20 Dywizja Piechoty (II RP)

20 Dywizja Piechoty (20 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

20 Dywizja Piechoty
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1921

Rozformowanie

1939

Dowódcy
Pierwszy

gen. bryg. Edmund Kessler

Ostatni

płk dypl. Wilhelm Lawicz-Liszka

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

Słonim; Baranowicze

Rodzaj sił zbrojnych

Wojska lądowe

Rodzaj wojsk

Piechota

Podległość

Armia „Modlin”

20 DP w 1938

W związku z reorganizacją Wojska Polskiego, likwidowane Wojsko Litwy Środkowej wydzieliło z siebie dwie dywizje: 19 i 29 DP. Ponadto w kraju sformowano 20 Dywizję Piechoty. Oddziały dla niej wywodziły się również z obu dywizji litewsko-białoruskich. Były to: 78 (słucki) pp i 79 (białostocki) pp z 2 DLB oraz 80 (nowogródzki) pp z 1 DLB.

W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Modlin”. Broniła ufortyfikowanych pozycji nadgranicznych pod Mławą i Rzęgnowem. Opuściwszy je, o świcie 4 września została rozbita i zdezorganizowana przez lotnictwo wroga. Odtworzona w Modlinie, walczyła nad Bugo-Narwią. 15 września wycofała się na Pragę i broniła stolicy od północnego wschodu[1].

Dywizja w okresie pokoju edytuj

Organizacja pokojowa dywizji w 1923

W terminie do 1 lipca 1928 Dowództwo 20 DP przeniesione zostało ze Słonima do garnizonu Baranowicze.

Wiosną 1935 na bazie kompanii wydzielonej ze składu 6 batalionu saperów sformowana została 20 kompania saperów. W maju 1937 kompania przeformowana została w Ośrodek Sapersko-Pionierski 20 DP.

Organizacja pokojowa dywizji w marcu 1939 (przed mobilizacją)

Dywizja w wojnie obronnej 1939 edytuj

 

Walki dywizji edytuj

20 Dywizja Piechoty pod dowództwem płk. dypl. Wilhelma Andrzeja Lawicza-Liszki wchodziła w skład Armii „Modlin”[3]. Tuż przed wybuchem wojny obsadziła linię umocnień biegnących przez północne stoki wzgórz na północ od Mławy. Na wschód od pozycji mławskiej biegła pozycja rzęgnowska oddzielona od mławskiej błotami „Niemyje”. Podstawę umocnień stanowiły dwie linie betonowych schronów bojowych przeciw piechocie i czołgom. Do chwili wybuchu wojny budowa pozycji nie została ukończona; najsłabiej przygotowana była druga linia umocnień.

W dniach 1–3 września 1939 r. dywizja broniła pozycji pod Mławą przed przeważającymi siłami niemieckiego I Korpusu Armijnego z 3 Armii w składzie: 11 DP i 61 DP oraz Dywizji Pancernej „Kempf”, nacierającymi z terenu Prus Wschodnich w kierunku na Warszawę (Patrz: bitwa pod Mławą). Pierwsze natarcia niemieckie 1 września zostały odparte mimo współdziałania piechoty z czołgami (strata ok. 25 czołgów). Nie mogąc zdobyć pozycji mławskiej od czoła, Niemcy wykonali w godzinach popołudniowych natarcie na pozycję pod Rzęgnowem; po dwugodzinnym przygotowaniu artyleryjskim przełamali ją i zaczęli wychodzić na tyły 20 DP. Próby ich zatrzymania kontratakiem 79 pp nie powiodły się, wobec czego dowództwo Armii „Modlin” nakazało zorganizowanie obrony wschodniego skrzydła 20 DP na odcinku Dębsk – stacja Nosarzewo oraz przygotowanie kontrataku odwodowej 8 DP w kierunku północno-wschodnim. Ponowne próby niemieckie ataków na Mławę od czoła, przy wsparciu czołgów i lotnictwa, przeprowadzone 2 września, Niemcy okupili dużymi stratami. Udało im się jedynie opanować Żaboklik i Górę Kamieńską bronione przez 79 pp.

Podobnymi rezultatami zakończyły się natarcia kolejnego dnia, mimo zbrodniczego pędzenia przed czołgami okolicznej ludności polskiej. Niemcy dokonali jedynie niewielkich włamań w rejonie Kołakowa i zdobyli kilka wysuniętych punktów oporu. Gdy główny, pancerny klin wojsk niemieckich, prący z północy w kierunku Warszawy, nie mogąc zgnieść oporu polskich oddziałów, utknął pod Mławą, ruszyło silne, oskrzydlające natarcie Niemców w kierunku Ostrołęki i Przasnysza. Między Baranowem i Opaleńcem, wspierane huraganowym ogniem artylerii, natarcie niemieckiej piechoty przełamało polskie linie obrony. Ukryte dotychczas w nadgranicznych lasach oddziały Wehrmachtu, przekroczyły rzekę Orzyc i ruszyły na południe.

Przewidywany kontratak 8 DP, na skutek częstego zmieniania rozkazów, nastąpił dopiero w godzinach popołudniowych 3 września w dwóch rozbieżnych kierunkach: na Przasnysz i na Grudusk; źle przygotowany i nieskoordynowany, wykonywany rozdrobnionymi siłami, przy zetknięciu z silniejszym nieprzyjacielem załamał się. Oddziały 8 DP zostały ogarnięte paniką, spotęgowaną działaniami niemieckich grup dywersyjnych i oddziałów pancernych na tyłach, rozpoczynając żywiołowy odwrót.

W takiej sytuacji wobec groźby całkowitego okrążenia i zniszczenia 20 DP na pozycji mławskiej, dowódca Armii „Modlin” wydał w nocy z 3 na 4 września spóźniony rozkaz opuszczenia linii obronnych i odwrotu na Warszawę. 4 września lotnictwo niemieckie rozbiło znaczną część sił 20 DP. Jednakże już po dniu względnego wypoczynku, za jaki można uznać intensywny marsz, zwarte oddziały dywizji odzyskały gotowość bojową i zupełnie dobre morale. Znacznie uszczuplone oddziały dywizji weszły w skład GO gen. Władysława Andersa, z którą wycofywały się na południe. 7 września dotarły dopiero do rejonu na zachód od Płocka.

Ostatecznie resztki dywizji walczyły w obronie Warszawy, zajmując pozycje na północnym odcinku obrony Pragi w celu zabezpieczenia kierunków od strony Tłuszcza, Radzymina, Nieporętu, Dębego i Modlina. W stolicy skapitulowały wraz z pozostałymi oddziałami polskimi 28 września. Za twardą obronę pozycji mławskiej 20 DP zyskała u Niemców zaszczytną nazwę „żelaznej dywizji”.

 
Tablica w kościele garnizonowym w Londynie

Organizacja wojenna dywizji edytuj

Planowana organizacja wojenna 20 DP.

Obsada personalna Kwatery Głównej 20 DP edytuj

Ośrodek Zapasowy 20 DP i pododdziały marszowe edytuj

W Słonimiu, na terenie Okręgu Korpusu Nr IX sformowany został Ośrodek Zapasowy 20 DP pod dowództwem płk. art. Adama Eplera. Na początku drugiej dekady września 1939 na bazie ośrodka zorganizowane zostało Zgrupowanie „Kobryń”. 28 września 1939 Zgrupowanie „Kobryń” przemianowane zostało na 60 Dywizję Piechoty.

W Tarnowie, na terenie Okręgu Korpusu Nr V, tamtejsza kadra zapasowa piechoty sformowała pięć pododdziałów marszowych. Zadaniem tych pododdziałów było pokrycie strat osobowych poniesionych przez pułki 20 DP. Jednostki formowane były eksterytorialnie z uwagi na to, że na terenie OK IX nie było wystarczającej liczby rezerwistów, przede wszystkim narodowości polskiej.

  • batalion marszowy 78 pułku piechoty „Dąb” – por. Władysław Łotuszka
  • batalion marszowy 79 pułku piechoty „Klon” – NN
  • batalion marszowy 80 pułku piechoty „Jawor” – NN
  • uzupełnienie marszowe kompanii kolarzy nr 92
  • uzupełnienie marszowe samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 92

Wymienione wyżej oddziały podlegały dowódcom OK V i IX, i nie wchodziły w skład 20 DP.

Obsada personalna dowództwa dywizji edytuj

Dowódcy dywizji
Dowódcy piechoty dywizyjnej
II dowódcy piechoty dywizyjnej
Szefowie sztabu

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej edytuj

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[14]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Reksulak Władysław[15] podporucznik rezerwy nauczyciel szkoła w Jatrze Katyń
Soroko Mieczysław[16] podporucznik rezerwy nauczyciel szkoła w Nalibokach Katyń

Przypisy edytuj

  1. Zawilski 2019 ↓, s. 794.
  2. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 536.
  3. Jurga 1975 ↓, s. 238.
  4. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 44 z 14 października 1926, s. 355..
  5. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 5 listopada 1928, s. 301.
  6. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 22 grudnia 1934, s. 254.
  7. Waldemar Jaskulski. Pułkownik dyplomowany inżynier Stefan Antoni Maciej Rotarski (1886-1959). Przyczynek do biografii. „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”, s. 120, Tom 13 / 2012. 
  8. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 77 z 16 grudnia 1923 roku, s. 724.
  9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 5 maja 1927, s. 127.
  10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 16 z 11 czerwca 1927, s. 167.
  11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 20 z 23 grudnia 1929, s. 381.
  12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 414.
  13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 424.
  14. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  15. Księgi Cmentarne – wpis 3104.
  16. Księgi Cmentarne – wpis 3460.

Bibliografia edytuj