5 Pułk Strzelców Podhalańskich (II RP)
5 Pułk Strzelców Podhalańskich (5 psp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.
| |||
![]() | |||
Historia | |||
Państwo | ![]() | ||
Sformowanie | 1 października 1921 | ||
Rozformowanie | 10 września 1939 | ||
Nazwa wyróżniająca | Strzelcy podhalańscy | ||
Tradycje | |||
Święto | 14 sierpnia | ||
Nadanie sztandaru | 18 maja 1924 Chyrów | ||
Rodowód | 4 Pułk Strzelców Polskich 46 Pułk Strzelców Kresowych | ||
Kontynuacja | 5 Pułk Strzelców Podhalańskich im. gen. Andrzeja Galicy 5 Batalion Strzelców Podhalańskich | ||
Dowódcy | |||
Ostatni | ppłk Antoni Żółkiewski | ||
Działania zbrojne | |||
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa | |||
Organizacja | |||
Dyslokacja | Przemyśl | ||
Rodzaj sił zbrojnych | wojsko | ||
Rodzaj wojsk | piechota | ||
Podległość | 2 Dywizja Strzelców Polskich 11 Dywizja Piechoty 2 Dywizja Górska 22 Dywizja Piechoty Górskiej |


FormowanieEdytuj
Organizacja Pułku rozpoczęła się 5 listopada 1918 roku na terenie Włoch jako „1 pułk strzelców im. Henryka Dąbrowskiego”. Na początku stycznia 1919 roku oddział został przewieziony do Lotaryngii. Tam wszedł w skład Armii Polskiej we Francji i został wcielony do 2 Dywizji Strzelców Polskich, jako „4 pułk Strzelców Polskich”[1].
25 kwietnia z Saint-Dizier wyjechał do Polski pierwszy transport pułku. Po przybyciu wszystkich pododdziałów pułk został skoncentrowany w Hrubieszowie. 1 września 1919 roku, w wyniku scalenia Armii Polskiej we Francji z armią krajową oddział został przemianowany na „46 pułk Strzelców Kresowych”[2].
Walki w latach 1919–1920Edytuj
Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku.
31 sierpnia 1920 roku ogłoszono rozkaz L. O.I. 10412.Org. Ministra Spraw Wojskowych generała porucznika Kazimierza Sosnkowskiego z 17 sierpnia 1920 roku w sprawie czasowego rozwiązania 46 pp: „zatwierdza się rozporządzenie Dowództwa Frontu Północnego dotyczącego rozwiązania 46 pp za sromotne opuszczenie stanowisk pod Radzyminem w nocy z 13 na 14 sierpnia br. i wcielenia go do 19 Dywizji Piechoty, która kontratakiem odzyskała utracone pozycje. Pułk ten powstanie znów dopiero w chwili, gdy 11 Dywizja Piechoty odkupi winę swojego pułku przez wybitne, waleczne i skuteczne zachowanie się w boju. Rozkaz powyższy należy ogłosić wszystkim oddziałom w kraju i na froncie, ażeby służył za przestrogę przed hańbiącym zachowaniem się przed nieprzyjacielem”[3].
9 listopada 1920 roku Minister Spraw Wojskowych działając na podstawie wniosku Naczelnego Dowództwa WP anulował zarządzenie L. 16871/Mob. w sprawie rozwiązania baonu zap. 46 pp oraz polecił przemianować ponownie stacjonujące w Samborze baon zap. 85 pp i PKU Nr 85 na baon zap. 46 pp i PKU Nr 46[4].
Pułk w okresie pokojuEdytuj
1 października 1921 roku 46 pp został przemianowany na „5 pułk strzelców podhalańskich”.
W okresie międzywojennym stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr X w garnizonie Przemyśl. Kadra batalionu zapasowego czasowo w Samborze. Podporządkowany był dowódcy 22 Dywizji Piechoty Górskiej[5].
Na początku lat 20. w pułku, wzorem z C. i K. Armii, została zorganizowana kompania jagliczna dla żołnierzy chorych na jaglicę. Dowódcą tego pododdziału był por. Kazimierz Paklikowski, a od 1 czerwca 1923 roku – por. Adam Kramarz[6].
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 9 maja, jako datę święta pułkowego[a][b]. 14 lipca 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zmienił datę święta pułkowego 5 pspodh z dnia 9 maja na dzień 14 sierpnia[7].
Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej pułk szkolił rekrutów dla potrzeb Korpusu Ochrony Pogranicza[8].
Kampania wrześniowa 1939Edytuj
W 1939 w trakcie kampanii wrześniowej walczył w składzie 22 Dywizji Piechoty Górskiej (Armia „Kraków”).
W dniu 2 września 1939 roku w trakcie transportu pułk został zbombardowany i odłączył się od niego III batalion.
W dniu 3 września pułk zajął pozycje obronne w rejonie miejscowości Klucze koło Olkusza. Następnie w dniach 4–5 września znajdował się w odwrocie do rejonu Miechowa i Działoszyc.
W nocy z 6 na 7 września pułk w rejonie Złota i Jurkowa osłaniał przeprawę dywizji przez Nidę. W dniu 8 września walczył pod miejscowością Owczary, a w dniu 9 września pod Broniną, gdzie poniósł znaczne straty. W dniu 10 września w trakcie marszu na Staszów 22 Dywizja Piechoty Górskiej została rozproszona.
11 września pułk wchodzi w skład zgrupowania płk. Woźnikowskiego, wraz z którym przeprawił się przez Wisłę pod Połańcem i skierował się w kierunku Rozwadowa, aby w dniu 12 września stoczyć walkę w Jaślanach. W dniu 18 września pułk wobec okrążenia i niemożności prowadzenia dalszych walk został rozwiązany.
Natomiast III batalion 2 września podporządkowany został dowódcy 156 rezerwowego pułku piechoty, ppłk Walerianowi Młyńcowi.
W ramach Armii KrajowejEdytuj
W lipcu 1944 nastąpiło odtworzenie pułku w ramach Armii Krajowej na terenie podokręgu Rzeszów w rejonie Jasła. Pułk został rozwiązany po zajęciu terenu jego działania przez oddziały Armii Czerwonej.
Strzelcy podhalańscyEdytuj
- Dowódcy pułku
Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku[9].
- mjr Henryk Witkowski (8 XII 1918 – 5 I 1919 we Włoszech)
- ppłk Franciszek Kozłowski (6 I – 4 II 1919 we Francji)
- płk Marian Mercier (5 II – 19 X 1919 we Francji i Polsce)
- ppłk / płk Eugeniusz Stecz (20 X 1919 – 20 V 1920)
- mjr Józef Liwacz (21 V – 8 VIII 1920)
- płk Bronisław Krzywobłocki (9 – 13 VIII 1920)
- mjr Józef Liwacz (14 – 28 VIII 1920)
- płk Jan Branicki (29 VIII 1920 – 19 III 1927)
- płk Filip Brzezicki (14 IV 1927 – 20 I 1930)
- płk piech. Julian Janowski (21 I 1930 – 1936)
- ppłk dypl. Tadeusz Klimecki (1936 – 1938)
- ppłk piech. Antoni Żółkiewski (1938 – 1939)
- Zastępcy dowódcy pułku
Stanowisko zastępcy dowódcy pułku zostało utworzone latem 1922 roku. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
- ppłk piech. Tadeusz Wołkowicki (10 VII 1922 – 9 III 1923 → p.o. dowódcy 75 pp[10])
- mjr / ppłk piech. Apolinary Klimaszewski (18 IV 1923[11] – 5 V 1927 → dyspozycja dowódcy OK X)
- mjr / ppłk piech. Władysław Wojakowski (5 V 1927 – 31 III 1930 → kierownik Okr. Urz. WFiPW DOK V)
- ppłk piech. Stefan III Michalski (31 III 1930 – 4 VII 1935 → dowódca 66 pp)
- ppłk dypl. Tomasz Kazimierz Rybotycki (4 VII 1935[12] - 1937 ? 1938 → I zastępca dowódcy 57 pp)
- ppłk piech. Jan Matuszek (do VIII 1939)
- mjr piech. Stefan Stolarz (1923 – 1924 → dowódca III baonu)
- mjr piech. Wacław Spilczyński (1925)
- mjr / ppłk piech. Władysław Śpiewak (1928 – 12 III 1929 → zastępca dowódcy 29 pp)
- mjr piech. Rafał Nowicki (6 VII 1929 – 23 III 1932 → dowódca baonu)
- mjr piech. Piotr Parfianowicz (od 23 III 1932 – 18 IV 1935 → dowódca baonu)
- mjr / ppłk piech. Ludwik Dudek (18 IV 1935[13] – VIII 1939 → dowódca Grupy „Drohobycz” w składzie Grupy „Stryj”)
- kpt. Stanisław Maskowicz (IX 1939)
- Oficerowie pułku
- ppłk piech. Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski (do 28 VI 1933 → zastępca dowódcy 63 pp)
- mjr piech. Franciszek Boczek – obwodowy komendant PW (III 1932 – IV 1934)
- mjr dypl. piech. Władysław Krawczyk – dowódca III baonu (XI 1936 – XI 1938 → WSWoj.)
- mjr piech. Marceli Cerklewicz
- mjr piech. Henryk Marian Ostrowski – dowódca II baonu (1928)
- ppor. rez. piech. Jan Józef Cząstka
- ppor. piech. Bolesław Nieczuja-Ostrowski (od 1931)
- ppor. rez. piech. Kazimierz Serwa
- por. rez. Paweł Staroń
- ppor. rez. piech. Zbigniew Wyskiel
Kawalerowie Virtuti MilitariEdytuj
Żołnierze pułku odznaczeni Kem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1920 roku[14]
- por. Andrzej Biskupski (dowódca 9 kompanii)
- plut. Józef Błaż
- płk Jan Branicki (dowódca pułku)
- por. Antoni Czyżewski
- mjr Józef Liwacz (dowódca I batalionu)
- kpr Jan Magdziarz
- mjr Jan Zdziarski (dowódca I batalionu)
Obsada personalna w 1939 rokuEdytuj
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku[15][c]:
- dowódca pułku – ppłk Antoni Żółkiewski
- I z-ca dowódcy – ppłk Jan Stanisław Matuszek
- adiutant – kpt. Andrzej Stańczyk
- starszy lekarz – mjr dr Zygmunt Rotter
- młodszy lekarz – ppor. lek. Zygmunt Brodowski
- II z-ca dowódcy (kwatermistrz) – ppłk Ludwik Dudek
- oficer mobilizacyjny - kpt. adm. (piech.) Bolesław Kazimierz Tarzyński
- z-ca oficera mobilizacyjnego – kpt. adm. (piech.) Zygmunt Tartik
- oficer administracyjno-materiałowy – kpt. Stanisław Miro Maskowicz
- oficer gospodarczy – kpt. int. Jan Marian Cieszyński
- oficer żywnościowy – vacat
- dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – kpt. tab. Piotr Gibasiewicz
- kapelmistrz – kpt. adm. (kapelm.) Adam Kazimierz Osada
- dowódca plutonu łączności – kpt. Stanisław Serba
- dowódca plutonu pionierów – kpt. Władysław Piotr Mazoń
- dowódca plutonu artylerii piechoty – por. art. Ryszard Oskar Władysław Kórnicki
- dowódca plutonu ppanc. – por. Andrzej Kotarba
- dowódca oddziału zwiadu – por. Bronisław Józef Romaniec
- I batalion
- dowódca batalionu – mjr dypl. Marian Ewald Drobik
- dowódca 1 kompanii – kpt. Jacek Bętkowski
- dowódca plutonu – por. Karol Moos
- dowódca plutonu – ppor. Edward Hieronim Judkowiak
- dowódca 2 kompanii – kpt. Antoni Józef Rozborski
- dowódca plutonu – ppor. Konstanty Wojnarowski
- dowódca 3 kompanii – por. Mieczysław Władysław Szuba
- dowódca 1 kompanii km – kpt. Józef Grzegorz Różański
- dowódca plutonu – por. Jan Dempniak
- dowódca plutonu – ppor. Jan Bolesław Talaska
- II batalion
- dowódca batalionu – mjr Feliks Jan Marian Gross
- dowódca 4 kompanii – kpt. Paweł Mieczysław Gdula
- dowódca plutonu – ppor. Leonard Władysław Ziętek
- dowódca plutonu – ppor. Henryk Mieczysław Higersberger
- dowódca 5 kompanii – kpt. Wacław Hurczyn
- dowódca plutonu – ppor. Władysław Leon Chawrona
- dowódca 6 kompanii – por. Alojzy Stanisław Kuza
- dowódca plutonu – ppor. Mieczysław Marian Antoni Nyczek
- dowódca 2 kompanii km – kpt. Lucjan Rylski
- dowódca plutonu – ppor. Antoni Kazimierz Szeliga
- III batalion
- dowódca batalionu – mjr mgr Janusz Alojzy Rowiński
- dowódca 7 kompanii – kpt. Antoni Jan Mazur
- dowódca plutonu – ppor. Emil Franciszek Rzechorzek
- dowódca plutonu – ppor. Zefiryn Ludwik Machalla
- dowódca 8 kompanii – por. Walerian Euzebiusz Sendor
- dowódca plutonu – ppor. Edmund Bijakowski
- dowódca plutonu – ppor. Stanisław Marian Szczepaniec
- dowódca 9 kompanii – kpt. Ludomir Frąckiewicz
- dowódca plutonu – por. Mieczysław Gramatyka
- dowódca plutonu – ppor. Edmund Stanisław Pater
- dowódca 3 kompanii km – mjr Stefan Chaszczyński
- dowódca plutonu – por. Bolesław Jan Pietrzewski
- dowódca plutonu – ppor. Edmund Adam Górczyński
- na kursie – por. Edward Berezowski
- na kursie – por. Marcin Adolf Didyk
- na kursie – por. Stanisław Dembiński
- Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 22 DP
- dowódca – mjr Władysław Jan Mróz
- dowódca plutonu strzeleckiego – ppor. Jan Kubiak (2 psp)
- dowódca plutonu strzeleckiego – por. Władysław Leon Przybysz (6 psp)
- dowódca plutonu strzeleckiego – por. Adam Alojzy Chrapkiewicz
- dowódca plutonu km – por. Józef Wojciechowski
Obsada personalna pułku w kampanii wrześniowej 1939 rokuEdytuj
Obsada personalna pułku w kampanii wrześniowej 1939 roku[17]
- Dowództwo
- dowódca pułku – ppłk Antoni Żółkiewski
- I adiutant – kpt. Andrzej Stańczyk
- oficer informacyjny – NN
- oficer łączności – kpt. Stanisław Serba
- kwatermistrz – kpt. Stanisław Maskowicz
- oficer płatnik – NN
- oficer żywnościowy – chor. Władysław Chawliczek
- naczelny lekarz – NN
- dowódca kompanii gospodarczej – NN
- kapelmistrz – kpt. Adam Kazimierz Osada
- kapelan – kpl rez. ks. Stanisław Grodecki
- I batalion
- dowódca I batalionu – mjr Władysław Mróz
- adiutant – por. rez. Wiktor Skwirzyński
- lekarz – por. rez. lek. dr Jan Witkiewicz
- dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Jacek Bętkowski
- dowódca II plutonu – ppor. rez. Kazimierz Olchowiak
- szef – plut. [?] Wiciak
- dowódca 2 kompanii strzeleckiej – por. Adam Alojzy Chrapkiewicz
- dowódca 3 kompanii strzeleckiej – ppor. Henryk Mieczysław Higersberger
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Leszek Kwaśniewski
- dowódca II plutonu – sierż. pchor. rez. Alfred Hofman
- dowódca III plutonu – ppor. rez. Franciszek Moczulski
- dowódca 1 kompanii karabinów maszynowych – por. Andrzej Kotarba
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Wojciech Bachowski
- II batalion
- dowódca II batalionu – mjr Mieczysław Kubasiewicz + 10 IX 1939 Las Rytowiany
- dowódca 4 kompanii strzeleckiej – por. rez. Stefan Ziobro
- dowódca 5 kompanii strzeleckiej – ppor. Władysław Leon Chawrona
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Edmund Świtalski
- dowódca 6 kompanii strzeleckiej – por. Alojzy Stanisław Kuza
- dowódca I plutonu – ppor. Mieczysław Marian Nyczek
- szef – st. sierż. [?] Żak
- dowódca 2 kompanii karabinów maszynowych – kpt. Lucjan Rylski
- dowódca I plutonu – sierż. pchor. rez. Jan K. Żaczek
- dowódca II plutonu – ppor. rez. Alojzy Kopeć
- dowódca III plutonu – plut. pchor. rez. Adam Mazur
- dowódca IV plutonu taczanek – ppor. rez. Lewiński
- dowódca V plutonu moździerzy – ppor. rez. Stanisław Kumik
- szef – st. sierż. Paweł Gołąb
- III batalion
- dowódca III batalionu – mjr mgr Janusz Rowiński
- dowódca plutonu łączności – ppor. rez. Władysław Jan Wachułka
- dowódca 7 kompanii strzeleckiej – ppor. Zefiryn Ludwik Machalla
- dowódca 8 kompanii strzeleckiej – por. Stanisław Dembiński
- dowódca I plutonu – ppor. Edmund Bijakowski
- dowódca 9 kompanii strzeleckiej – kpt. Ludomir Frąckowiak
- dowódca 3 kompanii karabinów maszynowych – kpt. Edward II Szymański + 10 IX 1939 Niepołomice
- szef – st. sierż. Stanisław Paprzycki
- Pododdziały specjalne
- dowódca kompanii zwiadu – por. Bronisław Józef Romaniec
- dowódca plutonu kolarzy – NN
- dowódca plutonu konnego – wachm. Józef Iknał
- szef – plut. Jan Magierski
- dowódca kompanii przeciwpancernej – kpt. Józef Grzegorz Różański
- dowódca I plutonu – plut. pchor. rez. Feliks M. Dobrowolski
- dowódca II plutonu – ppor. rez. Zygmunt Palusiński
- dowódca III plutonu – plut. pchor. rez. Edmund Żywicki
- dowódca plutonu artylerii piechoty – por. Ryszard Oskar Kornicki
- zastępca dowódcy plutonu artylerii piechoty – ppor. rez. Rudolf Dziadosz
- szef – plut. [?] Domin
- dowódca plutonu pionierów – ppor. rez. Tadeusz Piotr Gibalewicz
- szef – sierż. Franciszek Guzik
- dowódca plutonu przeciwgazowego – kpt. Władysław Piotr Mazoń
- dowódca plutonu łączności – NN
UwagiEdytuj
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174, tu błędnie podano dzień „9 czerwca”.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 20 z 6 lipca 1927 roku, s. 292. Sprostowano błędnie podaną w Dz. Rozk. MSWojsk Nr 16 z 1927 roku datę święta pułkowego 5 psp „9 czerwca” na „9 maja”.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[16].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Wyzina 1928 ↓, s. 5-6.
- ↑ Wyzina 1928 ↓, s. 7.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 31 z 31 sierpnia 1920 roku, poz. 693.
- ↑ Rozkaz DOGen. Kielce ↓, Nr 120 z 19 listopada 1921 roku.
- ↑ Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 52.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 47 z 13.07.1923 r.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 18 z 14 lipca 1928 roku, poz. 210.
- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 64.
- ↑ Almanach 1923 ↓, s. 49.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 9 marca 1923 roku, s. 175.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 18 kwietnia 1923 roku, s. 256.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 95.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 18 kwietnia 1935 roku, s. 40.
- ↑ Wyzina 1928 ↓, s. 27.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 657-658.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Moś 1989 ↓, s. 172-175.
BibliografiaEdytuj
- Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce”. [dostęp 2018-05-08].
- Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-10-10].
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Jerzy Kłoczewski: Polska gospodarka wojskowa 1918-1939 (zarys systemu). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07488-7.
- Wojciech B. Moś: Strzelcy Podhalańscy 1918-1939. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02544-9.
- Józef Władysław Wyzina: Zarys historii wojennej 5-go pułku Strzelców Podhalańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.