6 Pułk Strzelców Konnych (II RP)
6 Pułk Strzelców Konnych im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego (6 psk) – oddział kawalerii Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.
Odznaka pamiątkowa 6 psk | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie | |
Rozformowanie | |
Patron |
hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski |
Tradycje | |
Święto | |
Rodowód | |
Kontynuacja |
6 Kresowy br (tradycje) |
Dowódcy | |
Pierwszy |
ppłk Maurycy Gąssowski |
Ostatni |
ppłk dypl. Stefan Mossor |
Działania zbrojne | |
kampania wrześniowa | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość |
DOK VI |
Pułk zorganizowany został z oddziałów sformowanych we Francji i we Włoszech – początkowo jako 1 pułk szwoleżerów. Po przybyciu do Polski w maju 1919 przemianowany na 4 pułk Dragonów Kresowych, a później na 4 pułk strzelców konnych.
Jego poszczególne dywizjony walczyły w wojnie polsko-bolszewickiej stanowiąc kawalerię dywizyjną jednostek piechoty.
Po wojnie, na bazie części pododdziałów „wojennego” 4 pułku strzelców konnych, utworzono „nowy” 6 pułk strzelców konnych. W okresie międzywojennym pułk stacjonował w Żółkwi. W kampanii wrześniowej walczył w składzie Kresowej Brygady Kawalerii.
Rodowód
edytujWiosną 1918 przy szwadronie instrukcyjnym szwoleżerów Armii Polskiej we Francji, stacjonującym w Alençon, sformowany został 1 szwadron 1 grupy 1 pułku szwoleżerów. W maju nowo sformowany szwadron wyruszył na front w składzie 1 Dywizji Strzelców do Szampanii[2].
W połowie grudnia 1918 w obozie Santa Maria la Bruna powstał 2 szwadron 1 grupy. W marcu 1919 przewieziony został do Vauvilliers we Francji, gdzie dołączył do 1 pułku szwoleżerów. We Włoszech powstał również 3. i 4 szwadron 2 grupy 1 pułku szwoleżerów. Wiosną oddziały Błękitnej Armii przybyły do Polski wzięły udział w walkach o niepodległość, a latem Grupy zostały przeformowane w dywizjony[2].
We wrześniu 1919 dowództwo 4 pułku dragonów przeformowano w dowództwo 4 pułku strzelców konnych. Jesienią powstał też jego III i IV dywizjon. Dywizjony te powstały na bazie 1. i 2 grupy szwadronów 3 pułku szwoleżerów, które to zostały sformowane w lutym i marcu 1919 we Francji. Z kolei nadwyżki szwadronu instrukcyjnego szwoleżerów zebrane w Brzeżanach posłużyły do sformowania szwadronu zapasowego 4 psk, który we wrześniu 1919 rozmieszczono w Hruszowie nieopodal Lubaczowa[3].
W październiku 1920 przeformowano 4 pułk strzelców konnych. Z części jego szwadronów 8 września 1921 powstał 6 pułk strzelców konnych. Od 20 lipca 1921 do 27 sierpnia 1939 miejscem stałej dyslokacji pułku była Żółkiew, rodowa posiadłość wybitnego wodza i żołnierza hetmana Stanisława Żółkiewskiego.
W walce o granice
edytuj1 i 3 pułk szwoleżerów Armii gen. Józefa Hallera swój chrzest bojowy przechodzą na froncie francusko-niemieckim w Szampanii. Po zakończeniu działań wojennych na froncie zachodnim, obydwa pułki, transportem kolejowym przemieszczone zostały w rejon Warszawy.
Z chwilą rozpoczęcia działań wojennym na froncie wschodnim przeciwko bolszewikom już jako 4 pułk strzelców konnych wziął udział w wyprawie kijowskiej.
Poszczególne dywizjony 4 pułku strzelców konnych prowadziły działania jako jazda dywizyjna przydzielona do poszczególnych dywizji piechoty. I dywizjon walczył w ramach 13 Dywizji Piechoty, II dywizjon w składzie 11 Dywizji Piechoty, III dywizjon w składzie 5 Dywizji Piechoty, a IV dywizjon stanowił jazdę organiczną 12 Dywizji Piechoty[3].
15 maja 1920 brał udział w zajęciu Łucka oraz dokonał wypadu na Młynów i Równe. 18 sierpnia 1920 stoczył krwawą bitwę pod Krasnem.
Kawalerowie Virtuti Militari i polegli
edytujŻołnierze odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[4] | |
---|---|
rtm. Zdzisław Chrząstowski | ppor. Tadeusz Konopka |
strzel. Jan Nieradko | pchor. Wacław Paszkowski |
Polegli i zmarli z ran[4] | |
kpr. Franciszek Bombalski | strzel. Jan Szczepan |
strzel. Stanisław Dryska | strzel. Karol Szymon |
strzel. Jan Puchała | strzel. Andrzej Tranowicz |
strzel. Franciszek Ratajczak | strzel. Jan Uljasz |
Pułk w okresie pokoju
edytujReorganizacja i podporządkowanie
edytujPo zakończeniu działań wojennych w nowo formowanym 6 pułku strzelców konnych pozostawiono II, III i IV dywizjon „starego” 4 pułku strzelców konnych. Dowództwo i szwadron zapasowy formowano w Hruszowie. Dotychczasowy III dywizjon przemianowano na I dywizjon, a IV dywizjon otrzymał numer III[5]. W październiku 1921 z nadwyżek II dywizjonu sformowano szwadron, który przekazano do nowo formowanego 10 pułku strzelców konnych w Łańcucie[6].
Pododdziały pułku spełniały rolę jazdy dywizyjnej, a jego dowódca podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu nr VI. W zakresie szkolenia pułk w tym czasie podlegał inspektorowi jady nr III[7]. W tym okresie w jego skład wchodziły trzy szwadrony strzelców konnych, oddział szkolny karabinów maszynowych, pułkowa szkoła podoficerska i kadra szwadronu zapasowego[8]. W przypadku mobilizacji pułk wystawić miał dwuszwadronowe dywizjony jazdy organicznej dla 5., 11. i 12 Dywizji Piechoty[6].
Wiosną 1924, wraz ze zmianą terminu „jazda” na „kawaleria”, dotychczasowe pułki jazdy dywizyjnej (pułki strzelców konnych) zostały przeformowane w pułki jazdy samodzielnej i etatowo upodobniły się do pułków szwoleżerów czy ułanów. W tym celu w 6 psk sformowano 4 szwadron liniowy i szwadron ciężkich karabinów maszynowych. Ponadto utworzono pluton łączności i sekcję pionierów[9].
Jednocześnie pułk zmienił podporzadkowanie i wszedł w skład XVI Brygady Kawalerii. Wiosną 1930 rozformowano 4 Dywizję Kawalerii, a pułk znalazł się w składzie 2 Samodzielnej Brygady Kawalerii. Od wiosny 1937 wchodził w skład Kresowej Brygady Kawalerii[9].
Zakwaterowanie
edytujW momencie zawieszenia broni na froncie wojny polsko-bolszewickiej pododdziały, które miały wejść w skład nowo tworzonego 6 pułku strzelców konnych stacjonowały na różnych odcinkach frontu. Jego dowództwo i szwadron zapasowy formowano w Hruszowie. W styczniu 1921 dołączył do nich 1 szwadron. W lipcu pododdziały zgrupowane w Hruszowie przeniesiono do Żółkwi. Tu też powrócił z linii demarkacyjnej 5. i 6 szwadron oraz plutonu ckm z III dywizjonu, a miesiąc później 2 szwadron. Ostatecznie 27 października 2/6 psk przeniesiono do Łańcuta i przemianowano na 1/10 pułku strzelców konnych, natomiast 5 i 6 szwadron przemianowano na 2. i 3 szwadron i pozostawiono w Żółkwi w strukturach 6 psk. W 1924 4 szwadron pułku kwaterował w Kamionce Strumiłowej[10].
Zdarzenia
edytuj8 maja 1926 w Żółkwi starszy wachmistrz Stanisław Kisielewski, znajdując się w stanie nietrzeźwości, zastrzelił z rewolweru dowódcę pułku, podpułkownika Konstantego Obidzińskiego i wachmistrza Jana Gadomskiego[11]. 20 maja 1926 wyrokiem wojskowego sądu doraźnego wachmistrz Kisielewski został skazany za podwójne zabójstwo na karę śmierci i degradację. Dowódca Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie wyrok zatwierdził, a pełniący obowiązki prezydenta RP, Marszałek Sejmu Maciej Rataj, nie skorzystał z prawa łaski. Skazany został rozstrzelany tego samego dnia we Lwowie[12].
Mobilizacja
edytuj6 pułk strzelców konnych, zgodnie z planem mobilizacyjnym w ramach mobilizacji alarmowej w grupie „czerwonej”, w dniach 27–29 sierpnia 1939 zmobilizował w Żółkwi własne pododdziały pułku. Dodatkowo w tym samym czasie zmobilizował dla macierzystej Kresowej Brygady Kawalerii samodzielny pluton km nr 2, kolumny taborowe kawaleryjskie typu I nr 647 i 648 oraz warsztat taborowy nr 641. W ramach mobilizacji powszechnej, w okresie od 31 sierpnia do 3 września, zmobilizował dwa szwadrony marszowe brygady, nr 3 i nr 4, tj. dla 6 psk i 12 pułku ułanów oraz uzupełnienia marszowe dla brygadowych szwadronów pionierów nr 4 i łączności nr 2. Dodatkowo na bazie pozostałości pułku zmobilizował Ośrodek Zapasowy Kresowej Brygady Kawalerii (OZKaw. „Żółkiew”) do 5 września 1939[13]. Pułk terminowo i bez większych przeszkód zmobilizował alarmowo swoje pododdziały brygadowe i od godz. 8.00 oczekiwał na zawagonowanie do transportów kolejowych. Z uwagi na przeciążenie węzła lwowskiego PKP i braki taboru, nastąpiło opóźnienie w odjazdach czterech transportów kolejowych od 7 do 24 godzin. 6 psk został dyslokowany w składzie Kresowej Brygady Kawalerii do Armii „Łódź”.
Pułk w planie mobilizacyjnym „S”[14] | ||
---|---|---|
Nazwa pododdziału | Termin | Miejsce mobilizacji |
dowódca pułku z drużyną | alarm | Żółkiew |
pluton łączności | ||
1÷4 szwadrony | ||
szwadron karabinów maszynowych | ||
szwadron kawalerii nr 35 | 8 | |
pluton ckm nr 35 | ||
kolumna taborowa nr 661 | 5 | |
kolumna taborowa nr 662 | 7 | |
uzupełnienie do czasu „W”[b] | 6 | |
szwadron marszowy 1/6 psk | 18 | |
pluton marszowy nr 1/35 | 30 | |
szwadron zapasowy | do 15 |
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[15][c] | |
---|---|
dowódca pułku | ppłk dypl. Stefan Mossor |
I zastępca dowódcy | mjr dypl. Zygmunt Mieszczankowski |
adiutant | por. Zygmunt Wolski †21 IV 1939[17] |
naczelny lekarz medycyny | mjr dr Julian Rekliński |
starszy lekarz weterynarii | kpt. Aleksander Lassota |
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) | mjr Edward Leon Witkowski |
p.o. oficera mobilizacyjnego | por. adm. (kaw.) Władysław Sobolewski |
zastępca oficera mobilizacyjnego | rtm. Wacław Stanisław Zachoszcz |
oficer administracyjno-materiałowy | rtm. Stanisław Szostakowski |
dowódca szwadronu gospodarczego | por. Marian Antoni Zachoszcz[d] |
oficer gospodarczy | kpt. int. Michał Bartosiewicz |
oficer żywnościowy | por. Marian Antoni Zachoszcz |
dowódca plutonu łączności | por. Mieczysław Michał Bielecki |
dowódca plutonu kolarzy | por. Mieczysław Jan Bernakiewicz[e] |
dowódca plutonu ppanc. | vacat |
dowódca 1 szwadronu | rtm. Janusz Józef Dunin |
dowódca plutonu | por. Mieczysław Jan Bernakiewicz |
dowódca plutonu | por. Jan Handler |
dowódca plutonu | ppor. Leszek Bolesław Józef Klink |
dowódca 2 szwadronu | rtm. Stanisław Mróz |
dowódca plutonu | por. Waldemar Wiktor Tyrakowski |
dowódca plutonu | ppor. Stefan Józef Fusiecki |
dowódca plutonu | ppor. Modest Wit Płocharz |
dowódca 3 szwadronu | p.o. por. Mieczysław Józef Sander |
dowódca 4 szwadronu | rtm. Adam Jan Szeloch |
dowódca plutonu | ppor. Henryk Bąkowski |
dowódca szwadronu km | rtm. Aleksander Filipecki |
dowódca plutonu | ppor. Juliusz Bartoszewicki |
dowódca szwadronu zapasowego | rtm. Paweł Bierzyński |
zastępca dowódcy | vacat |
odkomenderowany | ppor. Stanisław August Batycki |
na kursie | por. Zbigniew Antoni Domański |
na kursie | por. Mieczysław Wilhelm Kiwała |
6 psk w kampanii wrześniowej
edytujDziałania bojowe pułku
edytujBój graniczny nad Wartą
edytujPrzewieziony transportami kolejowymi na trasie Brody, Kowel, Brześć n/Bugiem, Siedlce, Warszawa do Poddębic w dniach 30 sierpnia–3/4 września 1939. Koncentrowany wraz z macierzystą Kresową BK na północnym skrzydle Armii „Łódź” w rejon Rossoszycy i Szadka. Pułk stacjonował w rejonie Prusinowic, pozostał chwilowo w odwodzie Kresowej BK. Po osiągnięciu pełnej gotowości bojowej, poprzedzany dwoma podjazdami wyruszył w kierunku rzeki Warty maszerujący na czele pułku jako czołowy 2 szwadron rozpoznał rejon Brodni, którą obsadził, a następnie dokonał również wypadu na zachodni brzeg Warty. Główne siły pułku nocą z 4 na 5 września, obsadziły wschodni brzeg Warty w rejonie Popowa. Zgodnie z rozkazem ze sztabu armii dowódca 6 psk miał dokonać jeszcze tej nocy wypadu siłami głównymi na zachodni brzeg rzeki. W tym celu z sił głównych pułku wysłano podjazd w sile plutonu 1/1 szwadronu w kierunku zachodnim i 4 szwadron wzdłuż zachodniego brzegu Warty na południe. Około godz. 6.15 zajmujący stanowiska obronne w rejonie Popowa oczekujący na powrót wysłanych podjazdów niepełny 1 szwadron podjął walkę ogniową ze zmotoryzowanym Oddziałem Wydzielonym niemieckiej 30.Dywizji Piechoty, do walki włączył się próbujący uderzyć na niemiecką piechotę, poprzez przeprawę wpław przez Wartę 3 szwadron. Pomimo wprowadzenia do walki szwadronu ckm i pozostałych pododdziałów pułku nie pozwoliło jednak odrzucić niemieckiego OW 30.DP od rzeki Warty. Silny ostrzał niemieckiej broni maszynowej i wsparcie ze strony lotnictwa doprowadziło do rozproszenia koniowodnych walczących nad rzeką strzelców oraz zadanie dużych start pułkowi w sile żywej, podpalenie przez niemiecki ostrzał wsi Popów i kolonii Popów zdezorganizowało obronę 6 psk. Około godzin południowych od strony północnej na wschodnim brzegu Warty pojawił się niemiecki podjazd motocyklistów, ostrzał rozpoczęła niemiecka artyleria. Działanie niemieckie pogłębiły trudną sytuację pułku i zmusiły go do odwrotu i rezygnację z obrony rzeki w rejonie Popowa. Nie doczekano powrotu wysłanych własnych podjazdów. Szwadrony 1 i 3 utraciły ok. 30% stanów, pluton łączności 50%[18].
W godzinach popołudniowych 6 psk wycofał się do miejscowości Grabina, gdzie dołączył 2 szwadron. W godzinach nocnych 5/6 września pułk przybył do Prusinowic i zajął tam obronę od strony zachodniej. Do sił głównych pułku nie dołączyły podjazdy wysłane na zachodni brzeg Warty tj. wzmocnione ckm 4 szwadron i 1 pluton 1 szwadronu.
Na szlakach odwrotu, rozdzielenie się 6 psk
edytujNocą 6/7 września 6 psk wzmocniony 3 baterią 13 dywizjonu artylerii konnej i 61 dywizjonem pancernym otrzymał zadnie osłony odwrotu Kresowej BK oraz opóźnianie przeciwnika na osi Poddębice-Aleksandrów Łódzki do miejscowości Kuciny. Z Albertowa pułk przeszedł do rejonu wsi Kuciny ok. 5.30 7 września i pododdziały zajęły obronę. Wysłany w kierunku Poddębic pluton samochodów pancernych 61 dywizjonu utracił od niemieckiego ostrzału ppanc. dwa samochody pancerne. Po godz.7 podjęto dalszy odwrót w kierunku Aleksandrowa Łódzkiego, na podstawie rozkazu dowódcy Kresowej BK pozostał 1 szwadron z plutonem kolarzy do obrony lasu w rejonie Ustronia. Z uwagi na okrążenie Kresowej BK została zmuszona do przebijania się poprzez pierścień niemieckich wojsk pomiędzy Ozorkowem i Aleksandrowem. Jako I rzutowe natarcie prowadziły 20 i 22 pułki ułanów wsparte ogniem 13 dak. 6 psk podążał w II rzucie natarcia za 20 pułkiem ułanów 6 psk, tego też dnia utracono kontakt z 1 szwadronem i plutonem kolarzy. 6 psk maszerował ze zgrupowaniem dowódcy 20 puł. płk. dypl. A. Kunachowicza, poprzez lukę w ugrupowaniu niemieckim pomiędzy Kęblinem, a Strykowem, maszerowano nocą 7/8 września. O świcie 8 września zgrupowanie osiągnęło lasy na zachód od Głowna. Z uwagi na nadejście oddziałów niemieckich od strony Kębliny i Strykowa zgrupowanie wycofało się na wschodni brzeg rzeki Mrogi. Maszerujące śladem pułku 1 szwadron został rozbity pod Kęblinem, a maszerujący za nim pluton kolarzy został odcięty pod Strykowem i dostał się do niewoli. Z 1 szwadronu, tylko kilku żołnierzy dołączyło do 6 psk.
Znad Mrogi 6 psk w składzie zgrupowania płk. Kunachowicza pomaszerował do okolic Chlebowa, który osiągnął 9 września rano. Ponowny marsz podjęto w kierunku Skierniewic w godzinach południowych, 6 psk maszerował w dwóch kolumnach. Brak łączności i map spowodował całkowite rozproszenie się pododdziałów pułku. W grupie z ppłk. Mossorem znalazła się grupa ok. plutonu z 1 szwadronu, ok. plutonu z 2 szwadronu, 3 pluton ze szwadronu ckm, pluton łączności i poczet dowódcy pułku. W drugiej grupie maszerował 3 szwadron, część 2 szwadronu i połowa szwadronu ckm, pluton ppanc. dowodzenie tą grupą objął rtm. W. Zachoszcz. Maszerujące grupy toczyły walki z podjazdami i patrolami niemieckimi penetrującymi teren[19]. Grupa ppłk. Mossora przemaszerowała do przez Skierniewice do wsi Kamion. 10 września utraciła kontakt ze zgrupowaniem płk. Kunachowicza, dołączyły do grupy po drodze szwadron 1/20 p uł. z plutonem ckm, pluton 19 pułku ułanów, bateria 3/13 dak i 30 kompania łączności. Nocą 10/11 września grupa przebiła się przez szosę Radom-Warszawa niszcząc niemiecki patrol zmotoryzowany z 5 motocyklami i 2 samochodami terenowymi. Po sforsowaniu szosy grupa dotarła do lasu pod Osuchowem 8 km od miejsca potyczki. Około godz. 9.00 11 września zgrupowanie zostało zlokalizowane przez patrole niemieckie, o godz.11 oddziały niemieckiej 19.DP okrążyły lasy i zaatakowały grupę ppłk. S. Mossora, grupa walczyła do godz. 16.30, gdzie z uwagi na brak amunicji zmuszona była skapitulować. Do niewoli dostał się dowódca pułku ppłk dypl. Stefan Mossor i ponad 100 żołnierzy, pozostali przebili się przez okrążenie, szwadron 1/20 p uł. szarżą, a część poległo - 25 żołnierzy. Grupa rtm. Zachoszcza przedarła się po walkach na wschód od Leszna do Warszawy[20].
Walki szwadronów 6 psk poza pułkiem
edytuj4 Szwadron
edytujDowódca Kresowej BK płk. dypl. Jerzy Grobicki po odłączeniu się od brygady pomiędzy 8, a 11 września w rejonie Otwocka przystąpił do zbierania jej resztek i obrony wschodniego brzegu Wisły. W miejscu koncentracji do Kresowej BK dołączył 4 szwadron 6 psk i pluton 1/1 szwadronu. 12 września na utworzony na wschodnim brzegu Wisły niemiecki przyczółek w rejonie Góry Kalwarii broniony przez oddziały niemieckiej 1.Dywizji Pancernej, natarcie prowadziła Kresowa BK w składzie niekompletnych: 22 pułku ułanów, 1 pułku kawalerii KOP, 3/20 puł. i wspomnianych pododdziałów 6 psk, ze wsparciem baterii 1/13 dak. Natarcie zakończyło się niepowodzeniem wszyscy oficerowi 6 psk polegli ppor. Batycki, Cisło, Sokulski lub zostali ciężko ranni rtm. Szeloch i por. Fusiecki. Nad resztką zbiorczego szwadronu 6 psk dowodzenie przejął plut. Michał Domiszewski. Pluton ten dołączył do 1 p kaw. KOP ppłk. F. Kopcia, a następnie w Wołyńskiej BK, dzielił dalsze losy Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. W. Andersa, w walkach pod Jacnią 23 września został rozbity szwadron/pluton 6 psk[21].
Dywizjon rtm. Zachoszcza
edytujGrupa rtm. Wacława Zachoszcza poprzez lasy nieborowskie, Błonie, Leszno dotarła do Warszawy 14 września. Uzupełniono konie i po wypoczynku w koszarach 1 pułku szwoleżerów, 16 września wymaszerowała do miejscowości Dąbrowa Gaj. Na miejscu 2 szwadron uzupełniono plutonem z KD 5 DP. 17 września dywizjon w rejonie gajówki Młyńsko w Puszczy Kampinoskiej osłaniał składy w Palmirach, w składzie Zgrupowania/Pułku Kawalerii mjr Juniewicza jako dywizjon 6 psk pod dowództwem rtm. W. Zachoszcza.
- dowódca dywizjonu 6 psk – rtm. Wacław Zachoszcz
- dowódca 2 szwadronu – por. Mieczysław Bielecki
- dowódca 1 plutonu – por. Walerian Waldemar Tyrakowski, ppor. rez. Ignacy Prądzyński (od 19 IX 1939)
- dowódca 3 plutonu – ppor. rez. Julian Medyński
- dowódca plutonu KD 5 DP – ppor. rez. Tadeusz Czacki
- dowódca 3 szwadronu – por. Mieczysław Kiwała, por. Walerian Waldemar Tyrakowski (od 19 IX 1939)
- dowódca 1 plutonu – ppor. Janusz Śmigielski
- dowódca 2 plutonu – ppor. rez. Jan Stanek
- dowódca 3 plutonu – por. rez. Janusz Paliszewski
- dowódca półszwadronu ckm i br. tow. – rtm. Aleksander Filipecki
- dowódca plutonu ckm – ppor. rez. Wacław Szmidt
- dowódca plutonu ppanc.(2 armaty) – ppor. rez. Bogusław Koch.
Z uwagi na pojawienie się niemieckich oddziałów pancerno-motorowych dywizjon prowadził rozpoznanie szosy Warszawa-Modlin i miejscowości Sadowa. 19 września dywizjon dokonał wypadu na wieś Sadowa, gdzie w ataku na gniazdo karabinu maszynowego poległ por. Kiwała, a szwadron poniósł znaczne straty w potyczce z niemieckim pododdziałem pancernym. Zgrupowanie kawalerii dozorowało Wisłę od Warszawy do Modlina i ubezpieczało brzeg rzeki od desantu od strony wschodniej, jak i składy broni i amunicji w Palmirach. 21 września położenie dywizjonu uległo zmianie z uwagi na odcięcie drogi do Warszawy przez oddziały niemieckie z XI Korpusu Armijnego i 1.Dywizji Lekkiej oraz napływ oddziałów i rozbitków z Armii „Poznań” i Armii „Pomorze”. W okolicy składów w Palmirach gen. bryg. Mikołaj Bołtuć zebrał wszystkie będące tam oddziały i z uwagi na bezcelowość dalszego utrzymywania terenów składów przez broniącą ich załogę, podjął próbę przebicia się do Warszawy wzdłuż zachodniego brzegu Wisły, toru kolejki Warszawa-Palmiry i szosy Modlin-Warszawa. Pułk mjr. Juniewicza o świcie 22 września wykonał natarcie na odcinku od toru kolejki do szosy z Modlina z lasu na południowe i zachodnie skraj Łomianek. Dywizjon 6 psk spieszony nacierał prawą stroną szosy z modlińskiej, jako czołowy 2 szwadron zlikwidował kilka gniazd oporu i poniósł olbrzymie straty w zabitych i rannych sięgające 90% oficerów i 60% podoficerów i szeregowych. Polegli ppor. Prądzyński i Śmigielski, ciężko ranni zostali i wkrótce zmarli rtm. Zachoszcz i por. Tyrakowski. Pozostali dostali się do niewoli. Duża grupa koniowodnych pod wodzą rtm. Filipeckiego galopem po wale wiślanym uderzyła na pozycje niemieckie, część z nich poległa, część się przebiła przez pozycje niemieckiej piechoty. 22 września był ostatnim dniem istnienia dywizjonu. Strzelcy konni 6 pułku, którzy dotarli do Warszawy od 16 września przedzierający się z południowych i północnych przedpoli miasta byli gromadzeni w koszarach 1 p szwol. i 1 dak w szwadronie por. Kazimierza Branickiego wchodzącym w skała dywizjonu kawalerii rtm. A. Kropielnickiego, bronili wylotu ul. Belwederskiej i okolic Fortu Dąbrowskiego do końca obrony Warszawy[22].
Szwadron marszowy 6 psk
edytujSformowany w I rzucie mobilizacji powszechnej, osiągnął gotowość bojową 2 września 1939. Umundurowany, uzbrojony i wyposażony z magazynów mobilizacyjnych, otrzymał konie, które nie odeszły z I rzutem bojowym pułku. Skład obsady dowódczej szwadronu marszowego 6 psk:
- dowódca szwadronu – rtm. rez. Jan Pianowski-Kwiatkowski
- dowódca 1 plutonu – ppor. rez. Jan Nycz
- dowódca 2 plutonu – ppor. rez. Wiesław Bułkowski
- dowódca 3 plutonu – ppor. rez. Stanisław Laubert.
3 lub 5 września szwadron opuścił Żółkiew i przemaszerował do rejonu Krechowa, a następnie zajął pozycje obronne wzdłuż szosy Janów-Lwów. Następnie na rozkaz dowódcy OK VI pomaszerował do okolic Sokolnik na północ od Lwowa, gdzie prowadził rozpoznanie i patrolowanie okolicy. Po 10 września wycofał się przez rogatkę Gródecką do Lwowa, kwaterował w koszarach 14 pułku ułanów. We Lwowie uzupełniono szwadron ochotnikami oraz utworzono półpluton ckm Maxim wz. 1908 na jukach pod dowództwem por. rez. Antoniego Hlebko. W połowie września wszedł w skład Korpusu Ochotniczego do Zadań Specjalnych gen. dyw. st. sp. Mariana Żegoty-Januszajtisa. Działał patrolami na przedpolu Lwowa oraz całością szwadronu 15 września w wypadzie na Kozielniki, 16 września ze szwadronem konnym rezerwy policyjnej na Śnichów, gdzie stoczył potyczkę mając 7 rannych. 19 września dokonał zagonu, marszem nocnym Grzybowice Wielkie i Brzuchowice docierając o świcie 20 września do Hołoska, tu po drobnym starciu utracił kontakt z 3 plutonem (dostał się do niemieckiej niewoli?) i wycofał się do Lwowa, który osiągnął 21 września przed południem. Wraz z kapitulacją Lwowa szwadron marszowy 6 psk zakończył działania bojowe. Oficerowie w większości nie poszli do niewoli i przedostali się przez granicę na zachód[23].
Szwadrony 6 psk w Ośrodku Zapasowym Kawalerii „Żółkiew” Kresowej BK w działaniach i w walce
edytujW składzie OZ Kaw. „Żółkiew” Kresowej BK, prowadzono intensywną pracę organizacyjną formując w ramach w/w ośrodka szwadrony konne i piesze, spośród nadwyżek rezerwistów, koni, broni, wyposażenia pułków 12, 22 ułanów, 6 strzelców konnych i innych pododdziałów które dołączyły pod dowództwem ppłk. Stefana Gołaszewskiego. Zastępcą dowódcy ośrodka został mjr Stanisław Mirecki pokojowy zastępca dowódcy 6 psk. 9 września gotowość bojową osiągnął szwadron konny 6 psk pod dowództwem por. rez. Tadeusz Kownacki. W rejonie wsi Trościanica pod dowództwem mjr. Ignacego Drozdowskiego formowano szwadrony piesze, wśród nich z 6 psk. 9 września ze składu OZKaw. Kresowej BK wydzielono konny dywizjon/pułk rozpoznawczy rtm. Józefa Murasika, w skład, którego wszedł szwadron 6 psk por. rez. Kownackiego (opis działań szwadronu znajduje się artykule Pułk Marszowy/Rozpoznawczy Kresowej BK rtm. Murasika)[24]. Dodatkowo opis działań pozostałych szwadronów formowanych z kadry i rezerwistów 6 psk w ramach OZKaw. „Żółkiew” Kresowej BK znajdują się w artykule Ośrodek Zapasowy Kresowej Brygady Kawalerii.
Obsada personalna we wrześniu 1939[25] | |
---|---|
Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
dowódca pułku | ppłk dypl. Stefan Mossor |
II zastępca dowódcy | rtm. Stanisław Szostakowski |
adiutant | por. Zbigniew Domański |
lekarz pułkowy | mjr dr Julian Rekliński |
por. dr med. Piotr Goździk | |
starszy lekarz weterynarii | kpt. Aleksander Lassota |
dowódca szwadronu gospodarczego | por. Marian Antoni Zachoszcz |
dowódca plutonu łączności | ppor. rez. Władysław Siła-Nowicki |
dowódca plutonu kolarzy | ppor. rez. Antoni Kawalerski |
dowódca plutonu ppanc. | ppor. rez. Bogusław Koch |
dowódca 1 szwadronu | rtm. Józef Wilczyński |
dowódca 1 plutonu | ppor. Stanisław Batycki |
dowódca 2 plutonu | por. rez. Stanisław Jaroszyński |
dowódca 3 plutonu | ppor. Samuel Royko |
dowódca 2 szwadronu | por. Mieczysław Bielecki |
dowódca 1 plutonu | por. WaldemaTyrakowski |
dowódca 2 plutonu | ppor. Modest Wit Płocharz |
dowódca 3 plutonu | ppor. rez. Julian Medyński |
dowódca 3 szwadronu | rtm. Wacław Zachoszcz (do 10 IX) |
por. Mieczysław Kiwała (do +19 IX) | |
por. Waldemar Tyrakowski | |
dowódca 1 plutonu | ppor. Janusz Śmigielski |
dowódca 2 plutonu | ppor. rez. Jan Stanek |
dowódca 3 plutonu | por. rez. Janusz Paliszewski |
dowódca 4 szwadronu | rtm. Adam Jan Szeloch |
dowódca 1 plutonu | por. Stefan Fusiecki |
dowódca 2 plutonu | ppor. rez. Stanisław Sokulski |
dowódca 3 plutonu | ppor. rez. Jan Cisło |
dowódca szwadronu km | rtm. Aleksander Filipecki |
dowódca 1 plutonu | ppor. Leszek Klink |
dowódca 2 plutonu | ppor. rez. Władysław Szmidt |
dowódca 3 plutonu | ppor. rez. Andrzej Jakubowski |
Symbole pułkowe
edytujSztandar
edytujNadanie przepisowego sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 24 z 1925, poz. 249[26]. 11 października 1925 w Żółkwi gen. Aleksander Pajewski wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez społeczeństwo powiatów żółkiewskiego, rawskiego i sokalskiego[27]. 23 września 1939 ukryty na boisku szkolnym we wsi Zarzecze pod Rzeszowem. W czasie remontu szkoły w 1959 odnaleziony i przekazany do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, gdzie do dzisiaj jest eksponowany[28].
Odznaka pamiątkowa
edytujOdznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 49, poz. 872 z 13 grudnia 1921. Posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona o złoconych krawędziach są pokryte białą emalią. Na ramiona wpisano cyfry I III 46. Na środek krzyża nałożono złote półsłońce stanowiące tło do miniatury odznaki Armii Polskiej we Francji. Czteroczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana. Wymiary: 60x60 mm. Projekt: Maurycy Gąssowski, Feliks Ryl, Zygmunt Mieszczankowski. Wykonanie: RS – Lion, Stefan Wincenty Wiśniewski – Warszawa[29][30].
Barwy i insygnia
edytuj29 stycznia 1937 Minister Spraw Wojskowych nadał 6 psk nazwę „6 Pułk Strzelców Konnych imienia Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego” oraz zarządził noszenie przez żołnierzy pułku na naramiennikach kurtek i płaszczy – w miejsce dotychczasowej numeracji – inicjałów „S.Ż.” z buławą hetmańską. Dla oficerów i chorążych inicjały i buława były haftowane nićmi metalowymi, oksydowanymi na stare srebro, natomiast dla podoficerów i strzelców wykonane były z białego matowanego metalu. Podoficerowie zawodowymi mogli nosić inicjały i buławę haftowaną w czasie występowania w ubiorze pozasłużbowym[31].
Od 1921 pułk używał proporczyków barwy ciemnozielono-białej, a w latach 1922–1927 otoków barwy oliwkowej. Rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych z 24 marca 1927 pułk otrzymał otok barwy białej[32].
Proporczyk | Opis[33][34] |
---|---|
Proporczyk szmaragdowo-biały | |
proporczyk dowództwa w 1939 | |
proporczyk 1 szwadronu w 1939 | |
proporczyk 2 szwadronu w 1939 | |
proporczyk 3 szwadronu w 1939 | |
proporczyk 4 szwadronu w 1939 | |
proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939 | |
proporczyk plutonu łączności w 1939 | |
Inne | Opis |
Czapka rogatywka – otok biały[35] | |
Szasery – ciemnogranatowe, lampasy białe, wypustka biała[36] |
Żurawiejka
edytuj
Od Hallera my rycerze,
|
„Szósty” Strzelców w Żółkwi siedzi,
|
Z Francji swój początek bierze,
|
Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń! |
Kadra pułku
edytujStopień, imię i nazwisko | Okres pełnienia służby |
---|---|
Dowódcy pułku | |
ppłk kaw. Maurycy Gąssowski | 31 III 1919 – 28 V 1920 |
ppłk kaw. Włodzimierz Wołkowicki | 11 VI – 25 XI 1920 |
mjr kaw. Oskar Zawadil | 15 I 1921 – 1923 |
ppłk kaw. Władysław Kulesza | p.o. do 26 XI 1923 |
płk kaw. Maurycy Gąssowski | 26 XI 1923 – 20 XI 1924 |
ppłk kaw. Konstanty Obidziński | 20 XI 1924 – † 8 V 1926 |
mjr kaw. Ignacy Drozdowski | p.o. 8 V – 20 VI 1926 |
ppłk / płk kaw. Jerzy Pytlewski | VI 1926 – 30 III 1934 |
płk dypl. Witold Gierulewicz | 10 IV 1934 – 18 III 1939 |
mjr dypl. Zygmunt Mieszczankowski | p.o. 18 III – 15 V 1939 |
ppłk dypl. Stefan Mossor | 16 V – 12 IX 1939 |
Zastępcy dowódcy pułku | |
mjr kaw. Piotr Skuratowicz | 1 VIII 1921 – 30 VIII 1922 |
mjr kaw. Tadeusz Tułasiewicz | 1 IX 1922 – III 1923 |
rtm. Oskar Stetkiewicz | III 1923 – I 1924 |
mjr kaw. Hieronim Lisowski | p.o. I – 15 IX 1924 |
mjr kaw. Józef Weiss-Weissenfeld | XI 1924 – 14 VI 1925 |
mjr kaw. Ignacy Drozdowski | p.o. 15 VI 1925 – 21 VI 1926 |
mjr kaw. Władysław Sozański | V 1926[37] – 20 X 1927 |
mjr kaw. Stefan Chomicz | 21 X 1927 – 28 II 1928 |
mjr kaw. Ignacy Drozdowski | 1 III 1928 – 31 X 1934 |
mjr dypl. Witold Cieśliński | od 1 XI 1934 |
ppłk dypl. Witold Święcicki | do 30 XI 1938 |
mjr dypl. Zygmunt Mieszczankowski | 1 XII 1938 – 24 VIII 1939 |
mjr kaw. Stanisław Mirecki | p.o. 25 – 31 VIII 1939 |
rtm. Stanisław Szostakowski | 1 – 12 IX 1939 |
Żołnierze 6 pułku strzelców konnych - ofiary zbrodni katyńskiej
edytujBiogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[38]
Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
---|---|---|---|---|
Baranowski Bolesław | podporucznik rezerwy | asystent | Wydział Chemii Politechniki Lwowskiej | Katyń |
Jaroszyński Józef[39] | porucznik | żołnierz zawodowy | Charków | |
Jaroszyński Władysław[40] | podporucznik rezerwy | prawnik | Charków | |
Kasprzycki Jan | podporucznik rezerwy | Charków | ||
Linscheid Ryszard | podporucznik rezerwy | absolwent UL | wł. przedsiębiorstwa transportowego | Charków |
Skwarczyński Stanisław[41] | porucznik rezerwy | inżynier rolnik | Rada Ministrów | Charków |
Kolarz Tadeusz | podporucznik rezerwy | asystent kopalniany | ULK |
Uwagi
edytuj- ↑ W rocznicę wymarszu 1 szwadronu na front w Szampanii[1].
- ↑ Skreślono rozkazem L. 2144/29.Og.Mob. Szt. Gł. z 19 VII 1929.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[16].
- ↑ por. Marian Antoni Zachoszcz pełnił jednocześnie funkcję oficera żywnościowego.
- ↑ por. Mieczysław Jan Bernakiewicz pełnił jednocześnie funkcję dowódcy plutonu w 1. szwadronie.
Przypisy
edytuj- ↑ Filipow i Wróblewski 1992 ↓, s. 51.
- ↑ a b Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 11.
- ↑ a b Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 14.
- ↑ a b Mazurkiewicz 1930 ↓, s. 34.
- ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 15.
- ↑ a b Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 18.
- ↑ Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 57–58.
- ↑ Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 57.
- ↑ a b Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 19.
- ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 29.
- ↑ „Polska Zbrojna” Nr 136 z 19 maja 1926 r. s. 4.
- ↑ „Polska Zbrojna” Nr 138 z 21 maja 1926 r. s. 4.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 221.
- ↑ Wojciechowski 2010 ↓, s. 33.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 713–714.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 957.
- ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 62–69.
- ↑ Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 18–24.
- ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 44–50.
- ↑ Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 25–28.
- ↑ Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 29–34.
- ↑ Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 37–38.
- ↑ Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 39–42.
- ↑ Majewski 2011 ↓, s. 193–195.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 259–261.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 260.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 261.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 218.
- ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 5.
- ↑ Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 1 z 29.01.1937 r., poz. 9.
- ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 22.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. nr 22 z 4 VIII 1927, poz.268
- ↑ Smaczny 1989 ↓, s. 382.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. nr 6 z 24 II 1928, poz.66
- ↑ Smaczny 1989 ↓, s. 378.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 8 maja 1926, s. 155.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 5524.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 5526.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 7327.
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
- Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Zbigniew Gnat-Wieteska: 6 Pułk Strzelców Konnych im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1998, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 60. ISBN 83-87103-36-5.
- Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 6 pułk strzelców konnych. T. 24. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Księga jazdy polskiej, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1993, reprint wydania z 1936.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
- Lesław Kukawski, Juliusz Tym: 6 pułk strzelców konnych. Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918-1939 tom 36. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2013. ISBN 978-83-7769-363-6.
- Marcin Majewski: Kresowa Brygada Kawalerii w kampanii 1939 roku. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2011. ISBN 978-83-7629-280-9.
- Kazimierz Mazurkiewicz: Zarys historji wojennej 10-go pułku strzelców konnych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
- Andrzej Wesołowski (red.): Boje nad Wartą. 10 Kaniowska Dywizja Piechoty i Kresowa Brygada Kawalerii w kampanii wrześniowej. Opracowania i dokumenty tom 1. Warszawa, Sochaczew, Zduńska Wola: Wydawnictwo Tetragon, Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą, Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola, 2021. ISBN 978-83-66687-07-3.
- Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.