1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego

Ten artykuł dotyczy 1 Pułku Szwoleżerów okresu II RP. Zobacz też: 1 Pułk Szwoleżerów.

1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

1 Pułk Szwoleżerów
Ilustracja
Historia
Państwo  II Rzeczpospolita
Sformowanie 1918
Rozformowanie 1939
Patron Józef Piłsudski
Tradycje
Święto 10 grudnia
Nadanie sztandaru 17 listopada 1919
Rodowód 1 Pułk Ułanów Legionów Polskich
Dowódcy
Pierwszy mjr Gustaw Orlicz-Dreszer
Ostatni płk dypl. Janusz Albrecht
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Płońskiem (16–17 sierpnia 1920)
bitwa pod Żurominkiem (22 sierpnia 1920)
II wojna światowa
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja garnizon Warszawa
Rodzaj sił zbrojnych wojsko
Rodzaj wojsk kawaleria
Podległość I Brygada Jazdy
I Brygada Kawalerii
2 Dywizja Kawalerii
Mazowiecka Brygada Kawalerii
Odznaczenia
Ag virtuti.jpg
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Tereny działań pułku w latach 1919–1920
29 lipca – 3 sierpnia 1920
Koszary 1 Pułku Szwolożerów wykorzystywane w czasie okupacji niemieckiej jako punkt zborny osób zatrzymywanych w czasie łapanek
Budynek koszarowy przy ul. Szwoleżerów 7a
Nadbudowany budynek dawnej wartowni do koszar pułku – zachowany na poziomie parteru
Katedra Świętego Ducha w Warszawie, wzniesiona w 1906 r. jako cerkiew Lejbgwardii Ułańskiego Pułku Jego Wysokości, pod wezwaniem błogosławionego Martyniana, w latach 1920–1939 świątynia 1. Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego
Tablica epitafijna poległych żołnierzy 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego w katedrze polskokatolickiej św. Ducha w Warszawie

Formowanie pułkuEdytuj

Pułk nawiązywał do tradycji 1 pułku szwoleżerów-lansjerów Gwardii cesarza Napoleona I oraz 1 pułku ułanów Legionów Polskich Beliny[1].

Początek organizacji pułku datowany jest na październik 1918, a inicjatywa utworzenia należała do oficerów byłego 1 pułku ułanów Legionów Polskich w Warszawie – w tym głównie do rotmistrza Gustawa Orlicz-Dreszera.

Pierwsza nazwa pułku to 1 pułk ułanów; organizacja była oparta na wzorcach legionowych, nowym domem szwoleżerów wybrano Ziemię Chełmską. W skład pułku weszły szwadrony sformowane we Włodawie – 1, Chełmie – 2 i 3, Hrubieszowie – 4 i karabinów maszynowych. 8 stycznia 1919 jednostka przemianowana została na 1 pułk szwoleżerów (lekkokonnych). W grudniu tego roku Józef Piłsudski wyraził zgodę na przyjęcie szefostwa pułku, w związku z czym oddział przemianowany został na 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego.

Pułk w walce o graniceEdytuj

Działalność bojową pułk rozpoczyna w czasie wojny z Ukraińcami (styczeń-marzec 1919 r.), a następnie kontynuuje podczas wyprawy wileńskiej (kwiecień-wrzesień 1919 r.). 1 pułk szwoleżerów w maju 1920 r. został wysłany na front polsko-rosyjski i następnie wziął udział w walkach z Armią Czerwoną – głównie z konnicą gen. Siemiona Budionnego.

Walki z na froncie polsko-ukraińskimEdytuj

Nowo sformowany Pułk został wysłany na teren Małopolski Wschodniej na pomoc walczącym obrońcom Lwowa. Pierwszą zwycięską bitwę stoczył 10 grudnia 1918 pod Dołhobyczowem. Tę datę obrano za dzień święta pułkowego. Z końcem grudnia pułk wszedł w skład grupy ppłk. Beliny-Prażmowskiego, a 6 stycznia 1919 został przydzielony do Grupy „Bug" gen. Jana Romera[2]. Chrzest bojowy całością sił przeszedł 28 stycznia. Szarżując pod Krystynopolem, zdobył most na Bugu[3]. W lutym odesłano pułk do Hrubieszowa celem uzupełnienia. 19 marca pułk wrócił do Warszawy, a na froncie pozostał tylko 1 szwadron[2].

Wyprawa WileńskaEdytuj

11 kwietnia pułk skierowany został w rejon koncentracji grupy ppłk. Beliny-Prażmowskiego nad Dzitwę. Stąd wyruszył do walk o Wilno. Do Wilna wkroczył 19 kwietnia, a po zajęciu miasta przez oddziały polskie wziął udział w pościgu w kierunku na Mejszagołę, a następnie na Wilejkę i Dokszyce. W kolejnych walkach zdobywał Miadzioł, Głębokie, Szarakowszczyznę, Woronków i dotarł do Dźwiny[4]. 21 września pułk został wycofany z frontu i przeszedł na polsko-litewską linię demarkacyjną. Na Wileńszczyźnie pułk przebywał do wiosny[5].

Działania pułku na froncie poleskimEdytuj

Walki nad Sławeczną

18 marca 1920 pułk został zawagonowany w Porpliszczu i odjechał do Kalenkowicz na poleski odcinek frontu[6]. Tam wszedł w skład 7 Brygady Jazdy gen. Aleksandra Romanowicza. W jej składzie osłaniał skrzydło 9 Dywizji Piechoty płk. Władysława Sikorskiego przed atakami sowieckich 7 Dywizji Strzelców i 140 Brygady Strzelców. Pułk walczył pod Kuźmiczami, Rudnią Mieczną, Soczną, Wystupowiczami, Gładkowiczami i Rudnią Szczytowską. Bilans walk był imponujący. Wzięto do niewoli dowódcę 432 pułku piechoty, dwóch dowódców kompanii, kilkudziesięciu żołnierzy, zdobyto chorągiew i kancelarię pułkową oraz wspólnie z pozostałymi oddziałami Brygady rozbito 418, 419, 420, 422 i 423 pułki piechoty wroga[4].

Udział w wyprawie kijowskiej

W związku z planowaną ofensywą na Ukrainie, 23 kwietnia pułk przeszedł do Demidowicz i wszedł w skład grupy płk. Józefa Rybaka. 7 Brygada Jazdy otrzymała zadanie wykonania zagonu i zajęcia rejonu Malin–Zarudź–Piaskówka oraz utrzymania mostów kolejowych Irszy i Teterewie. 27 kwietnia dywizjon rtm. Jana Głogowskiego uderzył na Malin. Walki trwały do 29 kwietnia, kiedy to podeszła polska piechota i zdobyła miejscowość. 1 maja, w ramach uderzenia na stację Teterew, 4 szwadron dokonał obejścia przez Potasznię i wysadził tor kolejowy, odcinając drogę pociągowi pancernemu „Subotnik"[7]. Atakując od wschodu, szwadron zajął stację kolejową i opuszczony przez załogę pociąg pancerny[4].

2 maja pułk stacjonował w Obuchowiczach. Tam zorganizowano oddział wydzielony pod dowództwem por. Piotra Głogowskiego. Oddział działaniami nocnymi rozpoznał przeprawy przez lrpeń i brody na Zdwyżu[8] 3 maja dywizjon osiągnął Łubiankę. 4 maja siły główne pułku wyruszyły w kierunku Hostomla. Stąd miały przeprowadzić głęboki wypad na Kijów. Maszerujący samodzielnie dywizjon por. Głogowskiego 5 maja przeszedł do Kozarowicz i przeprawił się przez rzekę, osiągając Lute. Elementy rozpoznawcze zameldowały, że w pobliskich Piotrowicach stacjonuje sowiecka kawaleria wzmocniona artylerią. Dowódca dywizjonu postanowił zaatakować zgrupowanie nieprzyjacielskiej jazdy. W straży przedniej szedł 3 szwadron.Traktem kijowskim maszerował pluton ppor. Adama Sokołowskiego. Spotkał on maszerującą piechotę nieprzyjaciela i wziął do niewoli 20 jeńców. 3 szwadron por. Tadeusza Jaroszewicza zaatakował Wyszogród,reszta dyonu maszerowała na Kijów w ślad za plutonem ppor. Sokołowskiego. Dopiero przed Wyszogrodem 3 szwadron wszedł w kontakt bojowy z kolumną kawalerii nieprzyjaciela. Polacy próbowali wykonać szarżę. Jednak droga była zatarasowana przez sowieckie armaty, wozy amunicyjne i tabory. Na widok polskich kawalerzystów nieprzyjaciel rozproszył się. Pojedyncze jego grupy szybko zneutralizowano. Siły główne pułku nadal maszerowały na Kijów. Wysłany patrol dotarł do Kureniówki – przedmieścia Kijowa. Wystawiona w pobliskim lesie zasadzka zdobyła tramwaj[9]. Zdobytym tramwajem wysłano patrol oficerski w składzie: ppor. Mirosław Olszewski,kpr. Karol Sybilski, kpr. Stefan Tatar, st. szwol. Helena Pawłowiczówna i 9 szwoleżerów. Uzbrojony w ciężki karabin maszynowy pojazd dojechał na główną ulicę Kijowa – Kreszczatik. Wzięto siedmiu jeńców i wrócono tym samym tramwajem na Kureniówkę. W tym czasie pluton por. Ludomira Kosińskiego wyszedł na przedmieścia Kijowa od strony Światoszyna. Z powodu zapadającej nocy dalszą akcję na Kijów wstrzymano, a żołnierzy zakwaterowano w Bałkach i Piotrowicach. W tym czasie siły główne pułku stanęły w Hostomlu. 6 maja pułk przemaszerował do Piotrowic i połączył się z dywizjonem por. Głogowskiego. 7 maja wysłano do Kijowa podjazd dowodzony przez ppor. Olszewskiego. Maszerujący od strony Złotej Bramy w kierunku na Kreszczatik szwoleżerowie byli owacyjnie witani przez miejscową ludność. Przed południem do Kijowa wszedł cały pułk, a jego dowódca otrzymał w ratuszu symboliczne klucze do miasta[10]. 9 maja pułk wziął udział w defiladzie przed gen. Edwardem Rydzem-Śmigłym.

Pułk w walkach nad Berezyną i w działaniach opóźniającychEdytuj

19 maja pułk przetransportowany został koleją do Mińska. Tu I dywizjon został przydzielony do 2 Dywizji Piechoty Legionów i walczył przy powstrzymaniu sowieckiej ofensywy w rejonie Kozińca i Ziembina. II dywizjon wziął udział w polskiej kontrofensywie nad Berezyną. 26 czerwca pułk przetransportowano koleją do Równego, gdzie po włączeniu do 1 Brygady Jazdy skierowano go do walki z Armią Konną Siemiona Budionnego. Pułk walczył pod Tynnem, Obarowem i Worotniowem[11].

Po niespełna miesięcznych ciężkich działaniach manewrowych, 23 lipca pułk przeszedł w podporządkowanie 4 Brygady Jazdy i w jej składzie do 6 sierpnia walczył o Smarzów, Szczurowice, Marwę, Łopotyn, Bordulaki, Jazłowszczyk, Brody i Zawidcze[11].

8 sierpnia z Kamionki Strumiłowej pułk udał się do Warszawy[11].

Pułk w Bitwie WarszawskiejEdytuj

15 sierpnia w Aleksandrowie pułk został włączony w skład 9 Brygady Jazdy. Dotychczasowy dowódca pułku major Jan Głogowski objął dowództwo 9 Brygady Jazdy, a szef sztabu 4 Brygady Jazdy, objął dowództwo pułku[12].

16 sierpnia pułk zapobiegł utracie Płońska, a następnego dnia, wspólnie ze znajdującym się w stanie organizacji 201 pułkiem szwoleżerów, bronił podejść do tego miasta. Na Płońsk nacierała bolszewicka 18. i 53 Dywizja Strzelców z 4 Armii. Jej oddziały wycofywały się spod Warszawy na wschód. Na ich drodze stali polscy kawalerzyści. Zdobycie Płońska przez bolszewików umożliwiłoby im nie tylko ucieczkę, ale również wyjście na tyły polskiej 5 Armii, dowodzonej przez gen. Władysława Sikorskiego.

17 sierpnia, walki obronne na północny wschód od Płońska trwały od godzin rannych. 201 pułk szwoleżerów, broniący się na linii Ćwiklin – Parcele, był silnie naciskany przez nieprzyjaciela i groziło mu rozbicie (w pewnym momencie jego dowództwo utraciło łączność z dowództwem brygady i dywizji), a 1 pszw, broniący się nieco dalej na północ, był naciskany z trzech stron i groziło mu otoczenie również od południa, tj. obszaru bronionego przez słabnący 201 pszw.

W obliczu poważnej sytuacji, obserwowanej z pobliskiego wzgórza przez pułkownika Dreszera, 1 pułk szwoleżerów z powodzeniem oderwał się od nieprzyjaciela, przegrupował w półokrążeniu i o godz. 17.00 ruszył od północy do szarży na piechotę bolszewicką, nacierającą na Płońsk. Francuski major de Mazarat, przydzielony do pułku w roli doradcy-obserwatora, próbował protestować przeciwko planom Polaków, ponieważ uważał, że szarża nie ma szans powodzenia

Pułk, dobywając lanc i szabel, ruszył do ataku wszystkimi siłami, pokonując najpierw kłusem, a później galopem 2 kilometry odkrytego terenu, pod silnym ostrzałem karabinów maszynowych i artylerii nieprzyjaciela. W wyniku przeprowadzonej szarży poległo około 200 Rosjan, pułk wziął do niewoli 800 jeńców, zdobył 2 ckm i 2 armaty. W końcowej fazie ataku do szarży ruszył również 201 pułk szwoleżerów, który wziął kolejnych 250 jeńców. Straty 1 pułku szwoleżerów były dość wysokie i wyniosły 10–15 zabitych we wcześniejszych walkach obronnych w tym rejonie oraz 40 zabitych i rannych w czasie szarży (łącznie daje to 10% stanu liczebnego pułku w ciągu 2 dni walk).

Za szarżę pod Arcelinem pięciu kawalerzystów, wśród nich m.in. dowódca pułku, zostało odznaczonych przez Władysława Sikorskiego krzyżami Virtuti Militari.

Na froncie północnym pułk przebywał do 3 września[13].

Pościg na WołyniuEdytuj

3 września pułk uzupełniony wcześniej przez batalion marszowy, zładowany został w Mławie na wagony kolejowe[14]. 5 września przybył do Chełma i tu wszedł w skład 2 Dywizji Jazdy. Po trzydniowym odpoczynku rozpoczął marsz w kierunku na Hrubieszów[13]. W związku z ofensywą polskiej 3 Armii, pułk maszerował w straży przedniej i 13 września rano uderzył na Osmołowicze[15]. W czasie ofensywy na Wołyniu szwoleżerowie walczyli jeszcze pod Równem, Rohaczewem i nad Słuczą. W swojej ostatniej akcji bojowej pułk wziął udział w zagonie na Korosteń[16]. Podczas walk pułk wziął do niewoli około 200 jeńców, zdobył 7 karabinów maszynowych i dwa działa. 13 października przed przejściem Słuczy odbyła się defilada przed dowódcą dywizji pułkownikiem Orliczem-Dreszerem[14]. Po przejściu Słuczy pułk zatrzymał się w Stryjowej. Tu zastało go zawieszenie broni[16].

Podsumowanie działań na froncie bolszewickimEdytuj

W czasie działań wojennych szwoleżerowie zdobyli ponad 20 dział, 250 karabinów maszynowych, kilka pociągów pancernych, samolot i duże ilości innego sprzętu wojennego. Do niewoli wzięto kilka tysięcy jeńców[16].

Straty własne wyniosły: poległo lub zmarło z ran 15 oficerów i 251 szeregowych. Za męstwo wykazane w walce 100 szwoleżerów udekorowanych zostało Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari[16].

Pułk w okresie pokojuEdytuj

 
Mazowiecka BK w 1938

Pod koniec października 1920 pułk został skierowany do Chełma, gdzie przebywał do połowy maja 1921[16]. 19 marca 1921 Naczelny Wódz, w dniu swoich imienin, odznaczył sztandar pułku Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Pułk, jako jedyny w całym wojsku, posiadał na stanie konie o umaszczeniu srokatym. Oczywiście nie w szwadronach bojowych, ale jednostkowo tylko z przeznaczeniem dla buńczuka i proporca dowódcy.

Do Warszawy Warszawie pułk przybył 22 maja 1921 i zajął koszary rosyjskiego gwardyjskiego pułku ułanów po obu stronach ulicy Ułańskiej. Poza budynkami mieszkalnymi znajdowały się tam kościół pułkowy, kasyno oficerskie, kryta ujeżdżalnia, a kilka lat później zbudowany został nowoczesny dom mieszkalny dla podoficerów oraz świetlica dla szwoleżerów[17][18].

Pod względem ewidencyjnym, szkolenia i uzupełnienia dowódcy pułku podporządkowany był Szwadron Przyboczny Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza. Szwadron stacjonował przy ulicy Huzarskiej (później ulicy 6 Sierpnia) i wraz z Kompanią Przyboczną tworzył Oddział Przyboczny. 19 grudnia 1922 pododdział przemianowany został na Szwadron Przyboczny Prezydenta Rzeczypospolitej i wszedł w skład Kwatery Wojskowej Prezydenta RP. Z dniem 16 lipca 1926, w związku z likwidacją Oddziału Przybocznego, Szwadron Przyboczny włączony został do 1 pułku szwoleżerów, w miejsce 2 szwadronu, który rozwiązano. W latach 1927–1939 2 szwadron pełnił funkcje reprezentacyjne i służbę wartowniczą w Belwederze.

Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych O.V. L 33035 E z 1925 r. przy pułku funkcjonował 2 szwadron samochodów pancernych.

23 sierpnia 1935 Minister Spraw Wojskowych ustanowił, w składzie drużyny dowódcy pułku, etatową orkiestrę złożoną z jednego starszego wachmistrza – kierownika orkiestry, ośmiu podoficerów zawodowych, dwóch podoficerów nadterminowych oraz czternastu podoficerów i ułanów służby czynnej[19]

25 sierpnia 1939 roku pułk został odwołany z manewrów. Następnego dnia rozpoczęto mobilizację w rejonie Kabat i Czerniakowa. 28 sierpnia pułk został skierowany w rejon Chorzeli na granicę pruską. Wyznaczony rejon osiągnął wieczorem 29 sierpnia[20].

Pułk w kampanii wrześniowejEdytuj

W kampanii 1939 wziął udział w składzie Mazowieckiej Brygady Kawalerii (Armia „Modlin”). Początkowo walczył na wysuniętej pozycji obronnej, a następnie w rejonie Przasnysza. Od 5 do 7 września bronił linii Narwi w rejonie Pułtuska i Serocka, a następnie wycofał się na linię Bugu.

Pułk od 11 września w dwóch grupach. Mniejsza (dowódca, szwadron liniowy, szwadron ckm w GO gen. Andersa), kapitulowała 3 października. Większa grupa (3 szwadrony liniowe) poszła na wschód Polski, gdzie 2 października poddała się Sowietom.

1 września jednostki niemieckie uderzyły na stanowiska Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Kilkugodzinne walki nie dały rezultatu i zakończyły się wraz z zapadnięciem zmroku. 1 pułk szwoleżerów zorganizował wypad nocny celem odbicia rowerów, które to polscy kolarze pozostawili na placu boju. Odzyskano część rowerów, zdobyto parę niemieckich motocykli i wycofano się bez strat. 2 września Niemcy nie atakowali. Trwała jedynie wymiana ognia artylerii i karabinów maszynowych. Ataki niemieckie 3 wrześnią powstrzymał skutecznie ogień 1 dywizjonu artylerii konnej. Po południu Niemcy wyszli na skrzydła 11 pułku ułanów. Brygada otrzymała rozkaz wycofania się. 1 pułk szwoleżerów działał jako straż tylna. Nie udało się zająć wcześniej przygotowanych pozycji obronnych pod Przasnyszem[21].

W Polskich Siłach ZbrojnychEdytuj

5 lutego 1945 roku przystąpiono do organizacji 1 pułku szwoleżerów (kadrowego), jako rozpoznawczego pułku samochodów pancernych I Korpusu Polskiego. W związku z zakończeniem wojny, do 10 listopada 1945 pułk rozwiązano[22].

Osobny artykuł: 1 Pułk Szwoleżerów (PSZ).

Szwoleżerowie Józefa PiłsudskiegoEdytuj

 
Gustaw Orlicz-Dreszer
 
Jan Głogowski
 
Jerzy Grobicki
 
Bolesław Wieniawa-Długoszowski
 
Jan Karcz
 
Antoni Durski-Trzaska
 
Janusz Albrecht
Dowódcy pułku
Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku - I zastępca dowódcy)
Kwatermistrzowie pułku (od 1938 roku - II zastępca dowódcy)
Oficerowie pułku
Podoficerowie

Kawalerowie Virtuti MilitariEdytuj

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu „Virtuti Militari” za wojnę 1918–1920[23]

Obsada personalna w 1939 rokuEdytuj

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku[24][a]

  • dowódca pułku – płk dypl. Janusz Albrecht
  • I zastępca dowódcy – ppłk Zdzisław Dziadulski
  • pomocnik I zastępcy dowódcy – mjr kontr. Dymitr Szalikaszwili
  • adiutant – rtm. Michał Wojciechowski[b] *
  • naczelny lekarz medycyny – mjr dr Stefan Tarnawski
  • lekarz weterynarii – kpt. Piotr Bylina
  • kapelan – kpt. pdsc. Ks. Jan Słoniński
  • II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Mieczysław Bigoszewski
  • oficer mobilizacyjny – rtm. Lubomir Konrad Józef Rozalian Packiewicz
  • zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Stefan Smolicz
  • oficer administracyjno-materiałowy – rtm. adm. (kaw.) Antoni Choromański
  • dowódca szwadronu gospodarczego – rtm. Michał Wojciechowski (*)
  • oficer gospodarczy – kpt. int. Grzegorz Jung
  • oficer żywnościowy – chor. Ryszard Czubowicz
  • dowódca plutonu łączności – por. Witold Marian Tarnowski
  • dowódca plutonu kolarzy – por. Ryszard Jerzy Trętowski
  • dowódca plutonu ppanc. – por. Bohdan Pawłowicz
  • dowódca 1 szwadronu – p.o. por. Witold Rómmel
  • dowódca plutonu – por. Jan Bolesław Czarkowski
  • dowódca plutonu – ppor. Jan Kazimierz Kochański
  • dowódca 2 szwadronu – rtm. dypl. Leon Antoni Bittner
  • dowódca plutonu – por. Władysław Adolf Stypułkowski
  • dowódca plutonu – ppor. Zbigniew Henryk Zieliński
  • dowódca 3 szwadronu – mjr Jan Kazimierz Motz
  • dowódca plutonu – por. Witold Weli Hózman-Sulkiewicz
  • dowódca plutonu – ppor. Marian Nitecki
  • dowódca plutonu – ppor. Witold Kazimierz Ostrowski
  • dowódca 4 szwadronu – rtm. dypl. Tadeusz Sokołowski
  • dowódca plutonu – por. Stanisław Teodor Uzdowski
  • dowódca plutonu – ppor. Andrzej Lucjan Janiszewski
  • dowódca szwadronu km – rtm. Kazimierz Pereświat-Sołtan
  • dowódca plutonu – ppor. Alfred Steinkeller
  • dowódca plutonu – ppor. Lech Włodzimierz Syrokomla-Syrokomski
  • dowódca plutonu – chor. Stefan Fidusiewicz
  • dowódca szwadronu zapasowego – rtm. Franciszek Flatau
  • zastępca dowódcy – vacat
  • w sanatorium – rtm. Ludwik Bieńkowski
  • na kursie – rtm. Roman Chruszczewski
  • na kursie – por. Piotr Ostromęcki
Obsada personalna pułku we wrześniu 1939 roku[27]
Dowództwo
  • dowódca pułku – płk dypl. kaw. Janusz Albrecht
  • zastępca dowódcy pułku – mjr Aleksander Hrynkiewicz
  • II zastępca dowódcy pułku – mjr Dymitr Szalikaszwili
  • kwatermistrz – mjr kaw. Mieczysław Bigoszewski
  • adiutant por. Witold Marian Tarnowski
  • oficer ordynansowy i informacyjny – ppor. Jan Kazimierz Kochański
  • oficer broni – chor. Ryszard Czubowicz
  • dowódca szwadronu gospodarczego – por. rez. Edward Ledóchowski
  • oficer żywnościowy – por. rez. Stanisław Karol Jacobson
  • płatnik – kpt. int. Grzegorz Jung
  • lekarz – mjr lek. dr Stefan Tarnawski
  • lekarz wet. – kpt. lek. wet. Piotr Bylina
  • kapelan – ks. Jan Słoniński
1 szwadron
  • dowódca 1 szwadronu -rtm. Ludwik Bieńkowski
  • dowódca I plutonu -por. Stanisław Arkadiusz Dejewski
  • dowódca II plutonu -ppor. Witold Kazimierz Ostrowski
  • dowódca III plutonu -ppor. rez. Tadeusz Topolnicki
2 szwadron
  • dowódca 2 szwadronu – rtm. Franciszek Flatau
  • dowódca I plutonu- ppor. Zbigniew Henryk Zieliński
  • dowódca II plutonu – ppor. rez. Andrzej Manteuffel
  • dowódca III plutonu – pchor. Józef Przybyszewski
3 szwadron
  • dowódca 3 szwadronu – por. Stefan Andrzej Orpiszewski
  • dowódca I plutonu – por. Witold Weli Hózman-mirza-Sulkiewicz
  • dowódca II plutonu – ppor. Marian Nitecki
  • dowódca III plutonu – ppor. Tomasz Libiszowski
4 szwadron
  • dowódca 4 szwadronu – rtm. Roman Chruszczewski
  • dowódca I plutonu – por. rez. Michał Jaworski
  • dowódca II plutonu – -ppor. Andrzej Lucjan Janiszewski
  • dowódca III plutonu – por. rez. Tadeusz Staszewski[c]
szwadron ckm
  • dowódca szwadronu ckm – rtm Kazimierz Pereświet-Sołtan
  • dowódca I plutonu – ppor. Józef Mossakowski
  • dowódca II plutonu – por. rez. Michał Bylina
  • dowódca III plutonu – ppor. Alfred Steinkeller
Pododdziały specjalne
  • dowódca plutonu łączności – ppor. rez. Stanisław Jastrzębski
  • dowódca plutonu kolarzy- por. Ryszard Jerzy Trętowski
  • dowódca drużyny pionierów – ppor. rez. Mieczysław Czyhiryn
  • dowódca plutonu ppanc. – por. Bohdan Pawłowicz

Symbole pułkuEdytuj

 
Marsz. Piłsudski dekoruje sztandar 1 Pułku Szwoleżerów Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari
 
 
Płomień pułkowej fanfary (trąbki) ze zbiorów Muzeum i Instytutu Sikorskiego w Londynie
Sztandar
Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Jesienią 1919 roku w Warszawie zorganizował się komitet, który dla pułku ufundował sztandar[30]. Na jednej stronie sztandaru wyhaftowano obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej oraz napis „Tuum fac. nec respicies finem”, a na drugiej stronie sztandaru Orzeł Biały oraz napis „1-y pułk szwoleżerów Józefa Piłsudskiego”. W kościele garnizonowym na placu Saskim odbyła się 17 listopada uroczystość poświęcenia sztandaru, którego dokonał biskup polowy wojsk polskich ks. Stanisław Gall. Po poświęceniu sztandar został przewieziony na dziedziniec Belwederu, gdzie Marszałek Józef Piłsudski wbił gwóźdź z napisem „Wilno”, a następnie wręczył go dowódcy pułku mjr. Gustawowi Orlicz-Dreszerowi.

Sztandar pułku za całokształt pracy bojowej otrzymał Krzyż Virtuti Militari V klasy, a dekoracja odbyła się 19 marca 1921 roku w Chełmie[31].

Po wojnie sztandar został odnaleziony w Zakrzówku i przewieziony do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie[32].

Odznaka pamiątkowa

13 grudnia 1921 generał porucznik Kazimierz Sosnkowski zezwolił na noszenie odznak pamiątkowych wyłącznie tych, które zostały zatwierdzone przez Ministra Spraw Wojskowych lub Naczelnego Wodza. Wśród tych odznak została wymieniona odznaka pamiątkowa 1 pułku szwoleżerów[33][34]. 12 lutego 1929 Minister Spraw Wojskowych zatwierdził regulamin odznaki pamiątkowej[35]. Odznaka o wymiarach 50 mm ma kształt wielopromiennej gwiazdy orderowej w centrum której umieszczono medalion z inicjałami „JP”, obwiedziony wstęgą Orderu Virtuti Militari. Odznaka oficerska – dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Autorem projektu odznaki był por. Stanisław Szygiel, a wykonawcą Wiktor Gontarczyk z Warszawy[34].

Oznaka żałobna
Osobny artykuł: Kult Józefa Piłsudskiego.

26 czerwca 1935 Minister Spraw Wojskowych „w celu uczczenia i utrwalenia pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego w pułkach: 1 szwoleżerów, 41 i 66 piechoty, których Szefem był Zmarły Marszałek oraz dla Korpusu Kadetów Nr 1, który w tytule swoim nosi Nazwisko Marszałka Piłsudskiego – ustanowił stałą oznakę żałobną.” Oznakę stanowiła czarna obwódka, średnicy 3 mm, złożona z podwójnego czarnego sznura – jedwabnego u oficerów i podoficerów zawodowych, a bawełnianego u szeregowców i kadetów – przyszyta do krawędzi lewego naramiennika kurtki i płaszcza, i noszona stale w służbie i poza służbą do wszystkich rodzajów ubioru wojskowego[36].

Święto pułkowe
Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

W 1920 roku zebranie oficerskie podjęło uchwałę by świętem pułku był dzień 10 grudnia, rocznica chrztu bojowego – pierwszej bitwy Pułku stoczonej w 1918 roku pod Dołhobyczowem przez zbiorowy szwadron, wystawiony w połowie przez 2 i 3 szwadron[37].

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski „ustalił i zatwierdził” dzień 10 grudnia świętem pułkowym[38].

 
Barwa
Proporczyk srebrny z wąskim amarantowym paskiem pośrodku
Otok amarantowy[39] 

Żurawiejka[40][41]

Szwoleżery kręcą głową,
Chcą być Gwardią Narodową.
Siedzą sobie tak w Warszawie.
Przy kieliszku i przy kawie.

Zawsze dumny z szefa swego,
To szwoleżer Piłsudskiego.
Z adiutantów i lekarzy,
Ma Warszawa pułk gówniarzy.
Ciesz się, bracie szwoleżerze,
Masz protekcję w Belwederze.
W Belwederze na kwaterze
Pośpisz, bracie szwoleżerze.

UpamiętnienieEdytuj

W katedrze Świętego Ducha w Warszawie, garnizonowym kościele pułku w okresie II Rzeczypospolitej, została ustanowiona tablica epitafijna poległych żołnierzy 1 Pułku Szwoleżerów, a obok niej 9 grudnia 1936 w została odsłonięta tablica upamiętniająca płk. Jana Głogowskiego i gen. Gustawa Orlicz-Dreszera[42].

UwagiEdytuj

  1. ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[25].
  2. ↑ Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednocześnie więcej niż jedną funkcję[26].
  3. ↑ Tadeusz Staszewski urodził się 13 lutego 1912 roku. Był absolwentem V rocznika Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu (16 sierpnia 1930 – 30 czerwca 1931). Po ukończeniu szkoły, w stopniu plutonowego podchorążego, odbył praktykę w 1 pszwol. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1933 roku w korpusie oficerów rezerwy kawalerii. W 1934 roku posiadał przydział w rezerwie do 1 pszwol. i pozostawał w ewidencji PKU Warszawa Miasto III[28][29]

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Smaczny 1989 ↓, s. 136–139.
  2. ↑ a b Wojciechowski 1995 ↓, s. 8.
  3. ↑ Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 10.
  4. ↑ a b c Wojciechowski 1995 ↓, s. 9.
  5. ↑ Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 19.
  6. ↑ Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 20.
  7. ↑ Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 29.
  8. ↑ Wojciechowski 1995 ↓, s. 9-10.
  9. ↑ Wojciechowski 1995 ↓, s. 10.
  10. ↑ Wojciechowski 1995 ↓, s. 10-11.
  11. ↑ a b c Wojciechowski 1995 ↓, s. 11.
  12. ↑ Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 49.
  13. ↑ a b Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 56.
  14. ↑ a b Mijakowski i Rozdżestwieński 2012 ↓, s. 43.
  15. ↑ Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 57.
  16. ↑ a b c d e Wojciechowski 1995 ↓, s. 12.
  17. ↑ Mijakowski i Rozdżestwieński 2012 ↓, s. 45.
  18. ↑ Wojciechowski 1995 ↓, s. 13.
  19. ↑ Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 2 z 23.08.1935 r. poz. 76.
  20. ↑ Mijakowski i Rozdżestwieński 2012 ↓, s. 48.
  21. ↑ Mijakowski i Rozdżestwieński 2012 ↓, s. 50.
  22. ↑ a b Józef Garliński (red.), Pierwszy Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego 1914-1945. str. 173-175, 1987.
  23. ↑ Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 74-75.
  24. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 686.
  25. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  26. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VIII.
  27. ↑ Wojciechowski 1995 ↓, s. 44-47.
  28. ↑ Radomyski 1992 ↓, s. 57, 113.
  29. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 130, 585.
  30. ↑ Satora 1990 ↓, s. 178.
  31. ↑ Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 64.
  32. ↑ Satora 1990 ↓, s. 179.
  33. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 49 z 13 grudnia 1921 roku, poz. 872.
  34. ↑ a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 151.
  35. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 4 z 12 lutego 1929 roku, poz. 32.
  36. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 1 z 26 czerwca 1935 roku, poz. 5.
  37. ↑ Karcz i Kryński 1931 ↓, s. 65-70.
  38. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
  39. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 6 z 24 lutego 1928 roku, poz. 66.
  40. ↑ Jan Józef Kasprzyk: Śpiewnik. Pieśni legionowe i żołnierskie. Warszawa: Związek Piłsudczyków, 2011, s. 96. ISBN 978-83-933447-0-3.
  41. ↑ Żurawiejki na pułki kawalerii.
  42. ↑ Hołd poległym szwoleżerom. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 285 z 11 grudnia 1936. 

BibliografiaEdytuj

  • Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
  • Krzysztof Mijakowski, Paweł Rozdżestwieński: 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. Wielka księga kawalerii polskiej 1918–1938. Tom 1. Edipresse Polska SA, 2012. ISBN 978-83-7769-220-2.
  • Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
  • Jan Karcz, Wacław Kryński: Zarys historji wojennej 1–go pułku szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
  • Łukasz Nadolski, „Zapomniana szarża – Arcelin 17 VIII 1920 roku”, Militaria XX wieku, nr 4 (25), lipiec-sierpień 2008 r.
  • „Rocznik Oficerów Kawalerji 1930”, Nakładem „Przeglądu Kawaleryjskiego”, Warszawa 1930.
  • Stanisław Radomyski: Zarys historii Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu 1926-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-06-7.
  • Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
  • Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
  • Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914–1947. Rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
  • Jerzy Stanisław Wojciechowski: 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. T. 43. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-85621-76-8.
  • Józef Garliński(red.): Pierwszy Pułk Szwoleżerów Marszałka Józefa Piłsudskiego 1914-1945. Łomianki: wydanie 2(krajowe) LTW, 1987. ISBN 83-88736-96-5 oraz 978-83-88736-96-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=1_Pułk_Szwoleżerów_Józefa_Piłsudskiego&oldid=61356030”