1 Pułk Artylerii Ciężkiej (II RP)

1 Pułk Artylerii Ciężkiej (1 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

1 Pułk Artylerii Ciężkiej
Ilustracja
Odznaka pamiątkowa 1 pac
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1921

Rozformowanie

1939

Tradycje
Święto

7 września

Rodowód

„wojenne” 8 pac i 18 pac

Dowódcy
Ostatni

ppłk dypl. Edward Bagieński

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

Twierdza Modlin

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

artyleria

Podległość

1 Grupa Artylerii

Tereny działań bojowych 8. i 18 dywizjonu artylerii ciężkiej w latach 1919–1920

Pułk został sformowany 7 września 1921, na bazie 8. i 18 dywizjonu artylerii ciężkiej. Do 1939 stacjonował w Twierdzy Modlin (Okręg Korpusu Nr I) i podlegał dowódcy 1 Grupy Artylerii. W kampanii wrześniowej między innymi bronił Modlina.

Formowanie i zmiany organizacyjne

edytuj

„Wojenny” I dywizjon 8 pułku artylerii ciężkiej (przemianowany na 8 dac) swój szlak bojowy zakończył na Podolu[1].

W tym czasie w twierdzy Modlin odtwarzał się „wojenny” 18 pułk artylerii ciężkiej, a jego 4 bateria wcielona została do 18 pułku artylerii polowej. Reorganizacja artylerii nie przewidywała odtwozrenia 1 pac. 15 grudnia z I dyonu i resztek II dyonu utworzono samodzielny 18 dywizjon artylerii ciężkiej w Modlinie[2].

W 1921 gruntownie zreorganizowano polską artylerię. Powstawały między innymi nowe pułki artylerii ciężkiej. Na mocy decyzji Naczelnego Dowództwa WP z 7 września 1921 rozpoczęto formowanie „pokojowego” 1 pułku artylerii ciężkiej. W jego skład weszły: „wojenny” 8 dac oraz utworzony 15 grudnia 1920 z „wojennego” 18 pułku artylerii ciężkiej – 18 dac[3][4].

Kawalerowie Virtuti Militari

edytuj

Żołnierze dywizjonów odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari:

 
Order Virtuti Militari
kpt. Mieczysław Karaszewicz,
ognm. Zygmunt Gackowski,

Ponadto 13 oficerów i 27 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych[5].

1 pac w Modlinie

edytuj
 
Święto artylerii konnej w Warszawie - defilada 1 pac z Modlina przed Belwederem; październik 1929
 
Obchody Święta Niepodległości na Polu Mokotowskim w Warszawie - bateria 1 pac podczas defilady; 11 listopada 1930
 
Uroczystości Święta 3 Maja - defilada na Placu Saskim w Warszawie – 120 mm armata polowa mle 1878 De Bange

W latach 1924–1925 w strukturze pułku funkcjonowała na prawach dywizjonu detaszowanego 1 kompania artylerii pieszej[6].

19 maja 1927 Minister Spraw Wojskowych zatwierdził dzień 7 września świętem pułkowym[7]. Święto obchodzono w rocznicę połączenia 8 i 18 dywizjonów artylerii ciężkiej w 1921[8].

Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

Pułk był podporządkowany szefowi Artylerii i Służby Uzbrojenia Okręgu Korpusu Nr I (1921–1926), szefowi 1 Okręgowego Szefostwa Artylerii (1926–1928) i dowódcy 1 Grupy Artylerii (1929–1939).

Do 1934 oddział składał się z trzech dywizjonów po dwie baterie. Na wyposażeniu 1., 4. i 7 baterii znajdowały się armaty kal. 105 mm, a w bateriach 2., 5. i 8. haubice kal. 155 mm.

Rozkazem Departamentu Artylerii z 20 listopada 1934 doszło do częściowej reorganizacji pułku. Jednocześnie na uzbrojenie pułku trafiły 120 mm armaty wz. 78/09/31, będące do tej pory na wyposażeniu 1 pułku artylerii najcięższej z Góry Kalwarii.

Kultura i oświata w pułku

edytuj

Życie kulturalne pułku w znacznej mierze skoncentrowało się w Domu Żołnierza w Modlinie. Organizowano tu występy teatralne, gry, zabawy, 2-3 razy tygodniowo wyświetlano filmy. Dla absolwentów szkoły podoficerskiej organizowano co roku wycieczkę oświatowo-turystyczną do Warszawy[9]. Kadra organizowała też popularne majówki. Cena takiej imprezy wraz z żywnością wynosiła średnio 3 zł od osoby, przy czym transport dostarczał nieodpłatnie pułk. Pułk starał się utrzymywać kontakt z oficerami rezerwy zapraszając ich na tradycyjne święto artylerii w dniu świętej Barbary[9].

Pułk w okresie przewrotu majowego

edytuj

13 maja 1926 dowódca OK I gen. bryg. Jan Wróblewski swoim telegramem poinformował dowódcę pułku o przejęciu władzy przez marszałka Józefa Piłsudskiego. Polecał on jednocześnie przysłanie do dyspozycji stacjonującego W Warszawie 36 pułku piechoty Legii Akademickiej jednej baterii. Dowodzący w owym czasie ppłk szt. gen. Karol Matkowski wyznaczył do tego celu 2 baterię kpt. Wojciecha Pluty. Baterię zaprowiantowano na 2 dni, pobrano z magazynów amunicję w ilości 30 granatów stalowo-surówkowych, po 100 naboi do kb i po 2000 na ckm. Brakujący sprzęt uzupełniono z innych pododdziałów. Po przybyciu do Warszawy bateria zakwaterowana została w koszarach 36 pp. W starciach nie uczestniczyła, ale do garnizonu powróciła dopiero 18 maja[10].

Zmiany etatowe w pułku

edytuj

W 1923 w skład pułku wchodziły: dowództwo, trzy dywizjony artylerii ciężkiej, kadra oddziału łączności i kadra baterii zapasowej[11]. Na wyposażeniu 1., 4. i 7. baterii znajdowały się armaty kal. 105 mm, a w bateriach 2., 5. i 8. były haubice kal. 155 mm. Rozkazem Departamentu Artylerii z 20 lutego 1934 L. 158/tjn. Og. Org. doszło do reorganizacji pułku i częściowego przezbrojenia 1 pac w 120 mm armaty wz. 78/09/31, będące do tej pory na wyposażeniu 1 pułku artylerii najcięższej. W nowej strukturze pułk składał się z dowództwa, kwatermistrzostwa, plutonów: gospodarczego i łączności, I dywizjonu w składzie trzech baterii po 4 haubice kal. 155 mm, II dyonu w składzie dwóch baterii po 4 armaty kal. 120 mm, III dyonu w składzie dwóch baterii po 4 armaty kal. 105 mm. W związku z tym 5 baterię II dyonu przesunięto do I dyonu i przemianowano na 3 baterię. II/l1 pac uzupełniono przez sformowanie nowej 5 baterii[3].

W 1937 puk wydzielił ze swojego składu 3-działową baterię haubic kal. 155 mm dla nowo formowanego w Warszawie 28 dywizjonu artylerii ciężkiej. Wydzielił też kadrę do tworzonego w Zambrowie 18 dywizjonu artylerii ciężkiej. Ostatnie zmiany nastąpiły w 1939. Wtedy to przemianowano pluton łączności na baterię łączności, a plutonu gospodarczy na baterię remontów w składzie plutonu gospodarczego i plutonu ujeżdżania koni[12].

Organizacja pokojowa pułku
  • Dowództwo
  • I dywizjon (3 baterie po 4 haubice kal. 155 mm)
  • II dywizjon (2 baterie po 4 armaty kal. 120 mm)
  • III dywizjon (2 baterie po 4 armaty kal. 105 mm)
  • kwatermistrzostwo
  • pluton gospodarczy (w 1939 – bateria remontów)
  • pluton łączności (w 1939 – bateria łączności)
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[13][a]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku płk dypl. Marian Kazimierz Korewo
I zastępca dowódcy ppłk dypl. Zygmunt Andrzejowski
adiutant kpt. Bronisław Niezgodziński
naczelny lekarz medycyny kpt. dr Edward Kawicki
lekarz weterynarii mjr dr Stefan Włodzimierz Kejdana
oficer zwiadowczy por. Leopold Galocz
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Michał Kubicki
oficer mobilizacyjny kpt. Franciszek Mostek
zastępca oficera mobilizacyjnego por. Stanisław Kazimierz Dawidczyński
oficer administracyjno-materiałowy kpt. Józef Sobczak
oficer gospodarczy kpt. int. Konstanty Pietrzak
oficer żywnościowy chor. Franciszek Stróżewski
dowódca plutonu łączności kpt. Jerzy Piotr Rybarski
oficer plutonu ppor. Edward Nowakowski
dowódca szkoły podoficerskiej kpt. Zbigniew Bolesław Emil Mokrzycki
zastępca dowódcy por. Jerzy Filutowski
dowódca plutonu por. Eugeniusz Małecki
dowódca plutonu ppor. Franciszek Stefan Ruszkowski
dowódca I dywizjonu ppłk dypl. Marian Ogórkiewicz
dowódca 1 baterii kpt. Marian Fijałkowski
dowódca plutonu ppor. Bronisław Stanisław Mraczek
dowódca 2 baterii por. Sergiusz Orłów
dowódca plutonu ppor. Mieczysław Józef Stefan Franz
dowódca 3 baterii por. Józef Kurtyka
dowódca II dywizjonu mjr Konrad Kazimierz Rowiński
dowódca 4 baterii kpt. Jan Zdzisław Hennig
dowódca plutonu ppor. Józef Tadeusz Dryla
dowódca 5 baterii por. Józef Plewiński
dowódca plutonu ppor. Stanisław Małkowski
dowódca III dywizjonu mjr Władysław Niewodniczański
dowódca 7 baterii kpt. Stanisław VI Kozłowski
dowódca pluton por. Stanisław Brunon Tomaszewski
dowódca 8 baterii kpt. Bolesław Gołębiowski
dowódca plutonu ppor. Ryszard Mieczysław Podciechowski
na kursie kpt. Józef Hłasko

1 pac w kampanii wrześniowej

edytuj
 
Artyleria ciężka w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

Mobilizacja

edytuj

Pułk był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” sformował: w sierpniu 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim:

od 31 sierpnia 1939, w I rzucie mobilizacji powszechnej:

w II rzucie mobilizacji powszechnej:

Od 31 sierpnia 1939 dywizjony 1 pac mobilizowały się we wsi Wymysły (I dywizjon) i we wsi Kosewo (II dywizjon). Mobilizacja przebiegła bez zakłóceń. I/1 pac otrzymał 12 nowych armat kal. 105 mm wz. 29, zaś II/1 pac 12 haubic kal. 155 mm wz. 17. Braki wystąpiły w słabej jakości wozów, zabrakło kbk dla części taborytów, dywizjony otrzymały tylko po jednej radiostacji N2. W nocy z 3/4 września pułk zakończył przechodzenie na stopę wojenną[16].

Działania bojowe pułku

edytuj

Po zmobilizowaniu 1 pac został podporządkowany dowódcy artylerii płk. Michałowi Gałązce w Armii „Modlin” gen. Emila Krukowicza-Przedrzymirskiego.

4 września pułk wzmocnił przedmoście modlińskie. Poszczególne baterie zajęły stanowiska ogniowe na lewym brzegu Wisły, na południowy wschód od Zakroczymia. Zadaniem pułku było zamknięcie ogniem kierunku północnego w pasie od Zakroczymia do Pomiechówka. 5 września pułk podporządkowany został dowódcy obrony Modlina, płk. Wacławowi Młodzianowskiemu. Do 8 września pułk nie uczestniczył w walkach, a przygotowywał stanowiska ogniowe i punkty obserwacyjne. 1 pac miał wspierać obronę przedmościa Modlina i zamknąć ogniem zagrożone kierunki. W tych dniach stwierdzono działanie silnej dywersji niemieckiej. Dywersanci niszczyli łączność przewodową pomiędzy stanowiskami ogniowymi a punktami obserwacyjnymi. Zorganizowano więc stałe patrole. W jedną z zasadzek zorganizowanych przez patrol wpadło troje dywersantów. Zostali oni rozstrzelani. Dowódcy 1 pac podporządkowano 8 dac. Z zasobów pułku na rozkaz dowódcy AD 5. DP ppłk. Ciałowicza złożono dwie z 6 j.o. na stanowiskach zapasowych na południowym brzegu Narwi przy moście kolejowym. Amunicję tę przejął 8 dac.

Nocą 8/9 września 1 pac zwinął swoje stanowiska i pomaszerował przez Nowy Dwór, Okunin, Janówek do Wieliszewa. 9 września dowództwo pułku przygotowywało się do wsparcia obrony zgrupowania gen. bryg. Juliusza Zulaufa. Dywizjon II/1 pac przydzielono do wsparcia obrony rejonu Marek, gdzie zajął stanowiska ogniowe 9/10 września. Tej samej nocy 1 pac bez II dywizjonu pomaszerował przez Nieporęt, Strugę, Drewnicę i Zielonkę do Rembertowa na poligon, gdzie wypoczywano. Dowódca pułku otrzymał w Warszawie rozkaz od dowódcy artylerii Armii "Warszawa" odesłania całej amunicji do Warszawy. Rozkaz ten mimo protestów ppłk. Edwarda Bagieńskiego został wykonany, amunicja została przewieziona do koszar PP w Golędzinowie. W I dywizjonie pozostało na rozkaz dowódcy pułku tylko po 25 naboi na baterię. O świcie 11 września do miejsca stacjonowania pułku dołączył zupełnie bez amunicji II dywizjon. 11 września 1 pac podjął marsz na odcinek Falenica-Świder, jednocześnie podporządkowano go Grupie Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. Władysława Andersa. Z uwagi na to, że GOKaw. miała uderzyć w kierunku Mińska Mazowieckiego, 1 pac otrzymał rozkaz udania się w kierunku Garwolina. 12 września zajął las koło wsi Sępochowo i w tym miejscu został zaatakowany przez lotnictwo niemieckie; poniósł ciężkie straty osobowe w zabitych i rannych, stracono wiele koni, co zdekompletowało zaprzęgi. Na rozkaz gen. Andersa ppłk Bagieński skierował do wsparcia natarcia kawalerii 1 pluton z 1 baterii pod dowództwem kpt. Jerzego Rybarskiego, któremu przekazano większość posiadanej amunicji. Pluton ten ze stanowisk ogniowych w Siennicy 13 września wspierał kawalerię, aż do wyczerpania amunicji. Nocą 12/13 września pomaszerował w pobliże Garwolina do rejonu wsi Miętne i Zawady.

GOKaw. gen. Andersa pomaszerowała forsownym marszem na południe; 1 pac podjął marsz samodzielnie. W nocy 13/14 września maszerujący na południe pułk minął Garwolin i na wieść o marszu wojsk niemieckich w kierunku Garwolina zmieniono marszrutę i przez Rudę Talubską skierowano się w pobliże Łaskarzewa. Dołączył do 1 pac 1 pluton 1 baterii[17]. 14 września patrole pułku nawiązały kontakt z pozostałościami 13. DP, której pododdziały stały na zachód od Łaskarzewa. Zgodnie z rozkazem dowódcy 13 DP płk. Kalińskiego 1 pac dotarł do Wilgi nocą 15/16 września. Z uwagi na przecięcie szosy do Warszawy przez niemieckie oddziały pancerno-motorowe, 1 pac pomaszerował na Sobienie Kiełczyńskie; po dojściu do Sobienie Jeziory ustalono, że dalsza droga jest zamknięta przez niemiecki oddział pancerny. W tej sytuacji pułk pomaszerował do Osiecka. 17 września rano 1 pac zatrzymał się w lesie Kozia Wola na południe od Osiecka. Zrobiono zawały leśne z drzew i wystawiono dwa działony 105 mm jako ppanc. wyposażone w resztę amunicji. 18 września około południa rejon pułku zaatakował niemiecki oddział zmotoryzowany. Oficer zwiadowczy pułku por. Jerzy Filutowski poprowadził kontratak żołnierzy pułku; w jego wyniku poległo kilkunastu żołnierzy niemieckich, zdobyto 2 samochody terenowe i 2 armatki ppanc. Straty własne kilku rannych. Z uwagi na zupełny brak amunicji i niemożliwość dalszego marszu bezbronnej kolumny z działami, ppłk Bagieński wydał rozkaz o zniszczeniu dział.

Dalszy marsz podjęto 18 września wieczorem. Podczas przekraczania drogi Wilga-Garwolin i rzeki Wilga doszło do rozdzielenia dywizjonów. Dowództwo 1 pac i I dywizjon dotarły do lasu obok majątku Huta Garwolińska; tu został zaatakowany przez patrole niemieckie, które w walce odparto ze stratą kilku rannych. Wobec okrążenia przez niemieckie oddziały postoju dowództwa 1 pac i I dywizjonu oraz wyczerpania amunicji strzeleckiej, w godzinach popołudniowych 19 września, złożono broń.

II dywizjon dotarł do wsi Żabiniec i natknął się na nocujący we wsi niemiecki oddział pancerno-motorowy; w walce poległ dowódca kolumny amunicyjnej por. Rudolf Parisenberg i kilku kanonierów. Następnie dywizjon maszerował przez Podzamcze, Sobolewo, Falentyn i Budziska, osiągnął 21 września lasy obok Woli Gułowskiej i samą wieś. O godz. 9.30 na Wolę Gułowską od strony Adamowa uderzył niemiecki batalion zmotoryzowany. Zacięta walka II dywizjonu, aż do wyczerpania amunicji strzeleckiej, przyniosła duże straty; poległo 3 oficerów i 8 kanonierów, w tym kpt. Jan Henning, kpt. J. Sobczak; ciężko ranny został dowódca II dywizjonu kpt. Zbigniew Mokrzycki (zmarł 6 dni później), rannych zostało 30 żołnierzy, ponad 140 dostało się do niewoli, w tym 3 oficerów. Batalion niemiecki utracił 8 poległych i 32 rannych[18].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[19]
Dowództwo
dowódca pułku ppłk dypl. art. Edward Bagieński
adiutant por. art. Wiktor Markowski
oficer zwiadowczy por. art. Jerzy Filutowski
I dywizjon
dowódca I dywizjonu mjr dypl. art. Jan II Stenzel
adiutant por. art. rez. Zygmunt Kukiełło
oficer zwiadowczy ppor. art. Jan Badowski
oficer obserwacyjny ppor. art. rez. Wojciech Bartnik
oficer łączności por. art. rez. Bogusław Kamiński
dowódca 1 baterii kpt. art. Jerzy Piotr Rybarski
dowódca plutonu ppor. art. rez. Jan Badowski[20]
dowódca 2 baterii por. art. rez. Jan Hilkner
dowódca 3 baterii por. art. Stanisław Tomaszewski
dowódca kolumny amunicyjnej ppor. rez. Zygmunt Krynicki
II dywizjon
dowódca II dywizjonu kpt. art. Zbigniew l Mokrzycki (†27 IX)
adiutant por. art. rez. Florian Sierantowicz
dowódca 4 baterii kpt. art. Jan Zdzisław Henning (†21 IX )
dowódca 5 baterii por. art. rez. Leon Laskowski
dowódca 6 baterii por. art. Józef Plewiński
dowódca kolumny amunicyjnej por. Rudolf Parisenberg (do19 IX)
ppor. art. rez. Wojciech Liszka[c]


Symbole pułkowe

edytuj

Sztandar

edytuj
Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.
 
Uroczystość wręczenia sztandarów artylerii i broni pancernej 26 maja 1938 w Warszawie. Delegacja jednostek artylerii OK Warszawa i Łódź składa wieniec na Grobie Nieznanego Żołnierza.

17 lutego 1938 zatwierdzony został wzór sztandaru 1 pac[23]. Sztandar ufundowało społeczeństwo ziemi płońskiej. Jego nadanie odbyło się w Warszawie 26 maja 1938[24].

Płat sztandaru miał wymiary 64x64 cm. Prawa strona sztandaru była wykonana według wzoru regulaminowego. W centrum znajdowało się godło państwowe – orzeł w koronie w wieńcu z liści laurowych, w czterech rogach numer pułku w takich samych wieńcach.
Na lewej stronie płatu sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczone były na tarczach[25]:

  • w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
  • w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary
  • w prawym dolnym rogu – herb miasta Płońsk
  • w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 1 pac

Na ramionach amarantowego krzyża kawalerskiego były napisy[25]:

  • na górnym – Wasinki 2 VI1920 i Obgów 9 VII 1920
  • na dolnym – Modlin 7 IX 1921
  • na lewym – Zorzanka 3 X 1919 i Połock 5 XI 1919
  • na prawym – Warszawa-Modlin 13-17 VIII 1920 i Brody 25-26 VII1920

Odznaka pamiątkowa

edytuj

Regulamin i wzór odznaki pamiątkowej 1 pac zatwierdzony został Dz. Rozk. MWojsk. Nr 35 z 14 grudnia 1928 poz. 379[25]. Odznaka o wymiarach 40x36 mm ma kształt stylizowanej tarczy w formie sześciokąta, z zarysowanymi od środka promieniami, na której wpisano cyfry „8” i „18”. Na tarczy znajdują się dwie skrzyżowane lufy stanowiące tło dla emaliowanej w kolorze ciemnozielonym z obwódką szkarłatną tarczki, na której wpisano numer i inicjały „1 PAC”. Nad tarczą orzeł wz. 1927. Dwuczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze, oksydowana, na rewersie numerowana. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[26].

Trąbka

edytuj

W 10 rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości 1 pułk artylerii ciężkiej otrzymał na znak braterstwa broni, z rąk przedstawiciela wojskowego króla Włoch, srebrną trąbkę z płomieniami i napisem „L’esercito Italiano al 1-o Regimento artiglieria Pesante campale Polacco 1918-1928” (Wojsko włoskie polskiemu 1 pułkowi artylerii ciężkiej 1918-1928)[27].

Żołnierze pułku

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: żołnierze 1 Pułku Artylerii Ciężkiej (II RP).

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

edytuj
Stopień, imię i nazwisko Okres pełnienia służby Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku
płk Bronisław Kuczewski od 7 IX 1921
ppłk dypl. art. dr Stanisław Künstler 22 III 1929 – VI 1931 I oficer sztabu inspektora armii we Lwowie
ppłk art. Bolesław Dziubiński od 21 VI 1931 – VI 1932 dowódca 3 pac[28]
ppłk art. Adam Faustyn Biskupski 16 VI 1932[29] – XI 1934 stan spoczynku z dniem 31 XII 1934[30]
ppłk dypl. art. Marian Korewo 17 XI 1934[31] – VI 1939 I oficer sztabu Insp. OP Państwa
ppłk dypl. art. Edward Bagieński VIII – IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk art. Jakub Mikołaj Łobanowski od 1 IV 1924[32][33]
ppłk SG art.) Karol Matkowski do 31 X 1927 praktyka poborowa w PKU Modlin[34]
ppłk dypl. art. dr Stanisław Künstler 31 X 1927 – 22 III 1929 dowódca 1 pac
mjr / ppłk art. Bolesław Dziubiński 27 IV 1929[d] – VI 1931 dowódca 1 pac[36]
ppłk dypl. art. Stanisław Rola-Arciszewski 23 X 1931 - XI 1935 dowódca 1 pam
ppłk dypl. art. Zygmunt Andrzejowski do VIII 1939 szef Oddziału I Sztabu Korpusu Interwencyjnego
mjr art. Wojciech Pluta (II z-ca) 22 XII 1934[37] – 1938 zastępca dowódcy 21 pal
mjr art. Michał Kubicki (II z-ca) do VIII 1939 dowódca 47 dac

Żołnierze 1 pułku artylerii ciężkiej - ofiary zbrodni katyńskiej

edytuj

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[38] oraz Muzeum Katyńskie[39][e][f].

Stopień, imię i nazwisko Zawód Miejsce pracy przed mobilizacją Zamordowany
ppor. rez. Romuald Kałuba inżynier architekt Katyń
kpt. dr med. Edward Kawa-Kawicki[42] żołnierz zawodowy Charków
ppor. rez. Stanisław Kuliński księgowy spółka „Wspólnota Interesów” Charków
mjr w st. sp. Tomasz Kuśmierek Katyń
ppor. rez. Henryk Niwińsk lekarz weterynarii Rzeźnia Miejska w Radomiu Charków
ppor. rez. Maksymilian Polański lekarz weterynarii Charków
ppor. rez. Aleksander Wieniewicz chemik właściciel przedsiębiorstwa w Warszawie Charków
  1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[14].
  2. Dowództwo 11 pac było dowództwem dyspozycyjnym. Pod względem materiałowym miało być wyposażone w roku budżetowym 1939/1940.
  3. Wojciech Liszka ur. 12 marca 1911 w Gądkach, przysiółku Trzcinicy, w powiecie jasielskim. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1933 w korpusie oficerów rezerwy artylerii. W 1934 posiadał przydział w rezerwie do 10 pac w Przemyślu[21]. W 1939 pełnił służbę w Grupie Rezerwy Policyjnej w Warszawie, w stopniu przodownika PP. 31 sierpnia 1939 został zmobilizowany do 1 pac (pismo nr 170/Tjn. dowódcy Grupy Rezerwy Policyjnej nadkom. Jana Zdanowicza do Komendy Głównej PP z 31 sierpnia 1939). W czasie kampanii wrześniowej dostał się do niemieckiej niewoli. Początkowo przebywał w Oflagu XVIII-A. 31 maja 1940 został przeniesiony do Oflagu II C Woldenberg. 26 września 1941 został zwolniony do dyspozycji Policji w Warszawie. Później został osadzony w obozie koncentracyjnym Mittelbau[22].
  4. Tu jeszcze, jako major Tadeusz Emanuel Dziubiński, przeniesiony z CWArt. w Toruniu[35].
  5. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[40].
  6. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[41].

Przypisy

edytuj
  1. Zarzycki 1997 ↓, s. 4.
  2. Zarzycki 1997 ↓, s. 5.
  3. a b Zarzycki 1997 ↓, s. 6.
  4. Spis byłych oddziałów WP 1935 ↓, s. 69.
  5. Hłasko 1929 ↓, s. 27.
  6. Zarzycki 2001 ↓, s. 69-70.
  7. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 V 1927, poz. 174.
  8. Hłasko 1929 ↓, s. 3, 25.
  9. a b Zarzycki 1997 ↓, s. 15.
  10. Zarzycki 1997 ↓, s. 10.
  11. Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 59.
  12. Zarzycki 1997 ↓, s. 6–8.
  13. Rocznik oficerski
  14. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  15. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 321-322.
  16. Zarzycki 1997 ↓, s. 18.
  17. Zarzycki 1997 ↓, s. 18-21.
  18. Zarzycki 1997 ↓, s. 22-23.
  19. Zarzycki 1997 ↓, s. 45.
  20. Jan Badowski (ur. 22 marca 1905). [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.16102 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-18].
  21. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 157, 653.
  22. Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2023-12-26].
  23. Dodatek Tajny Nr 3 do Dziennika Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 3 z 17 lutego 1938 r., poz 21.
  24. Satora 1990 ↓, s. 326.
  25. a b c Zarzycki 1997 ↓, s. 46.
  26. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 275.
  27. Zarzycki 1997 ↓, s. 15-17.
  28. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 XII 1932, s. 432.
  29. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 XII 1932, s. 422.
  30. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 XII 1934, s. 251.
  31. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 XII 1934, s. 263.
  32. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 38 z 17 IV 1924, s. 215.
  33. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 48 z 15 V 1924, s. 278.
  34. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 X 1927, s. 305.
  35. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 IV 1929, s. 122.
  36. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 VIII 1931, s. 244.
  37. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 XII 1934, s. 256.
  38. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  39. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  40. Rocznik oficerski 1939 ↓.
  41. Wyrwa 2015 ↓.
  42. Księgi Cmentarne – wpis 5698.

Bibliografia

edytuj