1 Dywizja Litewsko-Białoruska
1 Dywizja Litewsko-Białoruska (1 DLit.-Biał.) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego w latach 1918–1921.
| ||
 Odznaka Dywizji Litewsko-Białoruskiej | ||
| Historia | ||
| Państwo |  II Rzeczpospolita
| |
| Sformowanie | 1919 | |
| Rozformowanie | 1921 | |
| Tradycje | ||
| Kontynuacja | 19 Dywizja Piechoty (II RP) | |
| Dowódcy | ||
| Pierwszy | płk Bolesław Frej | |
| Działania zbrojne | ||
| wojna polsko-bolszewicka | ||
| Organizacja | ||
| Rodzaj wojsk | Piechota | |
FormowanieEdytuj
Wraz z wycofywaniem się wojsk niemieckich z terytorium Imperium Rosyjskiego, na opuszczonych przez nich terenach zamieszkanych przez Polaków zaczęły formować się polskie Samoobrony kresowe. Polityczny mecenat nad nimi sprawował powstały w listopadzie 1918 Komitet Obrony Kresów Wschodnich[1] pod prezesurą księcia Eustachego Sapiehy. Komitet w znacznym stopniu finansował te oddziały[potrzebny przypis]. Pojawiła się potrzeba włączenia ich w skład regularnego Wojska Polskiego. Cel ten miał zostać zrealizowany poprzez utworzenie Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Dywizja została sformowana zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego Józefa Piłsudskiego nr 1132/I z 26 listopada 1918 roku:
(…) Dla uchronienia Polaków i mienia polskiego na Kresach Wschodnich Naczelne Dowództwo WP zamierza tworzyć dywizję litewsko-białoruską, uwzględniając już tam istniejące związki. Społeczeństwo polskie przez "Komitet Obrony Kresów Wschodnich" niesie pomoc we wszystkich kierunkach[1].
Dywizja Litewsko-Białoruska miała skupiać ochotników z Kresów Wschodnich, przede wszystkim zgrupowanych w istniejących już Samoobronach kresowych. Jej dowódcą został gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański[1]. Szefem sztabu dywizji mianowano płk Edmunda Kesslera[potrzebny przypis]. Według rozkazu Dywizja miała mieć następującą strukturę:
- 1 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: suwalskiego i kowieńskiego;
- 2 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: grodzieńskiego i białostockiego;
- 3 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: wileńskiego i mińskiego;
- Pułk kawalerii;
- Oddział artylerii[1].
Zakładano przy tym, że z czasem Dywizja rozwinie się w trzypułkowe brygady. Początkowo tempo jej tworzenia było powolne. Pierwszym sformowanym pułkiem był miński pułk piechoty, utworzony rozkazem z 10 grudnia 1918 roku. W jego skład weszło ok. 1000 ochotników z grupy mińskiej pod dowództwem płk. Fabiana Kobordo. Następnie, 19 grudnia, utworzono wileński pułk strzelców pod dowództwem płk. Kazimierza Skrzyszewskiego. Formowanie Dywizji nabrało tempa dopiero w styczniu 1919 roku, po licznym napływie ochotników ze wschodu, przede wszystkim członków samoobrony Litwy i Białorusi. Początkowo miejscem organizacji Dywizji była Ostrów Mazowiecka, następnie miał się nim stać Wołkowysk[1].
Działania zbrojneEdytuj
Jesienią 1918 roku, kiedy Wojsko Polskie było jeszcze bardzo nieliczne i już zaangażowane w walki z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, Dywizja Litewsko-Białoruska była jedną z zaledwie dwóch grup polskich wojsk działających na północno-wschodnim pograniczu Polski[2]. Początkowo otrzymała ona rozkazy o charakterze defensywnym. 11 stycznia 1919 roku ukazała się instrukcja Sztabu Generalnego WP, która dawała jej bardziej ofensywne zadania. Zgodnie z nią, Dywizja powinna kierować się na Prużanę, Kobryń, Wołkowysk i Grodno, przejmując terytoria od wycofujących się wojsk niemieckich, a tym samym zapobiegając ich zajęciu przez Armię Czerwoną. Zadanie to jednak przekraczało możliwości Dywizji, liczącej wówczas nieco ponad 2 tysiące żołnierzy[1].
Po reorganizacji Dywizja składała się z trzech brygad piechoty. W każdej brygadzie znajdowały się dwa pułki strzelców.
- Dowództwo dywizji
- I Brygada - płk Bolesław Frej (od 3 IV 1919)
- II Brygada - gen. ppor. Adam Mokrzecki (od 3 IV 1919)
- III Brygada - płk Aleksander Boruszczak (od 3 IV 1919)
- kompania telegraficzna
21 października 1919 na bazie dywizji sformowano dwie wielkie jednostki piechoty - 1 i 2 Dywizja Litewsko-Białoruska. W skład każdej z nich wchodziły dwie brygady złożone z dwóch pułków strzelców. Po reorganizacji struktura organizacyjna dywizji wyglądała następująco:
- Dowództwo dywizji
- I Brygada
- II Brygada
- I Brygada Artylerii
- 1 Pułk Artylerii Polowej Litewsko-Białoruski
- 1 Dywizjon Artylerii Ciężkiej Litewski-Białoruski
- III dywizjon 3 Pułku Strzelców Konnych
- XIX Batalion Saperów
7 października 1920 dywizja ”zbuntowała się” i zajęła Wilno, a następnie weszła w skład Wojska Litwy Środkowej i została zreorganizowana. Na jej bazie utworzono trzy samodzielne brygady. Brygady I i II pozostały w dotychczasowym składzie. Brygadę III utworzono z 5 Ochotniczego Pułku Strzelców i 6 Harcerskiego Pułku Strzelców.
W wyniku kolejnej reorganizacji Wojsk Litwy Środkowej utworzono 1, 2 i 3 Dywizję Litewsko-Białoruską. W skład każdej z nich włączono dwa pułki strzelców. 5 Ochotniczy Pułk Strzelców został rozformowany, a 6 Harcerski Pułku Strzelców stał się jednostką samodzielną.
- 1 Dywizja Litewsko-Białoruska
- 2 Dywizja Litewsko-Białoruska
- 3 Dywizja Litewsko-Białoruska
12 października 1921 wszystkie dywizje i pułki przemianowano nadając im numerację obowiązującą w Wojsku Polskim. Równocześnie dywizje przeszły na „stopę pokojową”. W skład 1 Dywizji włączono Kowieński Pułk Strzelców. W skład 2 Dywizji włączono Słucki Pułk Strzelców i Białostocki Pułk Strzelców, a Grodzieński Pułk Strzelców podporządkowano 3 Dywizji. Skład 3 Dywizji uzupełnił 41 Suwalski Pułk Piechoty.
- 1 Dywizja - 19 Dywizja Piechoty
- 2 Dywizja - 20 Dywizja Piechoty
- 3 Dywizja - 29 Dywizja Piechoty (II RP)
Obsada personalna dowództwa dywizjiEdytuj
- gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański od 26 września 1918 do 11 marca 1919
- gen. Stanisław Szeptycki od 19 marca do czerwca 1919
- gen. Adam Wincenty Mokrzecki od czerwca do września 1919
- gen. Józef Lasocki od września do 6 grudnia 1919
- gen. Jan Rządkowski od 6 grudnia 1919 do 31 lipca 1920
- gen. Stefan Latour 31 lipca 1920
- gen. ppor. Władysław Bejnar od 31 stycznia 1921
Stały pomocnik dowódcy dywizji:
- gen. ppor. Wincenty Odyniec (od 20 grudnia 1918)
- płk SG Edmund Kessler
- ppłk SG Jan Kubin od 1 sierpnia 1919 i od 6 kwietnia do 7 maja 1920
- ppłk SG Adam Nałęcz Nieniewski od maja do czerwca 1920
- mjr SG Władysław Powierza od czerwca do sierpnia 1920
szefowie sanitarni:
- gen. ppor. lek. Aleksander Bernatowicz (1918-1919)
oficerowie sztabu:
- por. Jan Certowicz - zastępca szefa sanitarnego (1918 - 1919)
PrzypisyEdytuj
BibliografiaEdytuj
- Księga chwały piechoty, praca zbiorowa, Warszawa 1992, reprint wydania z 1939 r.
- Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.