1 Pułk Ułanów (I KP)
1 Pułk Ułanów – polski oddział kawalerii Wojska Polskiego na Wschodzie.
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie |
1917 |
Rozformowanie |
1918 |
Dowódcy | |
Pierwszy | |
Działania zbrojne | |
I wojna światowa Wojna domowa w Rosji | |
Organizacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość |




Historia pułku
edytujPoczątkiem formowania pułku był nabór ochotników w grudniu 1914 do dwóch szwadronów jazdy, w ramach Legionu Puławskiego[1] . Do każdego z planowanych legionów miał być przydzielony szwadron jazdy[2]. Ułani początkowo używali oficjalnie polskich mundurów kawalerii wzoru z 1830 roku (powstania listopadowego)[3].
W połowie stycznia 1915 został zorganizowany 1 szwadron[4] i dlatego rok ten został umieszczony na znaku pułkowym[5]. Na początku 1915 roku jednak władze rosyjskie zakazały formowania narodowych oddziałów polskich, a istniejące wcieliły do pospolitego ruszenia. Na mocy rozkazu z 5 lutego (starego stylu), oba szwadrony jazdy przemianowane zostały na 104 i 105 sotnie konne pospolitego ruszenia[6]. W marcu 1915 roku, w związku z podporządkowaniem ich 104 Brygadzie Pospolitego Ruszenia, sotnie przenumerowano na 115 i 116[2]. Mimo to, nieoficjalnie używano nadal nazw 1 i 2 szwadron i utrzymywano ich narodowy charakter. Oba szwadrony przeszły w tym czasie do rejonu Maciejowic. Cierpiały jednak na braki w wyekwipowaniu i uzbrojeniu, z powodu przeszkód stwarzanych przez władze rosyjskie. Po odwrocie rosyjskim, przeszły do Brześcia pod dowództwo rosyjskiej 3 Armii, gdzie po raz pierwszy pełniły służbę patrolowo-wywiadowczą[2]. Zostały następnie rozdzielone między rosyjskie oddziały: 1 szwadron walczył w rejonie Pińska, a 2 szwadron – nad Kanałem Ogińskiego. 1 szwadron stoczył wówczas pierwszą pomyślną potyczkę z 4 pułkiem huzarów heskich pod Borkami[7].
W październiku 1915 oba szwadrony połączono w Barańczycach w Dywizjon Ułanów Polskich pod dowództwem rtm. Butkiewicza, który następnie w styczniu 1916 podporządkowano Brygadzie Strzelców Polskich i przeniesiono w rejon Bobrujska[8]. Wyszkolenie i umundurowanie było rosyjskie, z polskimi akcentami, jak podwójne amarantowe lampasy i galowe czapki oficerów, natomiast komenda była polska[9]. Dowódcą był ppłk Władysław Obuch-Woszczatyński. Dywizjon wyruszył wraz z Brygadą na front pod Baranowiczami w kwietniu 1916 roku, lecz był początkowo odsunięty przez dowództwo rosyjskie od zadań bojowych[10]. Dopiero w październiku 1916 spieszeni ułani obsadzili część okopów[10]. Podejmowano w tym czasie bezskuteczne starania u władz rosyjskich, aby uzyskać zgodę na powiększenie dywizjonu do stanu pułku. W lutym 1917 roku Brygadę przeformowano w Dywizję Strzelców Polskich, w skład której nadal wchodził Dywizjon Ułanów. Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu w Rosji, ułanom zezwolono na noszenie mundurów galowych wzoru 1 Pułku Ułanów z 1830 roku[11]. 28 lutego 1917 dowództwo dywizjonu w zastępstwie objął rtm Adolf Waraksiewicz[10].
25 marca 1917 dywizjon został zaprzysiężony według tekstu własnej roty przysięgi (nie rosyjskiej), wyodrębniającej go z wojsk rosyjskich[12]. Władze rosyjskie nie wyrażały zgody na rozwinięcie dywizjonu do stanu pułku, lecz wykorzystując chaos po rewolucji, uzyskano zgodę komisarza rządu na wcielenie do niego sformowanego z Polaków szwadronu 5 zapasowego pułku jazdy rosyjskiej w Balaklei[12]. Ponadto, w dywizjonie istniał już nieoficjalnie trzeci szwadron[10].
5 kwietnia, dowódca rtm. Waraksiewicz wydał samorzutnie rozkaz o przemianowaniu dywizjonu w 1 Pułk Ułanów, w składzie czterech szwadronów, nadal wchodzący w skład Dywizji Strzelców Polskich[12]. Wobec rozprzężenia armii rosyjskiej i agitacji bolszewickiej w Dywizji, ułani i oficerowi pułku uchwalili na początku czerwca we wsi Chatki rezolucję o chęci dalszej walki przeciw Niemcom w przymierzu z armią rosyjską[12]. Pułk wziął następnie udział w ofensywie Kiereńskiego w Galicji[13]. Od 19 lipca 1917 dowództwo pułku objął, na prośbę jego oficerów, płk Bolesław Mościcki (dotychczas dowódca rosyjskiego 1 Pułku Zaamurskiego)[13][5]. Podjął on z miejsca działania w kierunku ujednolicenia wyglądu, wyszkolenia i wyposażenia pułku[14].
Po załamaniu się ofensywy i odwrocie rosyjskim, 22 lipca szwadrony weszły do płonącego i grabionego przez maruderów armii rosyjskiej Stanisławowa (uznawanego za terytorium austriackie), przywracając porządek i stając przez dwa dni w obronie życia i mienia mieszkańców[15]. Wdzięczna ludność miasta proponowała wówczas pułkowi pozostanie w mieście do nadejścia wojsk austriacko-niemieckich i przejście na teren ziem polskich pod opiekę Rady Stanu, co jednak odrzucono, wybierając walkę zgodnie z przysięgą w szeregach rosyjskich[15].
Rozkaz z 24 lipca skierował pułk na pola pod wieś Krechowce, w celu ochrony odwrotu rosyjskiego, gdzie rozegrała się bitwa, w której ułani zdobyli uznanie zarówno dowództwa rosyjskiego, jak i niemieckiego. Ranni i wzięci do niewoli ułani zostali otoczeni opieką w Stanisławowie, gdzie ludność wystarała się o specjalne względy dla nich u Niemców i wyprawiła uroczysty pogrzeb zabitego ułana Jana Wedlera[16]. Dowódca pułku wystosował wówczas list do burmistrza Stanisławowa, w którym zawarł nadzieję odrodzenia Polski i zjednoczenia walczących Polaków oraz wyrazy szacunku dla Rady Stanu i generała Piłsudskiego[16]. Bitwa zyskała szeroki oddźwięk w społeczności polskiej i uznanie rosyjskich i francuskich władz wojskowych, a dla pułku przyznano ogółem ponad 200 odznaczeń[17].
Po bitwie pod Krechowcami pułk, staczając potyczki odwrotowe, wycofał się do Besarabii[17]. We wrześniu 1917 roku pułk włączono w skład I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego i przetransportowano, z pewnymi problemami stwarzanymi przez lokalne władze bolszewickie, do Dukory pod Mińskiem[17]. Po rewolucji październikowej i zawarciu rozejmu z Niemcami, w pierwszej połowie stycznia 1918 bolszewicy zażądali rozbrojenia pułku, co zostało odrzucone, zaś kaukaska dywizja jazdy odmówiła walki w tym celu z polskim pułkiem[18]. Podejmowano też próby zrewoltowania żołnierzy przeciw oficerom, które nie przyniosły efektu[18]. Pułk następnie pod koniec stycznia przemaszerował w rejon Bobrujska, w rejon koncentracji I Korpusu, atakowany po drodze przez uzbrojonych chłopów[18]. Wszedł tam w skład Dywizji Ułanów, licząc 6 szwadronów liniowych[19]. Walczył z bolszewikami[20].
W okresie służby w I Korpusie wykształcił się swoisty kodeks postępowania („ideologia pułku”). Żołnierze pułku kierowali się nie tylko rozkazem i prawem pisanym, ale również decyzjami ogólnego zebrania oficerów stosującego prawo zwyczajowe[4].
Na przełomie 1917 i 1918 roku krechowiacy ozdobili kołnierze swych mundurów miniaturowymi proporcami amarantowo-białymi. Zwyczaj ten przyjął się w pozostałych jednostkach jazdy I Korpusu i dotrwał do końca istnienia polskiej kawalerii[4].
Na podstawie umów z dowództwem niemieckim 21 maja 1918 zapadła decyzja o rozformowaniu I Korpusu, a z nim 1 Pułku Ułanów. Z czasem jednak ułani byli grupami uwalniani z niemieckiej niewoli m.in. dzięki staraniom Komitetu opieki nad Ułanami Polskimi, jaki zawiązał się w Stanisławowie[21]
Tradycje pułku kontynuował 1 Pułk Ułanów Krechowieckich.
Kawalerowie Amarantowej Wstążki | ||
---|---|---|
Żołnierze dywizjonu odznaczeni za waleczność Amarantową Wstążką rozkazem dowódcy I Korpusu Polskiego z 19 marca 1918[22]: | ||
mł. podof. Franciszek Mynczyński | mł. podof. Michał Szpilewicz | mł. podof. Wiktor Ziębicki |
uł. Aleksander Pietrołaj | uł. Jan Naruszewicz | pchor. Bogumił Maruszewski[a] |
st. podof. Bogusław Machowski | st. podof. Michał Hawrzyński | mł. podof. hr. Wacław Komorowski |
mł. podof. Aleksander Opęchowski | mł. podof. Jerzy Anders | uł. Jan Nowakowski |
uł. Stanisław Skarzyński | uł. Piotr Krawczenko | uł. Władysław Gardliński[b][25] |
uł. Bolesław Niklewicz | uł. Tomasz Dębowski | uł. Jan Dobrowolski |
uł. Ignacy Muc | uł. Antoni Skonecerka | uł. Jan Borek |
ułan Miron Długołęcki[26] | st. podof. Walery Komórowski[c][27] | mł. podof. Zdzisław Gonczyński |
mł. podof. Antoni Janota | uł. Wawrzyniec Czynioszewski | uł. Stefan Zybert |
uł. Aleksander Pawelec | uł Stanisław Jaratowski | uł. Antoni Pućko |
uł. Józef Król | uł. Jan Porcianko | mł. podof. Stanisław Flisowski[26] (KW) |
mł. podof. Kazimierz Muczyński | mł. podof. Franciszek Staroń | uł. Bronisław Stankiewicz |
uł. Antoni Szemoński | mł. podof. Jan Woźniak | mł. podof. Aleksander Sosiński |
st. uł. Stanisław Lewandowski | uł. Piotr Podhorski | uł. Jan Dobrosielski |
st. podof. Zenon Grabowski[d][28] | st. ułan Bohdan Trzciński | uł. Władysław Walczyński |
uł. Franciszek Kowalczyk | wachm. Mieczysław Górkiewicz | st. podof. Władysław Matuszewicz |
mł. podof. Jan Solęga | mł. podof. Włodzimierz Szyld | mł. podof. Andrzej Leniński |
uł. Wacław Łukowski | uł. Bronisław Habera | uł. Stanisław Dzienisiewicz |
uł. Witold Kamkosz | uł. Narcyz Witczak | uł. Stanisław Marczyk |
uł. Antoni Nowak | uł. Henryk Gąsiewicz | uł. Józef Stobniak |
uł. Antoni Jóźniak | uł. Bolesław Apileten | uł. Stanisław Zyskowski |
uł. Witold Żak | uł. Jan Wrólewski | uł. Antoni Lewandowski |
por. Anders | kpr. Jan Dłużniewski[26] (KW) | ułan Tomasz Dembowski[26] |
kpr. Bolesław Eysteaten[26] (KW) |
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Lipiński 1990 ↓.
- ↑ a b c Bagiński 1921 ↓, s. 36–37.
- ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 16, 36.
- ↑ a b c Grzegorz Krogulec: 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego. s. 3–5.
- ↑ a b Suchcitz 2002 ↓, s. 16–24.
- ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 17–18.
- ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 37–38.
- ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 39.
- ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 47–48.
- ↑ a b c d Bagiński 1921 ↓, s. 75.
- ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 55.
- ↑ a b c d Bagiński 1921 ↓, s. 76–78.
- ↑ a b Bagiński 1921 ↓, s. 79.
- ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 80.
- ↑ a b Bagiński 1921 ↓, s. 82–84.
- ↑ a b Bagiński 1921 ↓, s. 93–94.
- ↑ a b c Bagiński 1921 ↓, s. 96–99.
- ↑ a b c Bagiński 1921 ↓, s. 197–198.
- ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 279–280.
- ↑ Grzegorz Krogulec: 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego. s. 3–5.
- ↑ Österreichische Nationalbibliothek , ANNO, Kurjer Stanislawowski, 1918-09-29, Seite 2 [online], anno.onb.ac.at [dostęp 2017-04-12] (niem.).
- ↑ Placówka 1935 ↓, s. 32, 48, 64, 80.
- ↑ a b c Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 21 z 15 lipca 1922 roku, s. 522.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 21 z 15 lipca 1922 roku, s. 524.
- ↑ Placówka ↓, Nr 3 z 1936 roku, s. 44 tu także ułan Władysław Gardyński.
- ↑ a b c d e Placówka ↓, Nr 3 z 1936 roku, s. 42.
- ↑ Placówka ↓, Nr 3 z 1936 roku, s. 44 tu także plut. Walery Konrowski.
- ↑ Placówka ↓, Nr 3 z 1936 roku, s. 43 tu także Ziemowit Grabowski.
Bibliografia
edytuj- Henryk Bagiński: Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa. Zakłady Graficzno-Wydawnicze „Książka”, 1921.
- Grzegorz Krogulec: 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego. Warszawa: Mikromax, 1990. ISBN 83-00-03218-5.
- Andrzej Suchcitz: Dzieje 1 Pułku Ułanów Krechowieckich 1941–1947. Londyn: Koło Krechowiaków, 2002. ISBN 0-948202-99-8.
- Wacław Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918. Warszawa: Wolumen, 1990. ISBN 83-85218-00-9.
- Kawalerowie Wstęgi Amarantowej. „Placówka. Miesięcznik myśli i czynowi Dowborczyków poświęcony”, 1935. Warszawa: Zakłady drukarskie F. Wyszyński i spółka.
- Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
- Placówka. Ilustracja Polska. Miesięcznik myśli i czynowi Dowborczyków poświęcony. [dostęp 2018-05-06].