1 Dywizja Litewsko-Białoruska
1 Dywizja Litewsko-Białoruska (1 DLit.-Biał.) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego w latach 1918–1921.
| ||
 Odznaka Dywizji Litewsko-Białoruskiej | ||
| Historia | ||
| Państwo |  II Rzeczpospolita
| |
| Sformowanie | 1919 | |
| Rozformowanie | 1921 | |
| Tradycje | ||
| Kontynuacja | 19 Dywizja Piechoty (II RP) | |
| Dowódcy | ||
| Pierwszy | płk Bolesław Frej | |
| Działania zbrojne | ||
| wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Leplem (14-15 maja 1920) bitwa pod Lipskiem (18–19 maja 1920) bitwa pod Czernicą (24–25 czerwca 1920) bitwa pod Czernicą Wielką (4–5 lipca 1920) bitwa nad Autą (4–6 lipca 1920) bitwa pod Mostami (22–23 lipca 1920) bitwa pod Rosią (24-25 lipca 1920) bitwa pod Ciechanowcem (1–3 sierpnia 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 września 1920) bitwa pod Krwawym Borem (27–28 września 1920) | ||
| Organizacja | ||
| Rodzaj wojsk | Piechota | |
FormowanieEdytuj
Wraz z wycofywaniem się wojsk niemieckich z terytorium Imperium Rosyjskiego, na opuszczonych przez nich terenach zamieszkanych przez Polaków zaczęły formować się polskie Samoobrony kresowe. Polityczny mecenat nad nimi sprawował powstały w listopadzie 1918 Komitet Obrony Kresów Wschodnich[1] pod prezesurą księcia Eustachego Sapiehy. Komitet w znacznym stopniu finansował te oddziały[potrzebny przypis]. Pojawiła się potrzeba włączenia ich w skład regularnego Wojska Polskiego. Cel ten miał zostać zrealizowany poprzez utworzenie Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Dywizja została sformowana zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego Józefa Piłsudskiego nr 1132/I z 26 listopada 1918 roku[2]:
(…) Dla uchronienia Polaków i mienia polskiego na Kresach Wschodnich Naczelne Dowództwo WP zamierza tworzyć dywizję litewsko-białoruską, uwzględniając już tam istniejące związki. Społeczeństwo polskie przez „Komitet Obrony Kresów Wschodnich” niesie pomoc we wszystkich kierunkach[1].
Dywizja Litewsko-Białoruska miała skupiać ochotników z Kresów Wschodnich, przede wszystkim zgrupowanych w istniejących już Samoobronach kresowych. Jej dowódcą został gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański[1]. Szefem sztabu dywizji mianowano płk Edmunda Kesslera[potrzebny przypis]. Według rozkazu Dywizja miała mieć następującą strukturę:
- 1 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: suwalskiego i kowieńskiego;
- 2 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: grodzieńskiego i białostockiego;
- 3 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: wileńskiego i mińskiego;
- Pułk kawalerii;
- Oddział artylerii[1].
Zakładano przy tym, że z czasem Dywizja rozwinie się w trzypułkowe brygady. Początkowo tempo jej tworzenia było powolne. Pierwszym sformowanym pułkiem był miński pułk piechoty, utworzony rozkazem z 10 grudnia 1918 roku. W jego skład weszło ok. 1000 ochotników z grupy mińskiej pod dowództwem płk. Fabiana Kobordo. Następnie, 19 grudnia, utworzono wileński pułk strzelców pod dowództwem płk. Kazimierza Skrzyszewskiego. Formowanie Dywizji nabrało tempa dopiero w styczniu 1919 roku, po licznym napływie ochotników ze wschodu, przede wszystkim członków samoobrony Litwy i Białorusi. Początkowo miejscem organizacji Dywizji była Ostrów Mazowiecka, następnie miał się nim stać Wołkowysk[1].
Działania zbrojneEdytuj
Jesienią 1918 roku, kiedy Wojsko Polskie było jeszcze bardzo nieliczne i już zaangażowane w walki z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, Dywizja Litewsko-Białoruska była jedną z zaledwie dwóch grup polskich wojsk działających na północno-wschodnim pograniczu Polski[3]. Początkowo otrzymała ona rozkazy o charakterze defensywnym. 11 stycznia 1919 roku ukazała się instrukcja Sztabu Generalnego WP, która dawała jej bardziej ofensywne zadania. Zgodnie z nią, Dywizja powinna kierować się na Prużanę, Kobryń, Wołkowysk i Grodno, przejmując terytoria od wycofujących się wojsk niemieckich, a tym samym zapobiegając ich zajęciu przez Armię Czerwoną. Zadanie to jednak przekraczało możliwości Dywizji, liczącej wówczas nieco ponad 2 tysiące żołnierzy[1].
Po reorganizacji Dywizja składała się z trzech brygad piechoty. W każdej brygadzie znajdowały się dwa pułki strzelców.
- Dowództwo dywizji
- I Brygada - płk Bolesław Frej (od 3 IV 1919)
- II Brygada - gen. ppor. Adam Mokrzecki (od 3 IV 1919)
- III Brygada - płk Aleksander Boruszczak (od 3 IV 1919)
- kompania telegraficzna
21 października 1919 na bazie dywizji sformowano dwie wielkie jednostki piechoty - 1 i 2 Dywizja Litewsko-Białoruska. W skład każdej z nich wchodziły dwie brygady złożone z dwóch pułków strzelców. Po reorganizacji struktura organizacyjna dywizji wyglądała następująco:
- Dowództwo dywizji
- I Brygada
- II Brygada
- I Brygada Artylerii
- 1 Pułk Artylerii Polowej Litewsko-Białoruski
- 1 Dywizjon Artylerii Ciężkiej Litewski-Białoruski
- III dywizjon 3 Pułku Strzelców Konnych
- XIX Batalion Saperów
7 października 1920 dywizja „zbuntowała się” i zajęła Wilno, a następnie weszła w skład Wojska Litwy Środkowej i została zreorganizowana. Na jej bazie utworzono trzy samodzielne brygady. Brygady I i II pozostały w dotychczasowym składzie. Brygadę III utworzono z 5 Ochotniczego Pułku Strzelców i 6 Harcerskiego Pułku Strzelców.
W wyniku kolejnej reorganizacji Wojsk Litwy Środkowej utworzono 1, 2 i 3 Dywizję Litewsko-Białoruską. W skład każdej z nich włączono dwa pułki strzelców. 5 Ochotniczy Pułk Strzelców został rozformowany, a 6 Harcerski Pułku Strzelców stał się jednostką samodzielną.
- 1 Dywizja Litewsko-Białoruska
- 2 Dywizja Litewsko-Białoruska
- 3 Dywizja Litewsko-Białoruska
12 października 1921 wszystkie dywizje i pułki przemianowano nadając im numerację obowiązującą w Wojsku Polskim. Równocześnie dywizje przeszły na „stopę pokojową”. W skład 1 Dywizji włączono Kowieński Pułk Strzelców. W skład 2 Dywizji włączono Słucki Pułk Strzelców i Białostocki Pułk Strzelców, a Grodzieński Pułk Strzelców podporządkowano 3 Dywizji. Skład 3 Dywizji uzupełnił 41 Suwalski Pułk Piechoty.
- 1 Dywizja - 19 Dywizja Piechoty
- 2 Dywizja - 20 Dywizja Piechoty
- 3 Dywizja - 29 Dywizja Piechoty (II RP)
Obsada personalna dowództwa dywizjiEdytuj
- gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański od 26 września 1918 do 11 marca 1919
- gen. Stanisław Szeptycki od 19 marca do czerwca 1919
- gen. Adam Wincenty Mokrzecki od czerwca do września 1919
- gen. Józef Lasocki od września do 6 grudnia 1919
- gen. Jan Rządkowski od 6 grudnia 1919 do 31 lipca 1920
- gen. Stefan Latour 31 lipca 1920
- gen. ppor. Władysław Bejnar od 31 stycznia 1921
Stały pomocnik dowódcy dywizji:
- gen. ppor. Wincenty Odyniec (od 20 grudnia 1918)
- płk SG Edmund Kessler
- ppłk SG Jan Kubin od 1 sierpnia 1919 i od 6 kwietnia do 7 maja 1920
- ppłk SG Adam Nałęcz Nieniewski od maja do czerwca 1920
- mjr SG Władysław Powierza od czerwca do sierpnia 1920
szefowie sanitarni:
- gen. ppor. lek. Aleksander Bernatowicz (1918-1919)
oficerowie sztabu:
- por. Jan Certowicz - zastępca szefa sanitarnego (1918 - 1919)
PrzypisyEdytuj
BibliografiaEdytuj
- Jerzy Dąbrowski: Bój odwrotowy nad Niemnem i Rosią 1-ej Dywizji Litewsko-Białoruskiej (21 – 25 lipca 1920 roku). Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1933.
- Księga chwały piechoty, praca zbiorowa, Warszawa 1992, reprint wydania z 1939 r.
- Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.