3 Batalion Pancerny
3 Batalion Pancerny (3 bpanc) – oddział broni pancernych Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej, Polskich Sił Zbrojnych i Armii Krajowej.
 Odznaka batalionu | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1935 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Tradycje | |
| Święto |
7 sierpnia[a] |
| Dowódcy | |
| Ostatni |
ppłk Julian Głowacki |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
W II Rzeczypospolitej batalion był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Warszawie. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.
Formowanie i zmiany organizacyjne edytuj
W 1933, w garnizonie Warszawa, sformowany został 3 batalion czołgów i samochodów pancernych. Batalion powstał z połączenia 1 dywizjonu samochodowego z 1 batalionem 3 pułku pancernego, który przeniesiony został z Twierdzy Modlin do Warszawy. Dowództwo batalionu miesiło się początkowo przy ul. Górczewskiej 44a, a następnie przeniesione zostało na Marymont, gdzie zajęło obiekty po Szkole Gazowej. Na ulicy Górczewskiej pozostały Warsztaty, natomiast część pododdziałów stacjonowała w Forcie Wola. 26 lutego 1935 jednostka przemianowana została na 3 batalion pancerny. Należał do typu III[1].
Jesienią 1938 czołgi 3 Batalionu Pancernego użyto do zajęcia Zaolzia. W składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk” znalazł się batalion czołgów lekkich wystawiony przez 3 Batalion Pancerny liczący dwie kompanie wyposażone w 32 maszyny 7TP. Była to pierwsza operacja wojskowa, w której użyto tych maszyn[2].
15 lipca 1939 na ewidencji batalionu znajdowało się 56 czołgów 7TP, w tym 7 dwuwieżowych oraz 213 samochodów ciężarowych, 31 samochodów specjalnych, 20 samochodów osobowych, 4 ciągniki, 12 przyczep i 102 motocykle. W 1939 batalion stacjonował w Warszawie[3]
Mobilizacja 1939 edytuj
3 bpanc był jednostką mobilizującą. W sierpniu 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czarnym, wystawił:
- batalion czołgów lekkich nr 1 (7 TP)
- kolumnę samochodów osobowych nr 11
- kolumnę samochodów sanitarnych typ I nr 101 (Fiat 621)
- kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 151 (Fiat 621)
- kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 152 (Ursus)
- kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 153 (Berliet) – dowódca por. Jerzy Laskowski
- kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 154 - dowódca por. rez. Ignacy Jabłoński
- kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 155
- polową rozlewnię MPS nr 11
w I rzucie mobilizacji powszechnej
- kolumnę samochodów osobowych Kwatery Głównej NW
- kolumnę samochodów osobowych M.S.Wojsk.
- kolumnę samochodów osobowych nr 12
- kolumnę samochodów osobowych i Sanitarnych w Kraju nr 1
- kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 11
- kolumnę samochodów sanitarnych PCK typ I nr 102 (Fiat 614) dowódca: kpt. Stanisław Marczewski.
- kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 156
- czołówka reperacyjna nr 11[c]
w II rzucie mobilizacji powszechnej
- park stały broni pancernych nr 11[4][d]
- Ośrodek Zapasowy Broni Pancernych typ I nr 1 w Warszawie
Wymienione wyżej pododdziały przydzielone zostały dowódcom broni pancernych i szefom służby zdrowia poszczególnych związków operacyjnych, a pozostające na obszarze kraju - szefowi służby samochodowej Okręgu Korpusu Nr I.
3 batalion pancerny w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie i Armii Krajowej edytuj
Na początku 1940 w Cairanne we Francji, w składzie Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych, zorganizowany został zalążek 3 batalionu pancernego pod dowództwem kpt. Mariana Warpechowskiego. 20 maja zalążek batalionu wszedł w skład Zgrupowania Pancernego pod dowództwem ppłk. dypl. Antoniego Korczyńskiego. Na bazie liczącego cztery bataliony czołgów Zgrupowania Pancernego miała być sformowana brygada czołgów lekkiej dywizji zmechanizowanej. W trzeciej dekadzie maja uzyskano zgodę władz francuskich na organizację Brygady Lekkiej Mechanicznej, wkrótce przemianowanej na 10 Brygadę Kawalerii Pancernej. W skład brygady weszły 1 i 2 bataliony czołgów, które utworzyły pułk czołgów. Zawiązki 3 i 4 batalionu pozostały na południu Francji w składzie Oddziałów Pancerno-Motorowych pod dowództwem gen. bryg. Bronisława Regulskiego. Jednostka nie wzięła udziału w kampanii francuskiej 1940, lecz przegrupowana została nad wybrzeże Atlantyku. 24 czerwca w porcie Saint-Jean-de-Luz została zaokrętowana na MS „Batory” i tego samego dnia ewakuowana do Wielkiej Brytanii.
Na początku sierpnia 1941 w Alyth, w hrabstwie Perthshire (Szkocja), w składzie 1 pułku czołgów, sformowana została kadra III batalionu czołgów. Podstawę dla formowania kadry batalionu stanowił rozkaz Naczelnego Wodza z 27 czerwca 1941, natomiast bazę szwadron czołgów wyłączony ze składu 1 dywizjonu rozpoznawczego. Szwadron był pododdziałem czołgów jedynie z nazwy, gdyż na jego wyposażeniu znajdowały się jedynie transportery opancerzone Renault UE. Zgodnie z etatem kadra liczyć miała 33 oficerów i 109 podoficerów. Rozwinięcie kadry w batalion nastąpić miało po wcieleniu ochotników z Ameryki Południowej.
20 września 1941 1 pułku czołgów przeformowany został w 16 Brygadę Czołgów, a kadra III batalionu czołgów przemianowana na 67 batalion czołgów. 15 stycznia 1942 na ewidencji batalionu znajdowało się 34 oficerów i 587 szeregowców.
13 sierpnia 1942 16 Brygada Czołgów przeformowana została w 16 Brygadę Pancerną, a 67 batalion czołgów w 3 pułk pancerny.
Jesienią 1941 w okupowanej Warszawie byli żołnierze służby stałej i rezerwy 3 batalionu pancernego zorganizowali w konspiracji oddział broni pancernej, który otrzymał nazwę VI Zgrupowania III Rejonu I Obwodu Śródmieście. Batalion walczył w powstaniu warszawskim. 20 września 1944 włączony został w skład 72 pułku piechoty AK.
Żołnierze batalionu edytuj
- Dowódcy
- mjr dypl. Marian Strażyc (19 XII 1933 – 6 VI 1934)
- ppłk Rudolf Kostecki (7 VI – 21 XII 1934)
- ppłk Eugeniusz Wyrwiński (22 XII 1934 – IX 1935)
- ppłk dypl. Karol Hodała (IX 1935 – IX 1937)
- ppłk Andrzej Meyer (IX 1937 – 1939)
- mjr Julian Głowacki[5] (1939)
dowódcy w PSZ
- kpt. Marian Warpechowski (1940)
- kpt. Marian Żebrowski (1941)
- mjr Bolesław Sokołowski
- mjr Bronisław Brągiel p.o. (do 20 IX 1942)
- mjr Stefan Golędzinowski ps. „Golski” (1942–1944)
- Organizacja i obsada personalna w 1939
Obsada personalna batalionu w marcu 1939[6][e]:
| Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
|---|---|
| dowódca batalionu | ppłk br. panc. Andrzej Meyer |
| I zastępca dowódcy | ppłk dypl. kaw. Witold I Stankiewicz |
| II zastępca dowódcy | mjr Aleksander Józef Książek |
| adiutant | kpt. Wacław Mech |
| lekarz medycyny | por. lek. Jerzy Kossakowski |
| kwatermistrz | kpt. Stanisław Chruścielewski |
| oficer mobilizacyjny | mjr żand. Władysław Segda |
| I zastępca oficera mobilizacyjnego | kpt. Antoni Henryk Krzyżanowski |
| II zastępca oficera mobilizacyjnego | kpt. Stanisław Antoniak |
| oficer administracyjno-materiałowy | chor. Julian Szczęśniewski |
| oficer gospodarczy | por. int. Eugeniusz Dobrzyński |
| dowódca kompanii gospodarczej | kpt. Ireneusz Eugeniusz Berg |
| dowódca plutonu przewozowego OK I | chor. Leon Bando |
| dowódca plutonu łączności | kpt. Aleksander Głowacki |
| dowódca kompanii szkolnej | kpt. Stanisław Konstanty Grąbczewski |
| instruktor | por. Jan I Filipowski |
| instruktor | por. Bolesław Pałys |
| instruktor | por. Czesław Rusiecki |
| dowódca kompanii pancernej | kpt. Marian Górski |
| dowódca plutonu | por. Józef Jakubowicz |
| dowódca plutonu | por. Józef Tadeusz Jaroński |
| dowódca plutonu | por. Zygfryd Zawalski |
| dowódca kompanii czołgów | kpt. Antoni Wacław Sikorski |
| dowódca plutonu | kpt. Stefan Leon Kossobudzki |
| dowódca kompanii motorowej | kpt. Roman Jan Gilewski |
| instruktor | por. Józef Kazimierz Radzymiński |
| instruktor | por. Bazyli Romanow |
| dowódca kolumny samochodowej | kpt. Kazimierz Rosen-Zawadzki |
| komendant parku | kpt Hipolit. Ciągliński |
| kierownik warsztatów | kpt. Henryk Kazimierski |
| zastępca kierownika | kpt. Antoni Iwanicki |
| kierownik składnicy | kpt. Henryk Drabikowski |
| odkomenderowany | kpt. Filip Szlamiński |
| na kursie | por. piech. Czesław Antoni Chruściel |
| na kursie | por. piech. Onufry Błażej Czwojdziński |
| na kursie | por. kaw. Robert Kraskowski |
| na kursie | por. piech. Władysław Sempoliński |
Żołnierze 3 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej edytuj
Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[8]
| Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
|---|---|---|---|---|
| Adamczyk Stefan | porucznik rezerwy | handlowiec | pracował w Warszawie | Katyń |
| Kęsicki Władysław | porucznik rezerwy | urzędnik | Bank Dyskontowy SA w Warszawie | Katyń |
| Banaszewski Wacław | podporucznik rezerwy | przedsiębiorca | Katyń | |
| Bańkowski Czesław | porucznik rezerwy | inżynier chemik | Gazownia Miejska w Warszawie | Katyń |
| Chróścielewski Stanisław[9] | kapitan | żołnierz zawodowy | Katyń | |
| Sternal Kazimierz | podporucznik rezerwy | Biuro Badań Broni Panc. | Katyń | |
| Kossakowski Jerzy | porucznik rezerwy | lekarz | praktyka w Warszawie | Charków |
| Stankiewicz Witold[10] | major dyplomowany | żołnierz zawodowy | (e) | Charków |
| Meyer Andrzej | podpułkownik | żołnierz zawodowy | ULK |
Symbole batalionu edytuj
- Sztandar
Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 marca 1938 nadano batalionowi sztandar. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, posiadał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego występował Znak Pancerny[11]. Znak ten umieszczony był również na przedniej ściance podstawy orła.
Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono[12]:
- w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
- w lewym górnym rogu – wizerunek św. Michała
- w prawym dolnym rogu – godło Warszawy
- w lewym dolnym rogu – odznaka honorowa 3 batalionu pancernego
Uroczyste wręczenie sztandaru odbyło się 26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandar wręczył reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza – minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki.
W 1939, przed przekroczeniem granicy rumuńskiej, sztandar spalono[13].
- Odznaka pamiątkowa
Wzór odznaki zatwierdzony został Dz.Rozk.MSWoj. nr 16 poz. 192 z 14 grudnia 1937. Stanowił ją srebrny krzyż maltański pokryty czarną emalią. Pośrodku sylwetką czołgu na pomarańczowym tle otoczona kołem zębatym, wymiary 41,5 x 41,5 mm[14].
Do odznaki był dołączany specjalny dyplom. U góry pod napisem 3. BATALION PANCERNY, w części centralnej, widniała miniaturka odznaki, a po jej prawej stronie jej kolejny numer. Poniżej znajdował się czarno-czerwony napis: DYPLOM NA PRAWO NOSZENIA ODZnakI PAMIĄTKOWE) 3. BATALIONU PANCERNEGO, stopień oraz nazwisko i imię żołnierza. Niżej było miejsce na datą i podpis dowódcy batalionu, który nadawał odznaką przed odejściem żołnierza do cywila lub w dniu święta pułkowego[15].
Brak jest danych o autorze projektu odznaki. Odznaki wykonywane były wersjach: oficerskiej – emaliowanej i żołnierskiej – srebrzonej, bez emalii. Spotykane są również odznaki z emaliowanym na czarno krzyżem, lecz bez pomarańczowego tła.
- Znaki taktyczne na czołgach
Czołgi batalionu posiadały specjalne oznakowanie. To okrąg z sylwetką żubra. Kompanie posiadały swoje kolory: biały, żółty i błękitny. Plutonu w kompanii oznaczano dodatkowo jedną, dwiema lub trzema pionowymi kreskami, które u dowódców połączone były u dołu poziomym pasem.
Uwagi edytuj
- ↑ Rocznica wydania rozkazu o sformowaniu 3 pułku pancernego
- ↑ Dowództwo stacjonowało w Fort W Twierdzy Warszawa
- ↑ Rajmund Szubański czołówki reparacyjne nazywa czołówkami naprawczymi. W pracy Piotra Zarzyckiego brak informacji na temat formowania czołówki przez 3 bpanc.
- ↑ W pracy Piotra Zarzyckiego brak informacji na temat formowania czołówki przez 3 bpanc.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[7].
- ↑ 1 – czołg dowódcy kompanii; 2 – czołg dowódcy 1 plutonu; 3 – czołg dowódcy 2 plutonu; 4 – czołg dowódcy 3 plutonu; 5 – czołgi z 1 plutonu; 6 – czołgi z 2 plutonu; 7 – czołgi z 3 plutonu
- ↑ 1 – wóz dowódcy szwadronu; 2 – wóz dowódcy 1 plutonu; 3 – wóz dowódcy 2 plutonu; 4 – wóz z 1 plutonu; 5 – wóz z 2 plutonu.
Przypisy edytuj
- ↑ Gaj 2014 ↓, s. 28.
- ↑ Siedmiotonowy polski w boju na polska-zbrojna.pl
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 793.
- ↑ Żebrowski 1971 ↓, s. 385.
- ↑ Szubański 2011 ↓, s. 56.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 792-793.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 463.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 7434.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 369.
- ↑ Żebrowski 1971 ↓, s. 258-271.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 376.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 313.
- ↑ Ordery i odznaczenia nr. 10
Bibliografia edytuj
- Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku - organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
- Adam Jońca: Wrzesień 1939 : pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
- Rajmund Szubański, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 37 3 Batalion Pancerny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-51-2
- Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918–1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn : Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
- Juliusz S. Tym, 1. Dywizja Pancerna. Organizacja i wyszkolenie, Wydawnictwo ZP Grupa Sp. z o.o., ISBN 978-83-61529-27-9
- Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
- Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 - 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.