9 Pułk Artylerii Ciężkiej (II RP)
9 Pułk Artylerii Ciężkiej (9 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
| ||
| Historia | ||
| Państwo |  II Rzeczpospolita
| |
| Sformowanie | 1922 | |
| Rozformowanie | 1939 | |
| Tradycje | ||
| Święto | 29 czerwca | |
| Kontynuacja | 2 Dywizjon Artylerii Samobieżnej 5 Lubuskiego Pułku Artylerii | |
| Dowódcy | ||
| Pierwszy | płk Franciszek Henryk Szczuka | |
| Ostatni | ppłk dypl. Adam Dzianott | |
| Działania zbrojne | ||
| kampania wrześniowa | ||
| Organizacja | ||
| Dyslokacja | Siedlce, Włodawa, Brześć | |
| Rodzaj sił zbrojnych | wojsko | |
| Rodzaj wojsk | Artyleria | |
| Podległość | 9 Grupa Artylerii | |
Pułk w okresie pokojuEdytuj
9 pułk artylerii ciężkiej został sformowany 8 września 1922 z połączenia I dywizjonu 9 pułku artylerii ciężkiej, 30 Syberyjskiego dywizjonu artylerii ciężkiej i III dywizjonu 8 pułku artylerii ciężkiej, które w latach 1919–1920 brały udział w wojnie z Rosją Radziecką. W 1923 w skład pułku wchodziło: dowództwo, trzy dywizjony artylerii ciężkiej po trzy baterie, kadra oddziału łączności i kadra baterii zapasowej[1]. Oddział stacjonował w garnizonie Siedlce, natomiast I dywizjon był detaszowany w garnizonie Brześć (Okręg Korpusu nr IX).
Pułk podporządkowany był szefowi Artylerii i Uzbrojenia OK nr IX, a od 1929 – dowódcy 9 Grupy Artylerii.
W latach 1924–1925, w strukturze pułku, funkcjonowała na prawach dywizjonu detaszowanego 9 kompania artylerii pieszej[2].
Początkowo pułk obchodził swoje święto 29 czerwca, w rocznicę utworzenia I dywizjonu w 1919 roku[3]. 19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych ustalił i zatwierdził dzień 8 września, jako datę święta pułkowego[4]. Od tego czasu pułk obchodził swoje święto w rocznicę złączenia trzech dywizjonów w 1922 roku[3]. 12 kwietnia 1937 roku minister spraw wojskowych zmienił datę święta pułkowego 9 pac z 8 września na 29 czerwca[5].
Mobilizacja pułku w 1939 rokuEdytuj
Pułk był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” dowódca pułku był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji jednostek wpisanych na tabelę mob. pułku:
- w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czerwonym:
- 9 dywizjon artylerii ciężkiej typ II,
- pluton taborowy nr 9,
- 20 dywizjon artylerii ciężkiej typ II,
- pluton taborowy nr 20,
- 30 dywizjon artylerii ciężkiej typ II,
- pluton taborowy nr 30,
- 98 dywizjon artylerii ciężkiej typ I,
- w I rzucie mobilizacji powszechnej:
- dowództwo 9 pułku artylerii ciężkiej,
- I dywizjon 9 pułku artylerii ciężkiej typ I,
- II dywizjon 9 pułku artylerii ciężkiej typ I,
- II rzucie mobilizacji powszechnej:
- polowy szpital weterynaryjny nr 91,
- polowy szpital weterynaryjny nr 92
- pluton marszowy artylerii ciężkiej typ I nr 9 dla dowódcy Okręgu Korpusu Nr IX[7].
23 marca 1939 roku szef Sztabu Głównego rozkazem L.dz. 8401/mob. zarządził mobilizację „jednostek czerwonych” na obszarze Okręgu Korpusu Nr IX[8].
Pułk w kampanii wrześniowejEdytuj
Pułk w składzie dwóch dywizjonów na początku września 1939 został skierowany do obrony Warszawy. w nocy z 5 na 6 września do stolicy dotarło jedynie dowództwo i trzecia bateria. Po dwóch dniach przyjechały pozostałe baterie I dywizjonu. Dywizjon wszedł w skład obrony odcinka „Warszawa-Zachód”, a dowódcy 9 pac powierzono dowodzenie artylerią odcinka. Tu 9 pac (bez II dac) walczył aż do kapitulacji Warszawy.
II/9 pac, z uwagi na zniszczenia na liniach kolejowych, nie dotarł do Warszawy i został skierowany do dyspozycji dowódcy Armii Lublin. W składzie tej armii walczył do końca kampanii wrześniowej.
Żołnierze pułkuEdytuj
- Dowódcy pułku
- ppłk / płk art. Franciszek Henryk Szczuka (1922 - 12 III 1929 → członek OTO[9])
- płk art. Ferdynand Müllner (22 III 1929[10] - 14 VI 1938)
- ppłk dypl. art. Adam Dzianott (14 VI 1938 - IX 1939)
- Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku - I zastępca dowódcy pułku)
- ppłk art. Aleksander Batory (1921-1922 → dowódca 24 pap)
- mjr / ppłk art. Antoni Klikowicz (10 IX 1923[11] - 12 III 1929 → dyspozycja dowódcy OK IX[12])
- mjr / ppłk art. Edward Czerny (IV 1929[13] – XI 1932 → dyspozycja dowódcy OK IX)
- ppłk dypl. art. Stefan Springer (IV 1933[14] – IX 1935 → szef wydziału w Dep. Art. MSWojsk.)
- ppłk dypl. art. Tadeusz Popławski (IX 1935 – I 1937[15])
- ppłk art. Jan Michalik (I 1937[15] – IX 1939[16])
- mjr art. Lucjan Bastgen (15 VII 1924[17] – VIII 1925 → dowódca III dyonu[18])
- mjr art. Aleksander Sumczyński (VIII 1925[18] – XI 1928 → dowódca III dyonu[19])
- mjr art. Edward Czerny (XI 1928[19] – IV 1929 → zastępca dowódcy pułku)
- mjr art. Leon Bronisław Fritz (od III 1930[20])
- Oficerowie
- kpt. art. Oskar Kühnel
- por. art. Józef Krautwald de Annau
Obsada personalna w 1939 rokuEdytuj
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku[21][a]:
- dowódca pułku – ppłk dypl. Adam Dzianott
- I zastępca dowódcy – ppłk Jan Michalik
- adiutant – kpt. Leonidas Gębarski
- lekarz medycyny – mjr dr Stanisław Rusiniak
- starszy lekarz weterynarii – mjr Franciszek Jastrzębski
- oficer zwiadowczy – kpt. Bolesław Szczepan Wasilewski
- II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Franciszek Schmidt
- oficer mobilizacyjny – kpt. Julian Wiśniewski
- zastępca oficera mobilizacyjnego – por. adm. (art.) Antoni Reiss
- oficer administracyjno-materiałowy – kpt. adm. (art.) Stanisław Franciszek Filas
- oficer gospodarczy – por. int. Józef Leon Kukiołka
- oficer żywnościowy – por. Bolesław Rzepniewski
- dowódca plutonu łączności – por. Antoni Orzepowski
- oficer plutonu – chor. Józef Piekarek
- dowódca I dywizjonu – mjr Zbigniew Sieniewicz
- dowódca 1 baterii – kpt. Tadeusz Jakubowski
- dowódca plutonu – por. Eugeniusz Niemunis
- dowódca plutonu – ppor. Alfred Wojciech Walenty Stössel
- dowódca 2 baterii – por. Bolesław Gron
- dowódca plutonu – ppor. Tadeusz Krupiński
- dowódca plutonu – chor. Józef Szydłowski
- dowódca II dywizjonu – mjr Aleksander Korsak
- dowódca 4 baterii – kpt. Jan Bargieł
- dowódca plutonu – por. Stanisław Dominik Łasłowski
- dowódca plutonu – ppor. Adam Burbeła
- dowódca 5 baterii – kpt. Ludwik Cisowski
- dowódca plutonu – por. Henryk Baczyński
- dowódca III dywizjonu – mjr Leon Bronisław Fryc
- dowódcy 7 baterii – p.o. por. Aleksander Szmit
- dowódca plutonu – ppor. Paweł Barbarowicz
- dowódca plutonu – ppor. Zbigniew Rotkiel
- dowódca 8 baterii – kpt. Jan Podlaski
- dowódca plutonu – ppor. Henryk Paweł Buczyński
- dowódca plutonu – ppor. Marian Lesław Głaczyński
- na kursie – mjr Stanisław Reichert
- Obsada personalna we wrześniu 1939
dowódca pułku - ppłk dypl. Adam Dzianott (VM)
- dowódca I dywizjonu armat 105 mm - mjr Leon Fryc (VM)
- dowódca 1 baterii - kpt. Jan Bargiełł
- dowódca 2 baterii - kpt. Leonidas Gembarski
- dowódca 3 baterii - por. Tadeusz Chyla.
- dowódca II dywizjonu hb. 155 mm - kpt. Jan Podlaski
- dowódca 4 baterii - kpt. Julian Wiśniewski
- dowódca 5 baterii - kpt. Ludwik Cisowski
- dowódca 6 baterii - por. Bolesław Rzepniewski
- Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari[23]
- por. Stefan Czernik
- ppor. Alojzy Gałęzowski
- kpr. Stanisław Jaracz
- ogn. Józef Rogowski
- kpt. Adam Świtalski
- ppor. Stanisław Szancer
- ppor. Władysław Szwed
Symbole pułkoweEdytuj
- Odznaka pamiątkowa
10 grudnia 1930 roku minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 9 Pułku Artylerii Ciężkiej[24]. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt równoramiennego krzyża utworzonego z czterech stylizowanych srebrnych orłów bez korony, wczepionych szponami w srebrny wieniec laurowo-dębowy, który okala umieszczony w środku wizerunek krzyża Orderu Virtuti Militari. Pola między ramionami krzyża pokrywa emalia w barwie ciemnozielonej i szkarłatnej z numerem i inicjałami „9 PAC” na każdym polu. Odznaka jednoczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, na rewersie numerowana. Wykonawcą odznak był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[25].
Dziedzictwo tradycjiEdytuj
12 lutego 2014 roku podsekretarz stanu Maciej Jankowski, działając z upoważnienia ministra obrony narodowej, nakazał 2 Dywizjonowi Artylerii Samobieżnej 5 Lubuskiego Pułku Artylerii w Sulechowie przejąć i z honorem kultywować tradycje 9 Pułku Artylerii Ciężkiej[26].
UwagiEdytuj
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[22].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 59.
- ↑ Zarzycki 2001 ↓, s. 69-70.
- ↑ a b Andzaurow 1929 ↓, s. 36.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 4 z 12 kwietnia 1937 roku, poz. 40.
- ↑ Szczepański 1998 ↓, s. 12.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 318, 335-336.
- ↑ Piwowarski 1995 ↓, s. 100.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 12 marca 1929 roku, s. 89.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 22 marca 1929 roku, s. 101.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 61 z 18 września 1923 roku, s. 570.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 12 marca 1929 roku, s. 87.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 119.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933 roku, s. 80.
- ↑ a b Szczepański 1998 ↓, s. 24.
- ↑ Błagowieszczański 1974 ↓, s. 246.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 72 z 28 lipca 1924 roku, s. 412.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 83 z 13 sierpnia 1925 roku, s. 457.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 listopada 1928 roku, s. 374.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 31 marca 1930 roku, s. 109.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 755.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 39.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 39 z 10 grudnia 1930 roku, poz. 456.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 283.
- ↑ Decyzja Nr 43/MON Ministra Obrony Narodowej w sprawie przejęcia dziedzictwa tradycji przez pododdziały 5. Lubuskiego Pułku Artylerii. Ministerstwo Obrony Narodowej, 2017-02-12.
BibliografiaEdytuj
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Artemi Andzaurow: Zarys historii wojennej 9-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Igor Błagowieszczański. Artyleria Wojska Polskiego w latach 1918–1939. Zakończenie. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (71), s. 203-250, 1974. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Eugeniusz Piwowarski. Przebieg i wyniki częściowej mobilizacji alarmowej z 23 marca 1939 r.. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1-2 (151-152), 1995. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. ISSN 0043-7182.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Andrzej Szczepański: 9 Pułk Artylerii Ciężkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISSN 08602360.
- Piotr Zarzycki. Artyleria piesza w Wojsku Polskim II Rzeczypospolitej. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (187), 2001. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej. ISSN 1640-6281.