii Lekkiej
15 Wielkopolski Pułk Artylerii Lekkiej (15 pal) – oddział artylerii lekkiej Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
| ||
![]() Odznaka 15 pap | ||
Historia | ||
Państwo | ![]() | |
Sformowanie | 1920 | |
Rozformowanie | 1939 | |
Nazwa wyróżniająca | Wielkopolski | |
Tradycje | ||
Święto | 17 sierpnia[1] | |
Nadanie sztandaru | 19 czerwca 1938 | |
Rodowód | 1 pułk artylerii polowej Wielkopolskiej | |
Kontynuacja | 15 Brygada Zmechanizowana | |
Dowódcy | ||
Pierwszy | płk Anatol Kędzierski | |
Ostatni | ppłk Jerzy Leonhard | |
Organizacja | ||
Dyslokacja | Garnizon Bydgoszcz[2] | |
Rodzaj sił zbrojnych | Wojsko | |
Rodzaj wojsk | Artyleria | |
Podległość | 15 Wielkopolska Dywizja Piechoty[3] |
Historia pułkuEdytuj
Pierwsze pododdziały przyszłego pułku tworzyły się 30 grudnia 1918 w Białych Koszarach przy ul. Magazynowej w Poznaniu. Stąd wyruszyły na front, gdzie łączono je w baterie i dywizjony. 19 stycznia 1919 roku Dowództwo Główne Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim poleciło podpułkownikowi Anatolowi Kędzierskiemu przystąpić do organizacji 1 pułku artylerii lekkiej Wielkopolskiej. 6 marca 1919 właśnie te pododdziały artylerii utworzyły pułk. 21 września 1919 jednostka została przemianowana na 1 pułk artylerii polowej Wielkopolskiej. W czasie przejmowania Pomorza pułk przemianowany został na 15 Wielkopolski pułk artylerii polowej.
2 grudnia 1920 roku pułk przybył do garnizonu Bydgoszcz, w którym stacjonował do 1939 roku[4].
31 grudnia 1931 roku na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego 15 pap został przemianowany na 15 pułk artylerii lekkiej[5].
W niedzielę 26 sierpnia 1938 roku, w Bydgoszczy, odbyły się dwie uroczystości. Na Starym Rynku miała miejsce ceremonia powitania sztandarów 15 pal i 11 dak. Ceremonię rozpoczęto o godz. 9.30 odegraniem marsza generalskiego na powitanie gen. bryg. Stanisława Grzmot-Skotnickiego. Następnie na dziedzińcu Koszar im. Bartosza Głowackiego odprawiona została msza polowa. Po mszy dowódcy obu jednostek zaprzysiężyli swoich żołnierzy na sztandary. Później płk Wojciech Stachowicz dokonał aktu nadania odznaki pamiątkowej pułku dla miasta Bydgoszczy. Odznakę odebrał prezydent Leon Barciszewski, który z kolei przekazał pułkowi herb miasta. Po dekoracji przemawiał mały Poleszuk, Tomasz Hryciuk, który na zaproszenie pułku przybył wraz z Marią Hryciuk z Zamroczyna, w powiecie stolińskim. Pułk opiekował się szkołą w tej miejscowości. Mały Hryciuk podziękował w serdecznych słowach żołnierzom i oficerom za tę opiekę. Uroczystości zakończyła defilada[6].
Pułk był jednostką mobilizującą. W sierpniu 1939 roku, zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” sformował cztery pododdziały dla macierzystej dywizji i jeden pododdział dla dowódcy OK VIII:
- kolumna taborowa parokonna nr 812
- warsztat taborowy parokonny nr 809
- pluton parkowy uzbrojenia nr 802
- samodzielny patrol meteorologiczny nr 15
oraz bateria marszowa 15 pal[a] Po zakończeniu mobilizacji zorganizowany został oddział zbierania nadwyżek 15 pal pod dowództwem mjr. Zygmunta Wituńskiego (?)
Kadra pułkuEdytuj
- Dowódcy pułku
- ppłk art. Anatol Kędzierski (od 19 I 1919[7])
- mjr Władysław Sczaniecki (od 5 III 1919[8])
- ppłk/płk Rudolf Niemira (od 8 X 1919[8])
- wz. ppłk SG Leon Zubrzycki (od 8 IV 1927)
- płk art. Stefan I Maleszewski (V 1927[9] – I 1931 → komendant Szkoły Strzelania Artylerii[10])
- płk art. Brunon Romiszewski (I 1931 – XII 1934 → zastępca dowódcy OWar. „Wilno”[11])
- ppłk / płk art. Wojciech Stachowicz (I 1935[12] – VIII 1939 → dowódca artylerii dywizyjnej 15 DP)
- ppłk art. Jerzy Jan Leonhard (24 VIII – IX 1939 → niemiecka niewola)
- Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)
- ppłk art. August Trzos (1923[13] – V 1925 → dowódca 10 dak[14])
- ppłk art. Olgierd Ludwik Mierkowski (od 31 V 1925[14])
- mjr / ppłk art. dr Karol Myrek (XII 1927[15] – III 1929 → szef artylerii DOWar. „Wilno”[16])
- mjr / ppłk dypl. art. Jan Kulczycki (27 IV 1929 - 3 XI 1934 → dowódca 26 pal[17])
- mjr / ppłk dypl. art. Stefan Mieczysław Mączyński (15 IX 1935[18] – 1937)
- ppłk art. Jerzy Jan Leonhard (do 24 VIII 1939 → dowódca pułku)
- mjr art. Leon August Jan Rzepecki (II z-ca d-cy/kwatermistrz – 1939)
- Obsada personalna w latach 1919–1920[19]
- dowódca I dyonu – mjr Rudolf Niemira (do 8 X 1919)
- dowódca I dyonu – por. Jerzy Cegielski (od 8 X 1919)
- dowódca 1 baterii – ppor. Kazimierz Nieżychowski
- dowódca 2 baterii – kpt. Stanisław Adam Kamiński
- dowódca 2 baterii – por. Józef Muślewski
- dowódca 3 baterii – ppor. Marian Breliński
- dowódca II dyonu – mjr Brzeski
- dowódca II dyonu – mjr Dębski
- dowódca 4 baterii – por. Michał Chłapowski
- dowódca 4 baterii – ppor. Stefan Tadeusz Wypijewski
- dowódca plutonu (tzw. pluton „Kujawianka”) – ogn. / ppor. Stefan Tadeusz Wypijewski
- dowódca 5 baterii – por. Suzin (1919)
- dowódca 5 baterii – por. Jan Heine (1920)
- obsługa km – kpr. Biskup (KW)
- oficer baterii – ppor. Józef Lorek †26 VII 1920 Ostrów[20]
- dowódca 6 baterii – ppor. Jasiński
- dowódca III dyonu – ppłk Więckowski
- dowódca 7 baterii – ppor. / por. Jerzy Cegielski (do 8 X 1919)
- dowódca 7 baterii – kpt. Leon Bogusławski
- oficer baterii – por. Ludwik Niewodniczański
- dowódca 8 baterii – por. Raszewski
- pchor. Żółtowski (KW)
- dowódca 9 baterii – ppor. Marian Kaźmierczak
- oficer baterii – ppor. Marian Bieniak (KW)
- chor. Rozmiarek (KW)
- chor. Dirska (KW)
- kpr. Spychaj (KW)
- celowniczy km - bomb. Bachorski (KW)
- kapelmistrz orkiestry – urzędnik wojskowy Mackiewicz
Kawalerowie Virtuti MilitariEdytuj
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari[21][22]
- bomb. Marian Berger
- kpt. Leon Bogusławski
- ppor. Marian Breliński
- kpr. Antoni Bródka
- mjr Jerzy Cegielski nr 1434
- ppor. Michał Drozdowicz
- chor. Franciszek Duszyński nr 4668
- kpt. Władysław Dzieżgowski
- por. Jan Heine
- por. Marian Kaźmierczak nr 4328
- ppor. Adolf Karłowski
- ś.p. ppor. Józef Lorek
- bomb. Stanisław Michalak
- por. Józef Muślewski nr 939
- ppłk Rudolf Niemira
- por. Ludwik Niewodniczański
- por. Kazimierz Nieżychowski
- kpt. Wiktor Rossa
- plut. Ignacy Rychłowski
- kpr. Antoni Sawiński
- bomb. Jan Spychaj
- bomb. Ludwik Woś
- kpr. Tadeusz Żak
- kpt. Michał Zenkteler
Obsada personalna w 1939 rokuEdytuj
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku[23][b]:
- dowódca pułku – płk Wojciech Stachowicz
- I zastępca dowódcy – ppłk Jerzy Jan Leonhard
- adiutant – kpt. Bogdan Roman Szczerkowski
- lekarz medycyny – por. lek. Bolesław Januszewski
- lekarz weterynarii – por. Romuald Hayder
- oficer zwiadowczy – kpt. Wacław Kosmowski
- II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Leon August Jan Rzepecki
- oficer mobilizacyjny – kpt. Stefan Dumało
- zastępca oficera mobilizacyjnego – kpt. Zdzisław Michał Dmowski
- oficer administracyjno-materiałowy – kpt. Stanisław Sidorenko
- oficer gospodarczy – por. int. Michał Pracki
- oficer żywnościowy – chor. Ignacy Frąckowiak
- dowódca plutonu łączności – kpt. Czesław Berezowski
- oficer plutonu – ppor. Józef Siwek
- dowódca szkoły podoficerskiej – por. Zygmunt Zublewicz
- dowódca plutonu – por. Mieczysław Silkowski
- dowódca plutonu – ppor. Stefan Luśniak
- dowódca plutonu – ppor. Jerzy Kazimierz Makowski
- dowódca I dywizjonu – mjr Wiktor Wątorski
- dowódca 1 baterii – kpt. Jerzy Bugajski
- dowódca plutonu – por. Ksawery Dokurno
- dowódca 2 baterii – kpt. Stefan Józef Dębski
- dowódca plutonu – ppor. Jan Władysław Krajewski
- dowódca II dywizjonu – mjr Zygmunt Wituński
- dowódca 5 baterii – kpt. Stefan Marian Świerczyński
- dowódca plutonu – ppor. Kazimierz Marian Adam Zimnal
- dowódca 6 baterii – p.o. por. Apoloniusz Zawilski
- dowódca plutonu – ppor. Wiesław Adam Annusewicz
- dowódca III dywizjonu – mjr Walery Krzyżyński
- dowódca 7 baterii – kpt. Andrzej Szwejkowski
- dowódca 8 baterii – kpt. Stanisław Taczanowski
- dowódca plutonu – ppor. Aleksander Kułakowski
- odkomenderowany – ppor. Stefan Bancer
- na kursie – kpt. Aleksander Kostrowicki
- Obsada personalna pułku we wrześniu 1939 roku
- Dowództwo
- dowódca pułku – ppłk Jerzy Leonhard
- adiutant – kpt. Stanisław Taczanowski
- oficer zwiadowczy – por. Ksawery Dokurno
- oficer łączności – por. Mieczysław Silikowski
- oficer łącznikowy – por. rez. Wacław Suligowski
- oficer broni – ppor. Józef Siwek
- dowódca plutonu topograficzno-ogniowego – ppor. Stefan Luśniak
- szef kancelarii – ogn. Jan Jankowiak
- I dywizjon
- dowódca dywizjonu – mjr Wiktor Wątorski
- adiutant – por. rez. Jan Karwicki
- dowódca 1 baterii – por. Zygmunt Zublewicz
- dowódca 2 baterii – kpt. Stefan Dębski
- dowódca 3 baterii – kpt. Czesław Berezowski
- II dywizjon
- dowódca dywizjonu – mjr Stanisław Ejsymont
- adiutant – ppor. rez. czesław Jankowski
- dowódca 4 baterii – kpt. Stefan Świerczyński
- dowódca 5 baterii – kpt. Aleksander Kostrowicki
- dowódca 6 baterii – kpt. Zdzisław Dmowski
- III dywizjon
- dowódca dywizjonu – mjr Mieczysław Para
- adiutant – por. rez. Kazimierz Stojewski
- dowódca 7 baterii – kpt. Andrzej Szwejkowski
- dowódca 8 baterii – por. Apoloniusz Zawilski
- dowódca 9 baterii – kpt. Stanisław Sidorenko
Symbole pułkoweEdytuj
- Sztandar
19 czerwca 1938, w Toruniu, Marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz wręczył jednostce sztandar ufundowany przez społeczeństwo Bydgoszczy. Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dodatku Tajnym nr 6 do Dziennika Rozkazów M.S.Wojsk. z 17 lutego 1938, nr 3, poz. 26[25].
- Odznaka pamiątkowa
28 maja 1926 roku gen. dyw. Daniel Konarzewski, w imieniu Ministra Spraw Wojskowych, zatwierdził wzór i statut odznaki pamiątkowej 15 pułku artylerii polowej[26]
Odznaka o wymiarach 57x38 mm ma kształt rombu pokrytego ciemnozieloną emalią na tle skrzyżowanych luf armatnich barwy srebrzystej. Pośrodku, na ozdobnym kartuszu barwy patynowanego srebra ujętym w gałązki laurowe wpisano numer i inicjały 15 PAP. Dwuczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym i emaliowana. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa[2]. W 1939 roku zmieniono inicjały z PAP na PAL[27]
UwagiEdytuj
- ↑ Bateria marszowa 15 pal była formacją krajową podporządkowaną dowódcy OK VIII, której zadaniem było uzupełnianie strat poniesionych przez pułk w czasie walk.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[24].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Galster 1975 ↓, s. 43.
- ↑ a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 249.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 288.
- ↑ Panufnik 1929 ↓, s. 27.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 36 z 31 grudnia 1931 roku, poz. 473.
- ↑ Zaprzysiężenie pułków pomorskich, Kurier Bydgoski Nr 145 z 28 czerwca 1938 r.
- ↑ Panufnik 1929 ↓, s. 5.
- ↑ a b Panufnik 1929 ↓, s. 6.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 maja 1927 roku, s. 147.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 4.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 254.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 6 lutego 1935 roku, s. 4.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 743.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 59 z 31 maja 1925 roku, s. 294.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 28 z 23 grudnia 1927 roku, s. 365.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 22 marca 1929 roku, s. 101.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 263.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 sierpnia 1935 roku, s. 99.
- ↑ Panufnik 1929 ↓, s. 5-6, 11, 15, 18, 22-23.
- ↑ Lista strat 1934 ↓, s. 491.
- ↑ Panufnik 1929 ↓, s. 29-30.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 21 z 28 maja 1921 roku, s. 995-996.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 733.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 288-290.
- ↑ Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 14 z 28 maja 1926 r., poz. 142.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 250-251.
BibliografiaEdytuj
- Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
- Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939. Organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975.
- Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 - 1939. Londyn: 1975.
- Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Wydawnictwo "Bellona", 1991. ISBN 83-11-07772-X.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
- Piotr Zarzycki, 15 Wielkopolski Pułk Artylerii Lekkiej, Pruszków 2000.
- Ładysław Panufnik: Zarys historii wojennej 15-go pułku artylerii polowej Wielkopolskiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.