9 Eskadra Wywiadowcza
9 eskadra wywiadowcza – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego początków II Rzeczypospolitej.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
9 stycznia 1919 |
| Rozformowanie |
18 stycznia 1921 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
por. obs. Franciszek Trenkwald |
| Ostatni |
por. pil. Bolesław Narkowicz |
| Działania zbrojne | |
| wojna polsko-bolszewicka | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja |
Rakowice, Radymno, Lewandówka |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Eskadra zorganizowana została w 1919 w Krakowie. Częścią sił wzięła udział w walkach o Śląsk Cieszyński. Następnie przerzucona na wschód walczyła w wojnie polsko–ukraińskiej i polsko–bolszewickiej. Odtworzona w lipcu 1920 realizowała przede wszystkim zadania fotogrametryczne. W 1921 weszła w skład nowej 10 eskadry wywiadowczej.
Formowanie, zmiany organizacyjne i walki
edytujEskadra sformowana została 9 stycznia 1919 w Krakowie[1][2]. Podczas organizacji nastąpiły trudności w zaopatrzeniu eskadry w sprzęt. Mimo to wydzielono dwie załogi[a], które w rejonie Śląska Cieszyńskiego wykonywały zadania lotnicze[1]. Raport Inspektora Wojsk Lotniczych z 13 marca 1919 wykazuje, ze eskadra w tym czasie posiadała 6 samolotów, 2 pilotów i 5 obserwatorów[3]. Formowanie jednostki zakończono w kwietniu 1919. W tym też miesiącu eskadra została przeniesiona na lotnisko Radymno[4]. Tu weszła w skład II Grupy Lotniczej i operowała na korzyść Grupy „Wschód” w rejonach Sambor i Stryj [1]. W tym czasie eskadra dysponowała 3 samolotami. Były to: 2 Lloydy C-5 i 1 Oeffag[5]. Po zajęciu przez Wojsko Polskie Małopolski, 9 eskadra przegrupowała się na lotnisko Lewandówka. W początkach czerwca wcielono do jednostki nowo powstałą krakowską 12 eskadrę lotniczą. Wzmocniona eskadra utrzymała dotychczasową numerację[6][1]. W miarę sukcesów wojsk lądowych, jednostka przesuwała się na wschód operując z lotnisk Kniaże i Brody[1].
Okres zimy 1919/1920 eskadra spędziła w Dubnie[4]. Swoje stacje benzynowe zorganizowała w Ostrogu i Starokonstantynowie[2]. Wykorzystując względny spokój na froncie, prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany[b]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład II Grupy Lotniczej, posiadała 10 pilotów, 3 obserwatorów i 7 samolotów[8]. Dopiero wiosną 1920, działając z wysuniętego lądowiska w Połonnem, wspierała wojska lądowe w natarciu na Berdyczów[9]. Posiadała wtedy 8 samolotów, 9 pilotów i 5 obserwatorów[10]. Zaplecze techniczne eskadry stanowił II ruchomy park lotniczy w Łucku[10]. Po zajęciu Berdyczowa cześć załóg skierowano do Koziatyna. Tam eskadra współdziałała z Dywizją Jazdy i 13 Dywizją Piechoty. 2 czerwca zestrzeleni zostali ppor. obs. Józef Jędrczak i kpr. pil. Rosiak, a 6 czerwca ciężko ranni ppor. obs. Antoni Romanowski i ppor. pil. Kazimierz Olechowicz[11]. W kilka dni później, podczas działań szturmowych, został uszkodzony samolot załogi por. Olechnowicz i ppor. Romanowski, ale tym razem pilot doprowadził maszynę do linii własnych oddziałów. Załogę odesłano do szpitala. Działania 9 eskadry w tym okresie cechowała duża skuteczność. Za dobre wykonanie zadań otrzymała pochwałę od szefa sztabu Frontu Południowego i gratulacje od dowódcy Grupy Poleskiej gen. Antoniego Listowskiego. Jednak intensywne loty i straty doprowadziły do tego, że na początku drugiej dekady czerwca eskadra dysponowała już tylko jedną załogą i jednym samolotem[11].
Po tak ciężkich stratach Dowództwo Lotnictwa poleciło wycofanie eskadry z frontu i odesłanie jej do Dubna, a następnie do Hołub i dalej do Lublina[2]. W Lublinie część personelu wcielono do oczekującej na samoloty 2 eskadry wywiadowczej[12], a pozostałych skierowano do dyspozycji Szefa Lotnictwa Naczelnego Dowództwa w Warszawie[1].
W lipcu personel 9 eskadry uzupełniony lotnikami z innych eskadr utworzył nową 9 eskadrę wywiadowczą[13]. Nowo powstała jednostka została wyposażona w samoloty Bristol F2 i realizowała przede wszystkim zadania fotogrametryczne[1]
Działania w Bitwie Warszawskiej
edytujW ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1 i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2, 3 i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina[c][15]. W okresie walk pod Warszawą eskadra walczyła w ramach Frontu Północnego. Załogi wyróżniły się między innymi w boju pod Radzyminem[16]. Od 15 sierpnia 9 eskadra prowadziła aktywne działania szturmowe pod Pułtuskiem przeciwko jednostkom sowieckiej 3 Armii, a w rejonie Ostrowi Mazowieckiej przeciw 15 Armii. Ze składu eskadry wyróżnili się: sierż. Franciszek Przybylski, który podczas bitwy warszawskiej wykonał kilkanaście lotów bojowych i zrzucił na pozycje nieprzyjaciela około 600 kg bomb, a także sierż. Józef Żuromski i ppor. Władysław Bohuszewicz, którzy 15 sierpnia wraz z resztą eskadry działali pod Radzyminem. Pierwszy atak na pozycje sowieckie 21 DS z 3 Armii i 27 DS z 16 Armii wykonała załoga sierż. Żuromski i ppor. Bohuszewicz, a już podczas następnego wsparły ją inne załogi 9 eskadry. Byli to między innymi lotnicy: plut. Stanisław Perłowski i sierż. Zbigniew Godlewski oraz pchor. Neuman i ppor. Sioda. Eskadra współpracowała z 19 eskadrą myśliwską. Myśliwcy zaatakowali czołowe oddziały wojsk nieprzyjacielskich, podczas gdy Bristole 9 eskadry nękały tyły wroga. W czasie walk została zestrzelona załoga pchor. Neuman i ppor. Sioda[17]. 17 sierpnia eskadra współpracowała z 15 Dywizją Piechoty i pociągami pancernymi w ataku na wycofującej się przez Mińsk Mazowiecki w kierunku wschodnim oddziały sowieckiej 15 Armii. Skuteczność ataku ułatwiał fakt, że wojska Armii Czerwonej posuwały się w ugrupowaniu marszowym w kilku kolumnach obok siebie[18].
Udział w ofensywie wojsk polskich
edytujW czasie wrześniowej ofensywy wojsk polskich eskadra operowała z lotnisk w Lublinie, Chełmie i Łucku. W tym okresie działała na korzyść 6 Armii zwalczając zgrupowania sowieckiej kawalerii[16]. Na początku października eskadra operowała z wysuniętego lotniska Korsteń wspierając Korpus Kawalerii płk. Juliusza Rommla[19].
W październiku eskadra współpracowała z oddziałami rajdowymi kawalerii polskiej działającymi na tyłach wojsk sowieckich. 5 października samoloty rozpoznały obszar przyszłych działań wojsk lądowych, a zwłaszcza strefę Olewsk – Korosteń – Żytomierz – Berdyczów – Miropol. Na linii kolejowej Zwiahel – Korosteń wykryto cztery sowieckie pociągi pancerne[20]. 6 października lotnictwo przeprowadziło szczegółowe rozpoznanie Zwiahla. Zauważono około 150 wagonów kolejowych wypełnionych wojskiem. 9 października dowództwo utraciło łączność z kawalerzystami płk. Rómmla[20]. W kolejnych dniach trwały bezskuteczne poszukiwania korpusu. Dopiero 12 października, w dniu podpisania zawieszenia broni, załodze 9 eskadry sierż. Józefowi Żuromskiemu i ppor. Władysławowi Bohuszewiczowi powiodły się poszukiwania. Doręczono odpowiednie rozkazy wykonawcze. Jeszcze tego dnia 9 eskadra, wspólnie z 8 eskadrą, wzięła udział w zwalczaniu oddziałów nieprzyjaciela, który zagradzał jeździe drogę powrotu za Słucz. Na tym zakończyły się działania bojowe 9 eskadry wywiadowczej[20].
Rozejm zastał 9 eskadrę wywiadowczą w Łucku[d][16].
W okresie wojny załogi 9 eskadry wywiadowczej wykonały 153 loty bojowe w czasie 293 godzin[16][21]. W czasie działań wojennych eskadra straciła 9 lotników[22] (6 lotników zginęło, a 3 odniosło ciężkie rany[19]).
Eskadra w okresie pokoju
edytujNa mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 eskadry 9. i 10. połączono tworząc 10 eskadrę wywiadowczą w Krakowie[16][6].
Żołnierze eskadry
edytuj
| Dowódcy eskadry[23][24] | ||
| Stopień | Imię i nazwisko | Okres pełnienia służby |
|---|---|---|
| por. obs. | Franciszek Trenkwald | 9 I 1919 – VI 1919 |
| por. pil. | Władysław Matula | VI 1919 – VII 1920 |
| kpt. pil. | Julian Słoniewski | VII 1920 – † 25 IX 1920 |
| por. pil. | Bolesław Narkowicz | 25 IX 1920 – 18 I 1921 |
| Personel latający okresu wojny polsko – bolszewickiej[19] | ||
| Obserwatorzy | Piloci | |
| kpt. obs. Antoni Leonkow | kpt. pil. Julian Słoniewski | |
| por. obs. Bolesław Kwiatkowski | por. pil. Władysław Matula | |
| por. obs. Franciszek Trenkwald | por. pil. Bolesław Narkowicz | |
| por. obs. Mieczysław Szczudłowski | por. pil. Kazimierz Olechnowicz-Czerkas | |
| por. obs. Adam Abderman | por. pil. Bolesław Ropielewski | |
| por. obs. Piotr Kurbatow | por. pil. Seweryn Sacewicz | |
| por. obs. Józef Jędrzejczak | ppor. pil. Antoni Poznański | |
| ppor. obs. Antoni Romanowski | ppor. pil. Tadeusz Halewski | |
| ppor. obs. Stefan Jeznach | ppor. pil. Stefan Żochowski | |
| ppor. obs. Władysław Bohuszewicz | pchor. pil. Jan Neuman[19] | |
| ppor. obs. Marian Sioda[19] | sierż. pil. Franciszek Przybylski | |
| ppor. obs. Józef Jędrczak[2] | sierż. pil. Alscher | |
| ppor. obs. Antoni Misiejuk | sierż. pil. Józef Żuromski | |
| ppor. obs. Jan Latawiec | sierż. pil. Jakub Kieroyczyk | |
| ppor. obs. Magdziarz | sierż. pil. Dąbrowski | |
| pchor. obs. Jan Suchodolski | sierż. pil. Zimmerman | |
| pchor. obs. Zbigniew Godlewski | sierż. pil. Romuald Strobel | |
| sierż. pil. Jan Poteć | ||
| plut. pil. Franciszek Kołodziński | ||
| plut. pil. Stanisław Perłowski | ||
| kpr. pil. Julian Rosiak | ||
Wypadki lotnicze
edytuj- 2 czerwca 1920 podczas nalotu szturmowego zostali zestrzeleni ppor. obs. Józef Jędrczak oraz kpr. pil. Julian Rosiak[1].
- 6 sierpnia 1920 podczas startu z lotniska zginęli ppor. obs. Stefan Jeznach oraz ppor. pil. Stefan Żochowski [1].
- 25 września 1920 zginęli kpt. pil. Julian Słoniewski oraz sierż. pil. Jakub Kieroyczyk, którzy wracali z wykonanego zadania bojowego[16].
- 11 grudnia 1920 podczas lotu treningowego zginął ppor. pil. Seweryn Sacewicz[16].
Samoloty eskadry
edytuj
Uwagi
edytuj- ↑ Byli to: por. obs. Mieczysław Szczudłowski, por. obs. Bolesław Kwiatkowski oraz sierż.pil. Alscher i sierż.pil. Romuald Strobel[1][2].
- ↑ W tym czasie na Ukrainie toczyły się walki pomiędzy bolszewikami a Armią Denikina atakującą Armię Czerwoną od południa[7].
- ↑ Plan przydziału poszczególnych eskadr dla związków armijnych przed bitwą warszawską przedstawiał się następująco: 5 Armia – 1, 12 i 13 eskadra, 1 Armia – 8 i 9 eskadra, 2 Armia – 17 eskadra, 4 Armia – 3, 10 i 15 eskadra, 3 Armia – 2, 14 i 21 eskadra, 6 Armia – 5, 6 i 7 eskadra. Z planu tego nie zrealizowano przydziału 15 eskadry do 4 Armii oraz nie uwzględniono w nim przydziału eskadry toruńskiej do 2 Armii. Natomiast 16 i 19 eskadra pozostawały w odwodzie Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego]][14].
- ↑ Zawieszenie broni zostało podpisane w Rydze 12 października 1920, a wchodziło w życie 18 października o 24.00[15].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j Pawlak 1989 ↓, s. 228.
- ↑ a b c d e Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 172.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 29.
- ↑ a b Pawlak 1998 ↓, s. 17.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 38.
- ↑ a b Brummer i Zawadzki 2000 ↓, s. 86.
- ↑ Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 150.
- ↑ Bartel i in. 1978 ↓, s. 42.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 56.
- ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 48.
- ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 61.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 79.
- ↑ Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 173.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 119.
- ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 92.
- ↑ a b c d e f g Pawlak 1989 ↓, s. 229.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 96.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 98.
- ↑ a b c d e Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 174.
- ↑ a b c Tarkowski 1991 ↓, s. 107.
- ↑ Pawlak 1998 ↓, s. 18.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 118.
- ↑ Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 172–173.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 228-229.
Bibliografia
edytuj- Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
- Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
- Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
- Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
- Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.