6 Pułk Strzelców Konnych (II RP)

6 Pułk Strzelców Konnych im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego (6 psk) – oddział kawalerii Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

6 Pułk Strzelców Konnych
Ilustracja
Odznaka pamiątkowa 6 psk
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1939

Patron

hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski

Tradycje
Święto

20 maja[a]

Rodowód

4 pułk dragonów

Kontynuacja

6 Kresowy br (tradycje)

Dowódcy
Pierwszy

ppłk Maurycy Gąssowski

Ostatni

ppłk dypl. Stefan Mossor

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

Żółkiew

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

Kawaleria

Podległość

DOK VI
XVI BK (1924–1930)
[[2 Samodzielna Brygada Kawalerii]|2 Samodzielna BK]]
Kresowa BK (1937–1939)

Pułk zorganizowany został z oddziałów sformowanych we Francji i we Włoszech – początkowo jako 1 pułk szwoleżerów. Po przybyciu do Polski w maju 1919 przemianowany na 4 pułk Dragonów Kresowych, a później na 4 pułk strzelców konnych.
Jego poszczególne dywizjony walczyły w wojnie polsko-bolszewickiej stanowiąc kawalerię dywizyjną jednostek piechoty.

Po wojnie, na bazie części pododdziałów „wojennego” 4 pułku strzelców konnych, utworzono „nowy” 6 pułk strzelców konnych. W okresie międzywojennym pułk stacjonował w Żółkwi. W kampanii wrześniowej walczył w składzie Kresowej Brygady Kawalerii.

Rodowód

edytuj
Osobny artykuł: 4 pułk Dragonów Kresowych.

Wiosną 1918 przy szwadronie instrukcyjnym szwoleżerów Armii Polskiej we Francji, stacjonującym w Alençon, sformowany został 1 szwadron 1 grupy 1 pułku szwoleżerów. W maju nowo sformowany szwadron wyruszył na front w składzie 1 Dywizji Strzelców do Szampanii[2].
W połowie grudnia 1918 w obozie Santa Maria la Bruna powstał 2 szwadron 1 grupy. W marcu 1919 przewieziony został do Vauvilliers we Francji, gdzie dołączył do 1 pułku szwoleżerów. We Włoszech powstał również 3. i 4 szwadron 2 grupy 1 pułku szwoleżerów. Wiosną oddziały Błękitnej Armii przybyły do Polski wzięły udział w walkach o niepodległość, a latem Grupy zostały przeformowane w dywizjony[2].

We wrześniu 1919 dowództwo 4 pułku dragonów przeformowano w dowództwo 4 pułku strzelców konnych. Jesienią powstał też jego III i IV dywizjon. Dywizjony te powstały na bazie 1. i 2 grupy szwadronów 3 pułku szwoleżerów, które to zostały sformowane w lutym i marcu 1919 we Francji. Z kolei nadwyżki szwadronu instrukcyjnego szwoleżerów zebrane w Brzeżanach posłużyły do sformowania szwadronu zapasowego 4 psk, który we wrześniu 1919 rozmieszczono w Hruszowie nieopodal Lubaczowa[3].

W październiku 1920 przeformowano 4 pułk strzelców konnych. Z części jego szwadronów 8 września 1921 powstał 6 pułk strzelców konnych. Od 20 lipca 1921 do 27 sierpnia 1939 miejscem stałej dyslokacji pułku była Żółkiew, rodowa posiadłość wybitnego wodza i żołnierza hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

W walce o granice

edytuj

1 i 3 pułk szwoleżerów Armii gen. Józefa Hallera swój chrzest bojowy przechodzą na froncie francusko-niemieckim w Szampanii. Po zakończeniu działań wojennych na froncie zachodnim, obydwa pułki, transportem kolejowym przemieszczone zostały w rejon Warszawy.

Z chwilą rozpoczęcia działań wojennym na froncie wschodnim przeciwko bolszewikom już jako 4 pułk strzelców konnych wziął udział w wyprawie kijowskiej.

Poszczególne dywizjony 4 pułku strzelców konnych prowadziły działania jako jazda dywizyjna przydzielona do poszczególnych dywizji piechoty. I dywizjon walczył w ramach 13 Dywizji Piechoty, II dywizjon w składzie 11 Dywizji Piechoty, III dywizjon w składzie 5 Dywizji Piechoty, a IV dywizjon stanowił jazdę organiczną 12 Dywizji Piechoty[3].

15 maja 1920 brał udział w zajęciu Łucka oraz dokonał wypadu na Młynów i Równe. 18 sierpnia 1920 stoczył krwawą bitwę pod Krasnem.

Kawalerowie Virtuti Militari i polegli

edytuj
 
Żołnierze odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[4]
rtm. Zdzisław Chrząstowski ppor. Tadeusz Konopka
strzel. Jan Nieradko pchor. Wacław Paszkowski
Polegli i zmarli z ran[4]
kpr. Franciszek Bombalski strzel. Jan Szczepan
strzel. Stanisław Dryska strzel. Karol Szymon
strzel. Jan Puchała strzel. Andrzej Tranowicz
strzel. Franciszek Ratajczak strzel. Jan Uljasz

Pułk w okresie pokoju

edytuj
 
Wręczenie prezydentowi RP Ignacemu Mościckiemu odznaki 6 psk; 23-11-1932
 
Kresowa BK w 1938

Reorganizacja i podporządkowanie

edytuj

Po zakończeniu działań wojennych w nowo formowanym 6 pułku strzelców konnych pozostawiono II, III i IV dywizjon „starego” 4 pułku strzelców konnych. Dowództwo i szwadron zapasowy formowano w Hruszowie. Dotychczasowy III dywizjon przemianowano na I dywizjon, a IV dywizjon otrzymał numer III[5]. W październiku 1921 z nadwyżek II dywizjonu sformowano szwadron, który przekazano do nowo formowanego 10 pułku strzelców konnych w Łańcucie[6].

Pododdziały pułku spełniały rolę jazdy dywizyjnej, a jego dowódca podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu nr VI. W zakresie szkolenia pułk w tym czasie podlegał inspektorowi jady nr III[7]. W tym okresie w jego skład wchodziły trzy szwadrony strzelców konnych, oddział szkolny karabinów maszynowych, pułkowa szkoła podoficerska i kadra szwadronu zapasowego[8]. W przypadku mobilizacji pułk wystawić miał dwuszwadronowe dywizjony jazdy organicznej dla 5., 11. i 12 Dywizji Piechoty[6].

Wiosną 1924, wraz ze zmianą terminu „jazda” na „kawaleria”, dotychczasowe pułki jazdy dywizyjnej (pułki strzelców konnych) zostały przeformowane w pułki jazdy samodzielnej i etatowo upodobniły się do pułków szwoleżerów czy ułanów. W tym celu w 6 psk sformowano 4 szwadron liniowy i szwadron ciężkich karabinów maszynowych. Ponadto utworzono pluton łączności i sekcję pionierów[9].
Jednocześnie pułk zmienił podporzadkowanie i wszedł w skład XVI Brygady Kawalerii. Wiosną 1930 rozformowano 4 Dywizję Kawalerii, a pułk znalazł się w składzie 2 Samodzielnej Brygady Kawalerii. Od wiosny 1937 wchodził w skład Kresowej Brygady Kawalerii[9].

Zakwaterowanie

edytuj

W momencie zawieszenia broni na froncie wojny polsko-bolszewickiej pododdziały, które miały wejść w skład nowo tworzonego 6 pułku strzelców konnych stacjonowały na różnych odcinkach frontu. Jego dowództwo i szwadron zapasowy formowano w Hruszowie. W styczniu 1921 dołączył do nich 1 szwadron. W lipcu pododdziały zgrupowane w Hruszowie przeniesiono do Żółkwi. Tu też powrócił z linii demarkacyjnej 5. i 6 szwadron oraz plutonu ckm z III dywizjonu, a miesiąc później 2 szwadron. Ostatecznie 27 października 2/6 psk przeniesiono do Łańcuta i przemianowano na 1/10 pułku strzelców konnych, natomiast 5 i 6 szwadron przemianowano na 2. i 3 szwadron i pozostawiono w Żółkwi w strukturach 6 psk. W 1924 4 szwadron pułku kwaterował w Kamionce Strumiłowej[10].

Osobny artykuł: Koszary w Żółkwi.

Zdarzenia

edytuj

8 maja 1926 w Żółkwi starszy wachmistrz Stanisław Kisielewski, znajdując się w stanie nietrzeźwości, zastrzelił z rewolweru dowódcę pułku, podpułkownika Konstantego Obidzińskiego i wachmistrza Jana Gadomskiego[11]. 20 maja 1926 wyrokiem wojskowego sądu doraźnego wachmistrz Kisielewski został skazany za podwójne zabójstwo na karę śmierci i degradację. Dowódca Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie wyrok zatwierdził, a pełniący obowiązki prezydenta RP, Marszałek Sejmu Maciej Rataj, nie skorzystał z prawa łaski. Skazany został rozstrzelany tego samego dnia we Lwowie[12].

Mobilizacja

edytuj

6 pułk strzelców konnych, zgodnie z planem mobilizacyjnym w ramach mobilizacji alarmowej w grupie „czerwonej”, w dniach 27–29 sierpnia 1939 zmobilizował w Żółkwi własne pododdziały pułku. Dodatkowo w tym samym czasie zmobilizował dla macierzystej Kresowej Brygady Kawalerii samodzielny pluton km nr 2, kolumny taborowe kawaleryjskie typu I nr 647 i 648 oraz warsztat taborowy nr 641. W ramach mobilizacji powszechnej, w okresie od 31 sierpnia do 3 września, zmobilizował dwa szwadrony marszowe brygady, nr 3 i nr 4, tj. dla 6 psk i 12 pułku ułanów oraz uzupełnienia marszowe dla brygadowych szwadronów pionierów nr 4 i łączności nr 2. Dodatkowo na bazie pozostałości pułku zmobilizował Ośrodek Zapasowy Kresowej Brygady Kawalerii (OZKaw. „Żółkiew”) do 5 września 1939[13]. Pułk terminowo i bez większych przeszkód zmobilizował alarmowo swoje pododdziały brygadowe i od godz. 8.00 oczekiwał na zawagonowanie do transportów kolejowych. Z uwagi na przeciążenie węzła lwowskiego PKP i braki taboru, nastąpiło opóźnienie w odjazdach czterech transportów kolejowych od 7 do 24 godzin. 6 psk został dyslokowany w składzie Kresowej Brygady Kawalerii do Armii „Łódź”.

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”[14]
Nazwa pododdziału Termin Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną alarm Żółkiew
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
szwadron kawalerii nr 35 8
pluton ckm nr 35
kolumna taborowa nr 661 5
kolumna taborowa nr 662 7
uzupełnienie do czasu „W”[b] 6
szwadron marszowy 1/6 psk 18
pluton marszowy nr 1/35 30
szwadron zapasowy do 15
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[15][c]
dowódca pułku ppłk dypl. Stefan Mossor
I zastępca dowódcy mjr dypl. Zygmunt Mieszczankowski
adiutant por. Zygmunt Wolski †21 IV 1939[17]
naczelny lekarz medycyny mjr dr Julian Rekliński
starszy lekarz weterynarii kpt. Aleksander Lassota
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Edward Leon Witkowski
p.o. oficera mobilizacyjnego por. adm. (kaw.) Władysław Sobolewski
zastępca oficera mobilizacyjnego rtm. Wacław Stanisław Zachoszcz
oficer administracyjno-materiałowy rtm. Stanisław Szostakowski
dowódca szwadronu gospodarczego por. Marian Antoni Zachoszcz[d]
oficer gospodarczy kpt. int. Michał Bartosiewicz
oficer żywnościowy por. Marian Antoni Zachoszcz
dowódca plutonu łączności por. Mieczysław Michał Bielecki
dowódca plutonu kolarzy por. Mieczysław Jan Bernakiewicz[e]
dowódca plutonu ppanc. vacat
dowódca 1 szwadronu rtm. Janusz Józef Dunin
dowódca plutonu por. Mieczysław Jan Bernakiewicz
dowódca plutonu por. Jan Handler
dowódca plutonu ppor. Leszek Bolesław Józef Klink
dowódca 2 szwadronu rtm. Stanisław Mróz
dowódca plutonu por. Waldemar Wiktor Tyrakowski
dowódca plutonu ppor. Stefan Józef Fusiecki
dowódca plutonu ppor. Modest Wit Płocharz
dowódca 3 szwadronu p.o. por. Mieczysław Józef Sander
dowódca 4 szwadronu rtm. Adam Jan Szeloch
dowódca plutonu ppor. Henryk Bąkowski
dowódca szwadronu km rtm. Aleksander Filipecki
dowódca plutonu ppor. Juliusz Bartoszewicki
dowódca szwadronu zapasowego rtm. Paweł Bierzyński
zastępca dowódcy vacat
odkomenderowany ppor. Stanisław August Batycki
na kursie por. Zbigniew Antoni Domański
na kursie por. Mieczysław Wilhelm Kiwała

6 psk w kampanii wrześniowej

edytuj
 
Pułk walczył w składzie Kresowej BK

Działania bojowe pułku

edytuj

Bój graniczny nad Wartą

edytuj
 

Przewieziony transportami kolejowymi na trasie Brody, Kowel, Brześć n/Bugiem, Siedlce, Warszawa do Poddębic w dniach 30 sierpnia–3/4 września 1939. Koncentrowany wraz z macierzystą Kresową BK na północnym skrzydle Armii „Łódź” w rejon Rossoszycy i Szadka. Pułk stacjonował w rejonie Prusinowic, pozostał chwilowo w odwodzie Kresowej BK. Po osiągnięciu pełnej gotowości bojowej, poprzedzany dwoma podjazdami wyruszył w kierunku rzeki Warty maszerujący na czele pułku jako czołowy 2 szwadron rozpoznał rejon Brodni, którą obsadził, a następnie dokonał również wypadu na zachodni brzeg Warty. Główne siły pułku nocą z 4 na 5 września, obsadziły wschodni brzeg Warty w rejonie Popowa. Zgodnie z rozkazem ze sztabu armii dowódca 6 psk miał dokonać jeszcze tej nocy wypadu siłami głównymi na zachodni brzeg rzeki. W tym celu z sił głównych pułku wysłano podjazd w sile plutonu 1/1 szwadronu w kierunku zachodnim i 4 szwadron wzdłuż zachodniego brzegu Warty na południe. Około godz. 6.15 zajmujący stanowiska obronne w rejonie Popowa oczekujący na powrót wysłanych podjazdów niepełny 1 szwadron podjął walkę ogniową ze zmotoryzowanym Oddziałem Wydzielonym niemieckiej 30.Dywizji Piechoty, do walki włączył się próbujący uderzyć na niemiecką piechotę, poprzez przeprawę wpław przez Wartę 3 szwadron. Pomimo wprowadzenia do walki szwadronu ckm i pozostałych pododdziałów pułku nie pozwoliło jednak odrzucić niemieckiego OW 30.DP od rzeki Warty. Silny ostrzał niemieckiej broni maszynowej i wsparcie ze strony lotnictwa doprowadziło do rozproszenia koniowodnych walczących nad rzeką strzelców oraz zadanie dużych start pułkowi w sile żywej, podpalenie przez niemiecki ostrzał wsi Popów i kolonii Popów zdezorganizowało obronę 6 psk. Około godzin południowych od strony północnej na wschodnim brzegu Warty pojawił się niemiecki podjazd motocyklistów, ostrzał rozpoczęła niemiecka artyleria. Działanie niemieckie pogłębiły trudną sytuację pułku i zmusiły go do odwrotu i rezygnację z obrony rzeki w rejonie Popowa. Nie doczekano powrotu wysłanych własnych podjazdów. Szwadrony 1 i 3 utraciły ok. 30% stanów, pluton łączności 50%[18].

W godzinach popołudniowych 6 psk wycofał się do miejscowości Grabina, gdzie dołączył 2 szwadron. W godzinach nocnych 5/6 września pułk przybył do Prusinowic i zajął tam obronę od strony zachodniej. Do sił głównych pułku nie dołączyły podjazdy wysłane na zachodni brzeg Warty tj. wzmocnione ckm 4 szwadron i 1 pluton 1 szwadronu.

Na szlakach odwrotu, rozdzielenie się 6 psk

edytuj
 

Nocą 6/7 września 6 psk wzmocniony 3 baterią 13 dywizjonu artylerii konnej i 61 dywizjonem pancernym otrzymał zadnie osłony odwrotu Kresowej BK oraz opóźnianie przeciwnika na osi Poddębice-Aleksandrów Łódzki do miejscowości Kuciny. Z Albertowa pułk przeszedł do rejonu wsi Kuciny ok. 5.30 7 września i pododdziały zajęły obronę. Wysłany w kierunku Poddębic pluton samochodów pancernych 61 dywizjonu utracił od niemieckiego ostrzału ppanc. dwa samochody pancerne. Po godz.7 podjęto dalszy odwrót w kierunku Aleksandrowa Łódzkiego, na podstawie rozkazu dowódcy Kresowej BK pozostał 1 szwadron z plutonem kolarzy do obrony lasu w rejonie Ustronia. Z uwagi na okrążenie Kresowej BK została zmuszona do przebijania się poprzez pierścień niemieckich wojsk pomiędzy Ozorkowem i Aleksandrowem. Jako I rzutowe natarcie prowadziły 20 i 22 pułki ułanów wsparte ogniem 13 dak. 6 psk podążał w II rzucie natarcia za 20 pułkiem ułanów 6 psk, tego też dnia utracono kontakt z 1 szwadronem i plutonem kolarzy. 6 psk maszerował ze zgrupowaniem dowódcy 20 puł. płk. dypl. A. Kunachowicza, poprzez lukę w ugrupowaniu niemieckim pomiędzy Kęblinem, a Strykowem, maszerowano nocą 7/8 września. O świcie 8 września zgrupowanie osiągnęło lasy na zachód od Głowna. Z uwagi na nadejście oddziałów niemieckich od strony Kębliny i Strykowa zgrupowanie wycofało się na wschodni brzeg rzeki Mrogi. Maszerujące śladem pułku 1 szwadron został rozbity pod Kęblinem, a maszerujący za nim pluton kolarzy został odcięty pod Strykowem i dostał się do niewoli. Z 1 szwadronu, tylko kilku żołnierzy dołączyło do 6 psk.

Znad Mrogi 6 psk w składzie zgrupowania płk. Kunachowicza pomaszerował do okolic Chlebowa, który osiągnął 9 września rano. Ponowny marsz podjęto w kierunku Skierniewic w godzinach południowych, 6 psk maszerował w dwóch kolumnach. Brak łączności i map spowodował całkowite rozproszenie się pododdziałów pułku. W grupie z ppłk. Mossorem znalazła się grupa ok. plutonu z 1 szwadronu, ok. plutonu z 2 szwadronu, 3 pluton ze szwadronu ckm, pluton łączności i poczet dowódcy pułku. W drugiej grupie maszerował 3 szwadron, część 2 szwadronu i połowa szwadronu ckm, pluton ppanc. dowodzenie tą grupą objął rtm. W. Zachoszcz. Maszerujące grupy toczyły walki z podjazdami i patrolami niemieckimi penetrującymi teren[19]. Grupa ppłk. Mossora przemaszerowała do przez Skierniewice do wsi Kamion. 10 września utraciła kontakt ze zgrupowaniem płk. Kunachowicza, dołączyły do grupy po drodze szwadron 1/20 p uł. z plutonem ckm, pluton 19 pułku ułanów, bateria 3/13 dak i 30 kompania łączności. Nocą 10/11 września grupa przebiła się przez szosę Radom-Warszawa niszcząc niemiecki patrol zmotoryzowany z 5 motocyklami i 2 samochodami terenowymi. Po sforsowaniu szosy grupa dotarła do lasu pod Osuchowem 8 km od miejsca potyczki. Około godz. 9.00 11 września zgrupowanie zostało zlokalizowane przez patrole niemieckie, o godz.11 oddziały niemieckiej 19.DP okrążyły lasy i zaatakowały grupę ppłk. S. Mossora, grupa walczyła do godz. 16.30, gdzie z uwagi na brak amunicji zmuszona była skapitulować. Do niewoli dostał się dowódca pułku ppłk dypl. Stefan Mossor i ponad 100 żołnierzy, pozostali przebili się przez okrążenie, szwadron 1/20 p uł. szarżą, a część poległo - 25 żołnierzy. Grupa rtm. Zachoszcza przedarła się po walkach na wschód od Leszna do Warszawy[20].

Walki szwadronów 6 psk poza pułkiem

edytuj
4 Szwadron
edytuj

Dowódca Kresowej BK płk. dypl. Jerzy Grobicki po odłączeniu się od brygady pomiędzy 8, a 11 września w rejonie Otwocka przystąpił do zbierania jej resztek i obrony wschodniego brzegu Wisły. W miejscu koncentracji do Kresowej BK dołączył 4 szwadron 6 psk i pluton 1/1 szwadronu. 12 września na utworzony na wschodnim brzegu Wisły niemiecki przyczółek w rejonie Góry Kalwarii broniony przez oddziały niemieckiej 1.Dywizji Pancernej, natarcie prowadziła Kresowa BK w składzie niekompletnych: 22 pułku ułanów, 1 pułku kawalerii KOP, 3/20 puł. i wspomnianych pododdziałów 6 psk, ze wsparciem baterii 1/13 dak. Natarcie zakończyło się niepowodzeniem wszyscy oficerowi 6 psk polegli ppor. Batycki, Cisło, Sokulski lub zostali ciężko ranni rtm. Szeloch i por. Fusiecki. Nad resztką zbiorczego szwadronu 6 psk dowodzenie przejął plut. Michał Domiszewski. Pluton ten dołączył do 1 p kaw. KOP ppłk. F. Kopcia, a następnie w Wołyńskiej BK, dzielił dalsze losy Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. W. Andersa, w walkach pod Jacnią 23 września został rozbity szwadron/pluton 6 psk[21].

Dywizjon rtm. Zachoszcza
edytuj

Grupa rtm. Wacława Zachoszcza poprzez lasy nieborowskie, Błonie, Leszno dotarła do Warszawy 14 września. Uzupełniono konie i po wypoczynku w koszarach 1 pułku szwoleżerów, 16 września wymaszerowała do miejscowości Dąbrowa Gaj. Na miejscu 2 szwadron uzupełniono plutonem z KD 5 DP. 17 września dywizjon w rejonie gajówki Młyńsko w Puszczy Kampinoskiej osłaniał składy w Palmirach, w składzie Zgrupowania/Pułku Kawalerii mjr Juniewicza jako dywizjon 6 psk pod dowództwem rtm. W. Zachoszcza.

  • dowódca dywizjonu 6 psk – rtm. Wacław Zachoszcz
  • dowódca 2 szwadronu – por. Mieczysław Bielecki
    • dowódca 1 plutonu – por. Walerian Waldemar Tyrakowski, ppor. rez. Ignacy Prądzyński (od 19 IX 1939)
    • dowódca 3 plutonu – ppor. rez. Julian Medyński
    • dowódca plutonu KD 5 DP – ppor. rez. Tadeusz Czacki
  • dowódca 3 szwadronu – por. Mieczysław Kiwała, por. Walerian Waldemar Tyrakowski (od 19 IX 1939)
    • dowódca 1 plutonu – ppor. Janusz Śmigielski
    • dowódca 2 plutonu – ppor. rez. Jan Stanek
    • dowódca 3 plutonu – por. rez. Janusz Paliszewski
  • dowódca półszwadronu ckm i br. tow. – rtm. Aleksander Filipecki
    • dowódca plutonu ckm – ppor. rez. Wacław Szmidt
    • dowódca plutonu ppanc.(2 armaty) – ppor. rez. Bogusław Koch.

Z uwagi na pojawienie się niemieckich oddziałów pancerno-motorowych dywizjon prowadził rozpoznanie szosy Warszawa-Modlin i miejscowości Sadowa. 19 września dywizjon dokonał wypadu na wieś Sadowa, gdzie w ataku na gniazdo karabinu maszynowego poległ por. Kiwała, a szwadron poniósł znaczne straty w potyczce z niemieckim pododdziałem pancernym. Zgrupowanie kawalerii dozorowało Wisłę od Warszawy do Modlina i ubezpieczało brzeg rzeki od desantu od strony wschodniej, jak i składy broni i amunicji w Palmirach. 21 września położenie dywizjonu uległo zmianie z uwagi na odcięcie drogi do Warszawy przez oddziały niemieckie z XI Korpusu Armijnego i 1.Dywizji Lekkiej oraz napływ oddziałów i rozbitków z Armii „Poznań” i Armii „Pomorze”. W okolicy składów w Palmirach gen. bryg. Mikołaj Bołtuć zebrał wszystkie będące tam oddziały i z uwagi na bezcelowość dalszego utrzymywania terenów składów przez broniącą ich załogę, podjął próbę przebicia się do Warszawy wzdłuż zachodniego brzegu Wisły, toru kolejki Warszawa-Palmiry i szosy Modlin-Warszawa. Pułk mjr. Juniewicza o świcie 22 września wykonał natarcie na odcinku od toru kolejki do szosy z Modlina z lasu na południowe i zachodnie skraj Łomianek. Dywizjon 6 psk spieszony nacierał prawą stroną szosy z modlińskiej, jako czołowy 2 szwadron zlikwidował kilka gniazd oporu i poniósł olbrzymie straty w zabitych i rannych sięgające 90% oficerów i 60% podoficerów i szeregowych. Polegli ppor. Prądzyński i Śmigielski, ciężko ranni zostali i wkrótce zmarli rtm. Zachoszcz i por. Tyrakowski. Pozostali dostali się do niewoli. Duża grupa koniowodnych pod wodzą rtm. Filipeckiego galopem po wale wiślanym uderzyła na pozycje niemieckie, część z nich poległa, część się przebiła przez pozycje niemieckiej piechoty. 22 września był ostatnim dniem istnienia dywizjonu. Strzelcy konni 6 pułku, którzy dotarli do Warszawy od 16 września przedzierający się z południowych i północnych przedpoli miasta byli gromadzeni w koszarach 1 p szwol. i 1 dak w szwadronie por. Kazimierza Branickiego wchodzącym w skała dywizjonu kawalerii rtm. A. Kropielnickiego, bronili wylotu ul. Belwederskiej i okolic Fortu Dąbrowskiego do końca obrony Warszawy[22].

Szwadron marszowy 6 psk

edytuj

Sformowany w I rzucie mobilizacji powszechnej, osiągnął gotowość bojową 2 września 1939. Umundurowany, uzbrojony i wyposażony z magazynów mobilizacyjnych, otrzymał konie, które nie odeszły z I rzutem bojowym pułku. Skład obsady dowódczej szwadronu marszowego 6 psk:

  • dowódca szwadronu – rtm. rez. Jan Pianowski-Kwiatkowski
  • dowódca 1 plutonu – ppor. rez. Jan Nycz
  • dowódca 2 plutonu – ppor. rez. Wiesław Bułkowski
  • dowódca 3 plutonu – ppor. rez. Stanisław Laubert.

3 lub 5 września szwadron opuścił Żółkiew i przemaszerował do rejonu Krechowa, a następnie zajął pozycje obronne wzdłuż szosy Janów-Lwów. Następnie na rozkaz dowódcy OK VI pomaszerował do okolic Sokolnik na północ od Lwowa, gdzie prowadził rozpoznanie i patrolowanie okolicy. Po 10 września wycofał się przez rogatkę Gródecką do Lwowa, kwaterował w koszarach 14 pułku ułanów. We Lwowie uzupełniono szwadron ochotnikami oraz utworzono półpluton ckm Maxim wz. 1908 na jukach pod dowództwem por. rez. Antoniego Hlebko. W połowie września wszedł w skład Korpusu Ochotniczego do Zadań Specjalnych gen. dyw. st. sp. Mariana Żegoty-Januszajtisa. Działał patrolami na przedpolu Lwowa oraz całością szwadronu 15 września w wypadzie na Kozielniki, 16 września ze szwadronem konnym rezerwy policyjnej na Śnichów, gdzie stoczył potyczkę mając 7 rannych. 19 września dokonał zagonu, marszem nocnym Grzybowice Wielkie i Brzuchowice docierając o świcie 20 września do Hołoska, tu po drobnym starciu utracił kontakt z 3 plutonem (dostał się do niemieckiej niewoli?) i wycofał się do Lwowa, który osiągnął 21 września przed południem. Wraz z kapitulacją Lwowa szwadron marszowy 6 psk zakończył działania bojowe. Oficerowie w większości nie poszli do niewoli i przedostali się przez granicę na zachód[23].

Szwadrony 6 psk w Ośrodku Zapasowym Kawalerii „Żółkiew” Kresowej BK w działaniach i w walce

edytuj

W składzie OZ Kaw. „Żółkiew” Kresowej BK, prowadzono intensywną pracę organizacyjną formując w ramach w/w ośrodka szwadrony konne i piesze, spośród nadwyżek rezerwistów, koni, broni, wyposażenia pułków 12, 22 ułanów, 6 strzelców konnych i innych pododdziałów które dołączyły pod dowództwem ppłk. Stefana Gołaszewskiego. Zastępcą dowódcy ośrodka został mjr Stanisław Mirecki pokojowy zastępca dowódcy 6 psk. 9 września gotowość bojową osiągnął szwadron konny 6 psk pod dowództwem por. rez. Tadeusz Kownacki. W rejonie wsi Trościanica pod dowództwem mjr. Ignacego Drozdowskiego formowano szwadrony piesze, wśród nich z 6 psk. 9 września ze składu OZKaw. Kresowej BK wydzielono konny dywizjon/pułk rozpoznawczy rtm. Józefa Murasika, w skład, którego wszedł szwadron 6 psk por. rez. Kownackiego (opis działań szwadronu znajduje się artykule Pułk Marszowy/Rozpoznawczy Kresowej BK rtm. Murasika)[24]. Dodatkowo opis działań pozostałych szwadronów formowanych z kadry i rezerwistów 6 psk w ramach OZKaw. „Żółkiew” Kresowej BK znajdują się w artykule Ośrodek Zapasowy Kresowej Brygady Kawalerii.

Obsada personalna we wrześniu 1939[25]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku ppłk dypl. Stefan Mossor
II zastępca dowódcy rtm. Stanisław Szostakowski
adiutant por. Zbigniew Domański
lekarz pułkowy mjr dr Julian Rekliński
por. dr med. Piotr Goździk
starszy lekarz weterynarii kpt. Aleksander Lassota
dowódca szwadronu gospodarczego por. Marian Antoni Zachoszcz
dowódca plutonu łączności ppor. rez. Władysław Siła-Nowicki
dowódca plutonu kolarzy ppor. rez. Antoni Kawalerski
dowódca plutonu ppanc. ppor. rez. Bogusław Koch
dowódca 1 szwadronu rtm. Józef Wilczyński
dowódca 1 plutonu ppor. Stanisław Batycki
dowódca 2 plutonu por. rez. Stanisław Jaroszyński
dowódca 3 plutonu ppor. Samuel Royko
dowódca 2 szwadronu por. Mieczysław Bielecki
dowódca 1 plutonu por. WaldemaTyrakowski
dowódca 2 plutonu ppor. Modest Wit Płocharz
dowódca 3 plutonu ppor. rez. Julian Medyński
dowódca 3 szwadronu rtm. Wacław Zachoszcz (do 10 IX)
por. Mieczysław Kiwała (do +19 IX)
por. Waldemar Tyrakowski
dowódca 1 plutonu ppor. Janusz Śmigielski
dowódca 2 plutonu ppor. rez. Jan Stanek
dowódca 3 plutonu por. rez. Janusz Paliszewski
dowódca 4 szwadronu rtm. Adam Jan Szeloch
dowódca 1 plutonu por. Stefan Fusiecki
dowódca 2 plutonu ppor. rez. Stanisław Sokulski
dowódca 3 plutonu ppor. rez. Jan Cisło
dowódca szwadronu km rtm. Aleksander Filipecki
dowódca 1 plutonu ppor. Leszek Klink
dowódca 2 plutonu ppor. rez. Władysław Szmidt
dowódca 3 plutonu ppor. rez. Andrzej Jakubowski

Symbole pułkowe

edytuj

Sztandar

edytuj
Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Nadanie przepisowego sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 24 z 1925, poz. 249[26]. 11 października 1925 w Żółkwi gen. Aleksander Pajewski wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez społeczeństwo powiatów żółkiewskiego, rawskiego i sokalskiego[27]. 23 września 1939 ukryty na boisku szkolnym we wsi Zarzecze pod Rzeszowem. W czasie remontu szkoły w 1959 odnaleziony i przekazany do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, gdzie do dzisiaj jest eksponowany[28].

Odznaka pamiątkowa

edytuj

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 49, poz. 872 z 13 grudnia 1921. Posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona o złoconych krawędziach są pokryte białą emalią. Na ramiona wpisano cyfry I III 46. Na środek krzyża nałożono złote półsłońce stanowiące tło do miniatury odznaki Armii Polskiej we Francji. Czteroczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana. Wymiary: 60x60 mm. Projekt: Maurycy Gąssowski, Feliks Ryl, Zygmunt Mieszczankowski. Wykonanie: RS – Lion, Stefan Wincenty Wiśniewski – Warszawa[29][30].

Barwy i insygnia

edytuj

29 stycznia 1937 Minister Spraw Wojskowych nadał 6 psk nazwę „6 Pułk Strzelców Konnych imienia Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego” oraz zarządził noszenie przez żołnierzy pułku na naramiennikach kurtek i płaszczy – w miejsce dotychczasowej numeracji – inicjałów „S.Ż.” z buławą hetmańską. Dla oficerów i chorążych inicjały i buława były haftowane nićmi metalowymi, oksydowanymi na stare srebro, natomiast dla podoficerów i strzelców wykonane były z białego matowanego metalu. Podoficerowie zawodowymi mogli nosić inicjały i buławę haftowaną w czasie występowania w ubiorze pozasłużbowym[31].

Od 1921 pułk używał proporczyków barwy ciemnozielono-białej, a w latach 1922–1927 otoków barwy oliwkowej. Rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych z 24 marca 1927 pułk otrzymał otok barwy białej[32].

Proporczyk Opis[33][34]
  Proporczyk szmaragdowo-biały
  proporczyk dowództwa w 1939
  proporczyk 1 szwadronu w 1939
  proporczyk 2 szwadronu w 1939
  proporczyk 3 szwadronu w 1939
  proporczyk 4 szwadronu w 1939
  proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
  proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne Opis
  Czapka rogatywkaotok biały[35]
  Szasery – ciemnogranatowe, lampasy białe, wypustka biała[36]

Żurawiejka

edytuj
Osobny artykuł: Żurawiejka.

Od Hallera my rycerze,
sławy nikt nam nie odbierze.

„Szósty” Strzelców w Żółkwi siedzi,
i nad dolą swą się biedzi.

Z Francji swój początek bierze,
a wśród strzelców jest na przedzie.

Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń!

Kadra pułku

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 6 Pułku Strzelców Konnych (II RP).
Stopień, imię i nazwisko Okres pełnienia służby
Dowódcy pułku
ppłk kaw. Maurycy Gąssowski 31 III 1919 – 28 V 1920
ppłk kaw. Włodzimierz Wołkowicki 11 VI – 25 XI 1920
mjr kaw. Oskar Zawadil 15 I 1921 – 1923
ppłk kaw. Władysław Kulesza p.o. do 26 XI 1923
płk kaw. Maurycy Gąssowski 26 XI 1923 – 20 XI 1924
ppłk kaw. Konstanty Obidziński 20 XI 1924 – † 8 V 1926
mjr kaw. Ignacy Drozdowski p.o. 8 V – 20 VI 1926
ppłk / płk kaw. Jerzy Pytlewski VI 1926 – 30 III 1934
płk dypl. Witold Gierulewicz 10 IV 1934 – 18 III 1939
mjr dypl. Zygmunt Mieszczankowski p.o. 18 III – 15 V 1939
ppłk dypl. Stefan Mossor 16 V – 12 IX 1939
Zastępcy dowódcy pułku
mjr kaw. Piotr Skuratowicz 1 VIII 1921 – 30 VIII 1922
mjr kaw. Tadeusz Tułasiewicz 1 IX 1922 – III 1923
rtm. Oskar Stetkiewicz III 1923 – I 1924
mjr kaw. Hieronim Lisowski p.o. I – 15 IX 1924
mjr kaw. Józef Weiss-Weissenfeld XI 1924 – 14 VI 1925
mjr kaw. Ignacy Drozdowski p.o. 15 VI 1925 – 21 VI 1926
mjr kaw. Władysław Sozański V 1926[37] – 20 X 1927
mjr kaw. Stefan Chomicz 21 X 1927 – 28 II 1928
mjr kaw. Ignacy Drozdowski 1 III 1928 – 31 X 1934
mjr dypl. Witold Cieśliński od 1 XI 1934
ppłk dypl. Witold Święcicki do 30 XI 1938
mjr dypl. Zygmunt Mieszczankowski 1 XII 1938 – 24 VIII 1939
mjr kaw. Stanisław Mirecki p.o. 25 – 31 VIII 1939
rtm. Stanisław Szostakowski 1 – 12 IX 1939

Żołnierze 6 pułku strzelców konnych - ofiary zbrodni katyńskiej

edytuj
Osobny artykuł: Zbrodnia katyńska.

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[38]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Baranowski Bolesław podporucznik rezerwy asystent Wydział Chemii Politechniki Lwowskiej Katyń
Jaroszyński Józef[39] porucznik żołnierz zawodowy Charków
Jaroszyński Władysław[40] podporucznik rezerwy prawnik Charków
Kasprzycki Jan podporucznik rezerwy Charków
Linscheid Ryszard podporucznik rezerwy absolwent UL wł. przedsiębiorstwa transportowego Charków
Skwarczyński Stanisław[41] porucznik rezerwy inżynier rolnik Rada Ministrów Charków
Kolarz Tadeusz podporucznik rezerwy asystent kopalniany ULK
  1. W rocznicę wymarszu 1 szwadronu na front w Szampanii[1].
  2. Skreślono rozkazem L. 2144/29.Og.Mob. Szt. Gł. z 19 VII 1929.
  3. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[16].
  4. por. Marian Antoni Zachoszcz pełnił jednocześnie funkcję oficera żywnościowego.
  5. por. Mieczysław Jan Bernakiewicz pełnił jednocześnie funkcję dowódcy plutonu w 1. szwadronie.

Przypisy

edytuj
  1. Filipow i Wróblewski 1992 ↓, s. 51.
  2. a b Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 11.
  3. a b Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 14.
  4. a b Mazurkiewicz 1930 ↓, s. 34.
  5. Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 15.
  6. a b Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 18.
  7. Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 57–58.
  8. Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 57.
  9. a b Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 19.
  10. Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 29.
  11. „Polska Zbrojna” Nr 136 z 19 maja 1926 r. s. 4.
  12. „Polska Zbrojna” Nr 138 z 21 maja 1926 r. s. 4.
  13. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 221.
  14. Wojciechowski 2010 ↓, s. 33.
  15. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 713–714.
  16. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
  17. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 957.
  18. Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 62–69.
  19. Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 18–24.
  20. Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 44–50.
  21. Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 25–28.
  22. Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 29–34.
  23. Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 37–38.
  24. Gnat-Wieteska 1998 ↓, s. 39–42.
  25. Majewski 2011 ↓, s. 193–195.
  26. Satora 1990 ↓, s. 259–261.
  27. Satora 1990 ↓, s. 260.
  28. Satora 1990 ↓, s. 261.
  29. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 218.
  30. Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 5.
  31. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 1 z 29.01.1937 r., poz. 9.
  32. Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 22.
  33. Dz. Rozk. MSWojsk. nr 22 z 4 VIII 1927, poz.268
  34. Smaczny 1989 ↓, s. 382.
  35. Dz. Rozk. MSWojsk. nr 6 z 24 II 1928, poz.66
  36. Smaczny 1989 ↓, s. 378.
  37. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 8 maja 1926, s. 155.
  38. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  39. Księgi Cmentarne – wpis 5524.
  40. Księgi Cmentarne – wpis 5526.
  41. Księgi Cmentarne – wpis 7327.

Bibliografia

edytuj