ABC (dziennik)
ABC (od 1935 „ABC – Nowiny Codzienne”) – polski dziennik związany z ruchem narodowym, wydawany w Warszawie w latach 1926–1939, publikujący zarówno treści na dość wysokim poziomie, jak i bardzo radykalne, antysemickie[1][2][3][4]. Pismo było sponsorowane przez faszystowski rząd włoski[5].
 Nagłówek dziennika „ABC” z 31 grudnia 1930, z zapowiedzią druku Kariery Nikodema Dyzmy Tadeusza Dołęgi-Mostowicza | |
| Częstotliwość | |
|---|---|
| Państwo | |
| Wydawca |
od 1934 Obóz Narodowo-Radykalny |
| Pierwszy numer |
1926 |
| Ostatni numer |
wrzesień 1939 |
| Redaktor naczelny | |
Ogólna charakterystyka edytuj
Na winiecie dziennika był napis: „Aktualne, Bezpartyjne, Ciekawe” lub „Aktualne, Bezkompromisowe, Ciekawe”[6], co było nawiązaniem do pierwszych liter tytułu. Od innych polskich pism odróżniała się formułą zaczerpniętą z prasy zachodnioeuropejskiej i amerykańskiej. Na początku lat 30. XX wieku w redakcji rozpoczęła się rywalizacja pomiędzy młodymi działaczami narodowo-radykalnymi a starszymi dziennikarzami, którzy uważani byli za zwolenników parlamentaryzmu i liberalizmu.
Dodatki i mutacje edytuj
Tytuł ukazywał się z licznymi dodatkami („ABC Filmowe”, „Dodatek ABC Niedzielny”, „ABC Radiowe”)[7]. Z dodatku niedzielnego pisma wyłonił się tygodnik „Prosto z Mostu”[8]. Ponadto wychodziły mutacje: „ABC Białostockie Nowiny Codzienne” (1933), „ABC Kaliskie” (1926–1933), „ABC Kolskie” (1926–1931), „ABC Kurier Białostocki“ (1928), „ABC Lubelskie” (1926–1931)[9], „ABC Łowickie” (1932), „ABC” dla Włocławka i Kujaw (1926–1939), „ABC Płockie” (1926–1927), „ABC Podlaskie“ (1926–1928), „ABC Radomsko-Kieleckie” (1926–1927), „ABC Sieradzkie” (1927), „ABC Ziemi Łomżyńskiej” (1929–1930), „ABC Ziemi Piotrkowskiej” (1926–1933), „ABC Ziemi Suwalskiej” (1927–1930)[10].
Redakcja, dziennikarze i współpracownicy edytuj
Początkowo pismo redagowane przez Stanisława Strzetelskiego, po 1934 roku związane z Obozem Narodowo-Radykalnym[2][11][12]. We wrześniu 1936 roku tytuł został wykupiony przez narodowych radykałów od dotychczasowego właściciela, Jerzego Zdziechowskiego[13]. Gazeta stała się organem prasowym działającego tajnie ONR. Funkcję redaktora naczelnego pełnił Wojciech Zaleski[14], następnie zaś Tadeusz Gluziński (od 1938 roku). W redakcji pracowali m.in. Jan Korolec (red. wewnętrzny), Alina Rossmanowa (sekretarz redakcji), Maria Rutkowska (dziennikarka), Antoni Szperlich (red. gospodarczy), Przemysław Warmiński (red. zagraniczny) i Jerzy Stokowski (red. kulturalny)[15]. Od 1935 na czele działu sportowego stał Jerzy Edigey[16]. Na łamach pisma zadebiutował Jerzy Andrzejewski[17][18].
Profil ideowy edytuj
W 1936 na międzynarodowej wystawie prasy katolickiej w Watykanie tytuł był obecny wśród innych 50 polskich dzienników, które uznawano za katolickie[19]. Dziennik promował postawy ksenofobiczne i antysemickie. Redaktorzy nawoływali m.in. do segregacji na kolei – wydzielenia wagonów dla Polaków i oddzielnych dla Żydów. Propagowano tzw. „żółtą łatę” do oznaczania Żydów, ich pomocników i żydowskich sklepów. Namawiano do bojkotu sklepów żydowskich, a polskie czasopisma do bojkotu reklamodawców żydowskich[20]. W piśmie piętnowano masonerię[21].
Schyłek tytułu edytuj
W 1939 gazeta była cenzurowana, wielokrotnie konfiskowano również jej całe nakłady, spadały dochody z reklam, co oznaczało poważne problemy co do jej przyszłości. Po wybuchu wojny ostatni numer pisma ukazał się w połowie września 1939 roku. Jan Korolec zdołał wznowić dziennik na początku października (przeprowadzono m.in. wywiad ze Stefanem Starzyńskim) i ukazywał się jedynie kilka dni[22].
Przypisy edytuj
- ↑ Lata 1926 – 1930: opozycyjna prasa prawicowa. W: Andrzej Paczkowski: Prasa polska w latach 1918–1939. Jerzy Łojek (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 115. ISBN 83-01-01727-9. (pol.).
- ↑ a b praca zbiorowa: Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. Wyd. I. T. 1: A–Ble. Warszawa: PWN, 1968, s. 3, kol. 2, seria: B. (pol.).
- ↑ praca zbiorowa: Wielka encyklopedia PWN. Wyd. I. T. 1: a – analiza nakładów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2001, s. 26, kol. 2. (pol.).
- ↑ Janina Katarzyna Rogozik. Czytelnicy Naszego Przeglądu. „Zeszyty prasoznawcze”. Nr 1–2 (165–166). XLIV, s. 84, 2001. Walery Pisarek (redaktor naczelny). Kraków: Uniwersytet Jagielloński. ISSN 0555-0025. [dostęp 2017-08-08]. (pol.).
- ↑ S. Rudnicki: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność. Czytelnik, 1985, s. 282. ISBN 978-83-07-01221-6.
- ↑ E. Maj, Komunikowanie polityczne narodowej demokracji 1918–1939, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010, s. 253 ISBN 978-83-227-3228-1
- ↑ J. Mikosz, Wywiad, reportaż i korespondencja na łamach wybranych dodatków kulturalnych do prasy codziennej dwudziestolecia międzywojennego, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, 11, 2008, passim.
- ↑ J. Mikosz, Obecność problematyki literackiej i tekstów literackich wśród innych komunikatów kulturowych w dodatkach okresu międzywojennego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, 10, 2008, s. 273.
- ↑ A. Notkowski, Prasa lubelska na tle czasopiśmiennictwa polskiego Drugiej Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”, 22, 1983, 4, s. 22–23.
- ↑ E. Maj, Komunikowanie polityczne narodowej demokracji 1918–1939, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010, s. 254 ISBN 978-83-227-3228-1
- ↑ A. Landau-Czajka, Naród i państwo w publicystyce polskiej skrajnej prawicy nacjonalistycznej lat 1926–1939, „Dzieje Najnowsze”, 23, 1991, 2, s. 60.
- ↑ A. Landau-Czajka, Wychowanie dla wojny. Ideologia wychowawcza polskiej prawicy nacjonalistycznej, „Kwartalnik Historyczny”, 97, 1990, nr 3–4, s. 158.
- ↑ Natomiast W.J. Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, IPN, Warszawa 2011, s. 165. ISBN 978-83-7629-283-0 podaje informację, że Zdziechowski przekazał oficjalnie swoje udziały 20 października 1936 spółce wydawniczej w składzie: Antoni Goerne, Mieczysław Harusewicz i Edward Kemnitz.
- ↑ Marek Hańderek, Geneza i początek działalności konspiracyjnej Unii, [w:] M. Gałęzowski (red.), Polska pod okupacją 1939-1945", t. 1,, Warszawa 2015, s. 127.
- ↑ Wojciech Jerzy Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa: IPN, 2011, s. 165, ISBN 978-83-7629-283-0, OCLC 803650487.
- ↑ L. Sługocki, Jerzy Korycki – „Edigey” (1913–1983), „Palestra”, 33, 1989, nr 4 (376), s. 97.
- ↑ L.M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1939–1991. Leksykon, Tower Press, Gdańsk 2000, s. 19.
- ↑ E. Nunvářová, Odbicie przemian życiowych Jerzego Andrzejewskiego w twórczości literackiej do lat pięćdziesiątych, z naciskiem na Popiół i diament, Diss. Masarykova univerzita, Filozofická fakulta, 2010, s. 14.
- ↑ M. Rzadkowska, Kościół katolicki a lektura w dwudziestoleciu międzywojennym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum”, 1999, 9, s. 99.
- ↑ Na progu Nowego Roku. ABC po 112 dniach istnienia.. „ABC. Nowiny Codzienne”, s. 5, 1937-01-01. Warszawa: Spółka Wydawnicza „ABC”.
- ↑ L. Hass, Druga wizyta John`a Henry`ego Cowlesa w Polsce i jej późniejsze perypetie, 1936–1947: w świetle relacji i dokumentów, „Ars Regia”, 2, 1993, 2 (3), s. 78.
- ↑ Wojciech Jerzy Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa: IPN, 2011, s. 165–166, ISBN 978-83-7629-283-0, OCLC 803650487.
Bibliografia edytuj
- Wojciech J. Muszyński: Obóz Narodowo-Radykalny i Organizacja Polska – zarys działalności przedwojennej. W: Obóz narodowy w obliczu dwóch totalitaryzmów. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2010, s. 24. ISBN 978-83-7629-145-1.
- Elżbieta Stadtmüller-Wyborska, Polska koncepcja rozbrojenia moralnego z lat 1931–1932 w świetle prasy opozycyjnej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 42, 1991, s. 115–130.