Wikipedia

1 Pułk Artylerii Motorowej (II RP)

1 Pułk Artylerii Motorowej – oddział artylerii Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

1 Pułk Artylerii Motorowej
Ilustracja
Odznaka pułkowa
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1931

Rozformowanie

1939

Tradycje
Rodowód

1 Pułk Artylerii Górskiej

Dowódcy
Pierwszy

ppłk Tadeusz Bogdanowicz

Ostatni

płk dypl. Tadeusz Popławski

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

Stryj

Rodzaj sił zbrojnych

Wojska lądowe

Rodzaj wojsk

artyleria

Budynek 1 pam w Stryju - na ścianie tablica ku czci Marszałka Józefa Piłsudskiego, obok widoczne 155 mm haubice wz. 1917
Tablica pamiątkowa ku czci Marszałka Józefa Piłsudskiego na budynku 1 pam
Armata wz. 1878/10/31

Pułk w stacjonował w garnizonie Stryj. Swoje święto obchodził 16 września w rocznicę walki stoczonej pod Dytiatynem[1].

Historia pułku edytuj

1 pułk artylerii motorowej został sformowany na podstawie rozkazu L.dz. 1129/tj./org. ministra spraw wojskowych z dnia 1 sierpnia 1931 na bazie rozwiązanego 1 pułku artylerii górskiej[2].

Swoje święto obchodził 16 września w rocznicę walki stoczonej pod Dytiatynem przez 4 baterię 1 pułku artylerii górskiej pod dowództwem kpt. Adama Zająca z oddziałami 8 Dywizji Kozaków. W trwającym 6 godzin boju zginął dowódca baterii, dwóch oficerów (por. Władysław Świebodzki i por. Franciszek Wątroba) oraz około 50 podoficerów i kanonierów. Dowódca 8 Dywizji Piechoty, płk Stanisław Burhardt-Bukacki w rozkazie Nr 121/20 napisał „na dowód też uznania tego męstwa i poświęcenia przedstawiono baterię 4-ą 1-go pułku artylerii górskiej, jako „baterię śmierci” do Krzyża Virtuti Militari”.

Z dniem 15 września 1938 na podstawie rozkazu L.dz. 5029/tj. Departamentu Dowodzenia Ogólnego MSWojsk. z dnia 27 sierpnia 1938 wprowadzono nową organizację pułku na stopie pokojowej. Zgodnie z nowym etatem w skład pułku wchodziły dwie baterie 75 mm armat, jedna bateria 100 mm haubic i dwie baterie 120 mm armat oraz bateria łączności, bateria techniczno-gospodarcza i park samochodowy.

W sierpniu i wrześniu 1938 pułk razem z 10 Brygadą Kawalerii wziął udział w manewrach na Wołyniu[1]. Manewry zakończyła defilada w Łucku. Bezpośrednio po zakończeniu defilady pułk został przetransportowany koleją w rejon Skoczowa. Tam wszedł w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk” gen. bryg. Władysława Bortnowskiego. W październiku tego roku uczestniczył w zajęciu Zaolzia.

Latem 1939 przystąpiono do formowania Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. W strukturze organizacyjnej brygady, na stopie wojennej (podobnie jak w 10 BK), przewidziano pododdział wsparcia w postaci dywizjonu artylerii lekkiej. W związku z powyższym w 1 pułku artylerii motorowej rozpoczęto organizację III dywizjonu. Podstawę organizacji stanowił rozkaz L.dz. 5835/tj. D.D.O. MSWojsk[3]. z dnia 25 czerwca tego roku. Zgodnie z tym rozkazem organizacja dywizjonu miała zostać zakończona do 1 sierpnia. 24 lipca Biuro Administracji Armii zarządzeniem L.dz. 2277/tj. poleciło wyposażyć dywizjon w 4 armaty 75 mm i 4 haubice 100 mm.

Mobilizacja i rozformowanie pułku edytuj

Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” pułk po sformowaniu przewidzianych planem pododdziałów ulegał likwidacji.

W mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czarnym, pododdziały pułku mobilizowały[a]:

W I rzucie mobilizacji powszechnej:

15 sierpnia I dywizjon, przebywający w rejonie Rzeszowa na koncentracji oddziałów 10 Brygady Kawalerii, został postawiony w stan gotowości bojowej. 24 sierpnia po zarządzeniu mobilizacji alarmowej grupy czarnej został uzupełniony do stanu wojennego. 31 sierpnia, w pierwszym dniu mobilizacji powszechnej, I dywizjon został przemianowany na 16 dywizjon artylerii lekkiej motorowej[b]. Z tej okazji dowódca dywizjonu, mjr Kazimierz Żmudziński zorganizował „kolację” z udziałem między innymi dowódcy i szefa sztabu 10 BK.

Tego samego dnia w m. Nieżuchów, 4 km na południowy wschód od Stryja mobilizację rozpoczął II dywizjon. W nocy z 4 na 5 września dywizjon zakończył mobilizację i powrócił do garnizonu. Tam został przemianowany na 6 dywizjon artylerii ciężkiej motorowej, załadowany na transport kolejowy i skierowany przez Przemyśl do Sandomierza. Zgodnie z planem operacyjnym „Zachód” dywizjon miał wejść w skład Armii „Łódź”. W nocy z 6 na 7 września dywizjon wyładowany został w rejonie Rudnika nad Sanem, a następnie skierowany do odwodu Armii „Lublin” w rejonie Urzędowa.

Pod koniec lipca 1939 roku rozpoczęto tworzenie na bazie 3 baterii lekkiej, nowego dywizjonu artylerii lekkiej motorowej dla Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Od ogłoszenia mobilizacji alarmowej tworzenie dywizjonu nabrało tempa, formowano nowe pododdziały i pobierano zaopatrzenie. 1 września przemianowany na 2 dywizjon artylerii motorowej. Zamiast baterii 100 mm haubic dywizjon otrzymał 1 września sprzęt w postaci 4 armat 75 mm pozostałych po 1 baterii lekkiej przezbrojonej w lipcu 1939 roku w haubice 100 mm. Zgrywanie pododdziałów przerwane zostało w dniu 3 września rozkazem do przegrupowania w rejon koncentracji Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej.

Oddział Zbierania Nadwyżek 1 pam edytuj

Po zakończeniu mobilizacji z pozostałości pułku zorganizowano Oddział Zbierania Nadwyżek pod dowództwem kpt. Leona Rutkowskiego, składał się on z:

  • pocztu dowódcy oddziału
  • 1 baterii – por. Wacław Roszkiewicz
  • 2 baterii – por. Stefan Mich
  • 3 baterii – por. Albin Gruchałła-Węsierski

Kadra 3 baterii miała sformować trzecią baterię dla 16 dywizjonu artylerii lekkiej motorowej. Oddział Zbierania Nadwyżek osiągnął stan 402 oficerów i szeregowych. OZN 1 pam załadowano do transportu kolejowego w nocy 5/6 września 1939 roku i wysłano celem połączenia się z Ośrodkiem Zapasowym Artylerii Motorowej, który organizowany był w mobilizacji powszechnej w Górze Kalwarii. Po przybyciu do Radymna, w dniu 7 września stacja i pociąg były kilkakrotnie bombardowane przez lotnictwo wroga. W wyniku czego poległo 17 żołnierzy, a ok. 40 zostało rannych, zniszczeniu uległa 1 armata 75 mm, akta pułku uległy spaleniu. Z uwagi na zniszczenie torów kolejowych, transport zgodnie z rozkazem dowództwa DOK nr X miał wrócić do Stryja. Po dotarciu do Dobromila, z uwagi na zniszczenia linii kolejowej wywagonowano i marszem pieszym i samochodowym dotarł w okolice Stryja, a następnie 12 września wymaszerował do Doliny. Na miejscu w składzie 3 baterii pod dowództwem ppłk. Piotra Jezierskiego - nowego dowódcy OZN 1 pam, w sile 311 żołnierzy uzbrojony w 1 rkm i ok. 70 kbk, otrzymał dodatkowe 40 kbk i prowadził uzbrojoną częścią działania patrolowe i asystencyjne. Przemaszerował do Nadwórnej, gdzie dotarł 17 września. Skąd maszerował w kierunku granicy polsko-węgierskiej, po połączeniu z 10 BK płk. Maczka, przekroczył w dniu 19 września granicę na Przełęczy Tatarskiej i został internowany[4].

Żołnierze 1 pamot edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 1 Pułku Artylerii Motorowej (II RP).
 
Stanisław Kopański
Dowódcy pułku
Zastępcy dowódcy pułku
  • ppłk art. Józef Rymut (I 1930 - V 1936)
  • ppłk art. Edward Peszkowski (do 1939)
  • mjr art. Józef Hildebrandt (II zastępca dowódcy/kwatermistrz – 1939)

Organizacja i obsada personalna w 1939 edytuj

Obsada personalna w marcu 1939 roku[7][c]:

  • dowódca – vacat
  • I zastępca dowódcy – ppłk Edward Peszkowski
  • adiutant – kpt. Ferdynand Schwetlich
  • naczelny lekarz medycyny – kpt. dr Stanisław Jaworowski
  • mł. lekarz medycyny – por. lek. Stanisław Kazimierz Pawłowski
  • oficer zwiadowczy – mjr Kazimierz Józef Żmudziński
  • oficer placu Stryj – kpt. adm. (art.) Jakub II Mikoś
  • II zastępca dowódcy [kwatermistrz] – mjr Józef Hildebrandt
  • oficer mobilizacyjny – kpt. Jan Bolesław Sołtyski
  • zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Albin August Teofil Gruchała-Węsierski
  • oficer administracyjno-materiałowy – por. Tadeusz Bober
  • oficer gospodarczy – kpt. int. Piotr Doliński
  • oficer żywnościowy – vacat
  • dowódca plutonu łączności – por. Bolesław Rudolf Glazer
  • oficer plutonu – ppor. Henryk Stanisław Józefowicz
  • dowódca szkoły podoficerskiej – kpt. Jan Franciszek Lewandowski
  • zastępca dowódcy – por. Zenon Dorociak
  • dowódca plutonu – ppor. Marian Drost
  • dowódca plutonu – ppor. Tadeusz Jencka
  • dowódca plutonu – ppor. Marcin Rupniak
  • dowódca plutonu – ppor. Alfred Zawadzki
  • dowódca I dywizjonu – mjr Franciszek Rafacz
  • oficer zwiadowczy dywizjonu – por. Zygmunt Dominik Jakubowski
  • dowódca 1 baterii – kpt. Jerzy Janasiewicz
  • dowódca plutonu – por. Jan Stanisław Serafin
  • dowódca 2 baterii – kpt. Wincenty Henryk Pawłowski
  • dowódca plutonu – ppor. Jerzy Piotr Żarski
  • dowódca 3 baterii lekkiej – kpt. Kazimierz Malczewski
  • dowódca plutonu – ppor. Wacław Roszkiewicz
  • dowódca II dywizjonu – mjr Stanisław Józef Łukawiecki
  • oficer zwiadowczy dywizjonu – vacat
  • dowódca 3 baterii ciężkiej – kpt. Leon Rutkowski
  • dowódca plutonu – por. Stefan Mich
  • dowódca plutonu – ppor. Jan Rabski
  • dowódca 4 baterii – por. Kazimierz Makuch
  • dowódca plutonu – ppor. Stanisław Maciej Więckowski
  • dowódca 5 baterii – kpt. Tadeusz Stanisław Kontecki
  • dowódca plutonu – ppor. Marian Zbigniew Włodzimierz Garczyński
  • dowódca baterii techniczno-gospodarczej – kpt. Jan Tomala
  • dowódca plutonu technicznego – por. Eugeniusz Olszewski
  • komendant parku samochodowego – kpt. Jerzy Andrzej Mieczysław Kunstetter
  • kierownik warsztatów samochodowych – por. adm. (art.) Jan Kowalski
  • na kursie – por. Władysław Jakowlew

Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej edytuj

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[9]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Lisowski Bogusław podporucznik rezerwy technik huta w Chorzowie Katyń
Markowski Wojciech podporucznik rezerwy inżynier Katyń
Morski Emil porucznik rezerwy inżynier Katyń
Siedmiograj Witold podporucznik rezerwy inżynier Fabryka Amunicji nr 2 Katyń
Drost Marian[10] podporucznik oficer służby stałej Charków
Jakowlew Władysław[11] porucznik oficer służby stałej Charków
Morczyński Leopold Marian podporucznik rezerwy inżynier mechanik Fabryka Maszyn „Moj” w Katowicach Charków
Pukowski Józef podporucznik rezerwy urzędnik pracował we Lwowie Charków
Rabski Jan[12] podporucznik oficer służby stałej Charków
Szczuciński Władysław Wojciech[13] podporucznik lekarz oficer służby stałej Charków

Organizacja pokojowa pułku edytuj

w 1931 roku[14] z 15 września 1938 roku[15]
dowództwo dowództwo
kwatermistrzostwo kwatermistrzostwo
pluton administracyjny bateria techniczno-gospodarcza
pluton łączności bateria łączności
- park samochodowy
I dywizjon I dywizjon
1 bateria „Śmierci” 1 bateria (armaty 75 mm)
2 bateria 2 bateria (armaty 75 mm)
- 3 bateria (haubice 100 mm)
II dywizjon II dywizjon
3 bateria 4 bateria (armaty 120 mm)
4 bateria 5 bateria (armaty 120 mm)
Stan etatowy pułku liczył 33 oficerów,

79 podoficerów zawodowych i 429

kanonierów

Symbole pułku edytuj

 
Sztandar pułku
Sztandar
Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dodatku Tajnym nr 3 do Dziennika Rozkazów MSWojsk. z 17 lutego 1938, nr 3 poz. 28.

W dniu 29 listopada 1938 roku minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez społeczeństwo ziemi stanisławowskiej. W czasie tej samej uroczystości sztandary otrzymały również pozostałe oddziały 6 Grupy Artylerii.

Odznaka pamiątkowa

18 lutego 1933 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 1 pułku artylerii motorowej[16]. Odznakę dwuczęściową o wymiarach 40x40 mm, stanowi swastyka lewoskrętna z ramionami pokrytymi białą emalią i ze złotymi krawędziami. Na środek swastyki nałożona tarcza okrągła o polach pokrytych emalią w barwach artylerii: ciemnozieloną i czarną, ze złotą cyfrą i inicjałami pułku – "1 PAM" w otoku koła zębatego, na tle skrzyżowanych, złoconych luf armatnich. Wykonawcą odznak oficerskich ze srebra i emaliowanych oraz z alpaki i emaliowanych był Adam Nagalski z Warszawy, ul. Bielańska 16.

Uwagi edytuj

  1. ↑ W nawiasie podano nazwę pododdziału mobilizującego.
  2. ↑ Piotr Zarzycki podaje, że dywizjon przemianowano w dniu 1 września 1939.
  3. ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[8].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Zarzycki 1992 ↓, s. 13-21.
  2. ↑ Zarzycki 1992 ↓, s. 12-13.
  3. ↑ Departament Dowodzenia Ogólnego M.S.Wojsk.
  4. ↑ Zarzycki 1992 ↓, s. 42-44.
  5. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 235.
  6. ↑ a b c Zarzycki 1992 ↓, s. 21.
  7. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 759.
  8. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  9. ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  10. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 4982.
  11. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 5464.
  12. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 7019.
  13. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 7565.
  14. ↑ Zarzycki 1992 ↓, s. 13.
  15. ↑ Kozłowski 1964 ↓, s. 138.
  16. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 18 lutego 1933 roku, poz. 21.

Bibliografia edytuj

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
  • Eugeniusz Kozłowski: Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
  • Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
  • Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
  • Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Motorowej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 22. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-12-1.
  • Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3,
  • Jan Lewandowski, Zarys historii wojennej 1-go pułku artylerii górskiej, Warszawa 1929,
  • Henryk Wielecki i Rudolf Sieradzki: Wojsko Polskie 1921-1939. Organizacja i odznaki kawalerii, Wydawnictwo CREAR, Warszawa 1992, wyd. I, ISBN 83-85621-44-X
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=1_Pułk_Artylerii_Motorowej_(II_RP)&oldid=71018352”