Toniak żeberkowany
Toniak żeberkowany[1][2][3] (Acilius sulcatus) – gatunek chrząszcza z rodziny pływakowatych. Zamieszkuje większą część krainy palearktycznej.
| Acilius sulcatus | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
_female.jpg) Samica | |||||
_male.jpg) Samiec | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
toniak żeberkowany | ||||
| |||||
Taksonomia edytuj
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza pod nazwą Dytiscus sulcatus[4]. Do rodzaju Acilius przeniósł go w 1817 roku William Elford Leach[5].
Morfologia edytuj
Owad dorosły edytuj
Chrząszcz o płaskim, w zarysie jajowatym ciele długości od 15 do 18 mm[2]. Głowa jest żółtawa z rozległym czarnym wzorem, przy czym barwa żółta tworzy m.in. charakterystyczny V-kształtny znak za nadustkiem. Przedplecze jest żółte do żółtobrunatnego z czarnym pasami biegnącymi wzdłuż wszystkich krawędzi i tworzącymi trapez. U samic na przedpleczu występują dwie kępy włosków, których brak u toniaka bruzdkowanego. Pokrywy mają barwę żółtą do żółtobrunatnej z obfitym, drobnym i miejscami zlewającym się plamkowaniem koloru czerwnobrunatnego do czarnego. U samic pokrywy mają żeberka i głębokie, owłosione bruzdy, u samców są one zaś gładkie i bezwłose. Na powierzchni pokryw występują punkty dwóch różnych wielkości, a pomiędzy nimi siateczkowanie. Podgięcia pokryw są wklęśnięte. Cały spód ciała jest czarnego koloru. Przedpiersie ma krótki i szeroko zaokrąglony wyrostek międzybiodrowy. Odnóża wykazują silny dymorfizm płciowy. U samców odnóża przednie mają stopy z jedną dużą, dwiema średnimi i 260–275 drobnymi przyssawkami, a odnóża środkowe mają na stopach około 16 drobnych przyssawek[6]. U samic stopy te są nierozszerzone i pozbawione przyssawek. Odnóża tylnej pary są wiosłowate i mają na krawędziach tylnych członów stóp od pierwszego do czwartego szereg złotożółtych szczecin pławnych[2]. W przeciwieństwie do toniaka bruzdkowanego tylna para ud ma przyciemnione nasady[6].
Larwa edytuj
Larwy mają ciało w zarysie wrzecionowate[6]. Ubarwione są ogólnie jaśniej niż u toniaka bruzdkowanego, zwykle żółtawo lub złotooliwkowo, gdzieniegdzie z brunatnymi lub czarnymi przyciemnieniami. Długość ciała u larw pierwszego stadium wynosi od 13 do 15 mm, u drugiego stadium od 19 do 23 mm, a u trzeciego od 30 do 35 mm[7]. Głowa jest mała[6], bardziej trójkątna i smuklejsza niż u toniaka bruzdkowanego. Warga dolna ma wyrostek bródki bardzo silnie, wyraźnie rozwidlony i dłuższy niż u toniaka bruzdkowanego. U drugiego i trzeciego stadium na wewnętrznej krawędzi żuwaczki znajduje się wypukłość lub ząbek z wyraźną kępką szczecin. Przedtułów jest wąski i wydłużony, nie zaś krępy jak u toniaka bruzdkowanego[7]. Przysadki odwłokowe są krótkie i zaopatrzone w siedem szczecinek każda[6].
Biologia i ekologia edytuj
Siedlisko edytuj
Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe tego owada zasiedlają niewielkie zbiorniki wody stojącej, w tym jeziorka, stawy, glinianki, torfowiska, mokradła, okresowe kałuże i rozlewiska[6][7][8]. Wyjątkowo pojawiają się w wodach płynących jak strumienie[9]. Gatunek ten preferuje głębsze zbiorniki o podłożu piaszczystym lub gliniastym[6][7]. Nie ma preferencji względem roślinności, bytując zarówno w wodach gęsto zarośniętych, jak i pozbawionych roślin. Liczny jest tylko w zbiornikach pozbawionych ryb[8][10]. Występuje od poziomu morza do wysokości 1600 m n.p.m.[8]
Cykl rozwojowy i zachowanie edytuj
Postacie dorosłe zimują w wodzie, także pod pokrywą lodu[8][6]. Okres rozrodczy przypada na wiosnę i początek lata[6]. Postacie dorosłe są dobrymi lotnikami i w tym okresie rozlatują się po różnych zbiornikach celem rozmnażania[8]. Na czas kopulacji samiec przyczepia się do grzbietu samicy przyssawkami na stopach. Budowa pokryw samicy ma mu za zadanie to utrudnić – samica w czasie kopulacji jest bardziej narażona na ataki drapieżników i w jej interesie jest by akt ten trwał jak najkrócej[8][11].
Samice składają jaja ponad powierzchnią wody, ale w jej pobliżu, wybierając wilgotne zakamarki kory martwych pni i gałęzi, kępy mchów i szczeliny pod kamieniami[6][8].
Larwy klują się po około tygodniu i wracają do wody. Ich rozwój trwa około miesiąca[8] i w tym czasie przechodzą dwie wylinki[7]. Dobrze pływają za pomocą szybkich i jednostajnych ruchów wszystkich odnóży. Potrafią też zawisać w toni wodnej na dowolnej głębokości. Oddychają powietrzem atmosferycznym. W przypadku zagrożenia potrafią gwałtownie sprężać i rozprężać ciało, wykonując skoki nad powierzchnią wody[6]. Przepoczwarczają się na lądzie, zakopane w glebie[6]. Stadium poczwarki trwa od 16 do 28 dni[8] i kończy się przed zimą[6].
Pokarm edytuj
Zarówno larwa jak i imago są drapieżnikami, jednak w inny sposób przyjmują pokarm. Dorosłe osobniki zjadają swoją ofiarę, zaś larwa zabija zdobycz długimi sierpowatymi żuwaczkami, po czym wtryskuje do niej własne płyny trawienne, by po krótkim czasie z powrotem je wsysać razem z wnętrznościami[2][6].
Początkowe stadia larwalne żerują głównie na planktonowych skorupiakach, w tym wioślarkach, widłonogach i małżoraczkach, a w przypadku ich braku na młodych larwach komarowatych[8][7]. Starsze larwy i osobniki dorosłe polują na większe larwy komarowatych i ochotkowatych, larwy jętek i ważek równoskrzydłych[8]. Dorosłe chrząszcze ponadto polują na skąposzczety, larwy ważek różnoskrzydłych[8] i kijanki[2]. Żywią się także skrzekiem oraz padłymi rybami i płazami[8].
Rozprzestrzenienie edytuj
Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji i europejskiej części Rosji. W Afryce Północnej zamieszkuje Algierię. W Azji podawany jest z Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Iraku, Kazachstanu, Syberii i Rosyjskiego Dalekiego Wschodu z Sachalinem włącznie[12][8].
Przypisy edytuj
- ↑ Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000, s. 146.
- ↑ a b c d e Roland Gerstmeier: Chrząszcze. Rozpoznawanie i oznaczanie. Multico, s. 17, seria: Przewodnik kieszonkowy. ISBN 83-7073-105-8.
- ↑ Heiko Bellmann: Owady. Dodatkowo: najważniejsze paje̜czaki. Henryk Grabarczyk (przekład). Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, seria: Spotkania z Przyrodą. ISBN 978-83-7073-418-3.
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758. (łac.).
- ↑ Anders N. Nilsson, Jiří Hájek, A World Catalogue of the Family Dytiscidae, or the Diving Beetles (Coleoptera, Adephaga) Version 1.I.2021 [online], 2021.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Kazimierz Galewski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 7 Pływakowate - Dytiscidae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
- ↑ a b c d e f Kazimierz Galewski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 7f Pływakowate - Dytiscidae. Larwy z podrodziny Dytiscinae. Andrzej Szujecki (red.). Toruń: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Oficyna Wydawnicza Turpress, 1995.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n J. Bergsten, K.B. Miller. Taxonomic revision of the Holarctic diving beetle genus Acilius Leach (Coleoptera: Dytiscidae). „Systematic Entomology”. 31 (1), s. 145–197, 2005. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2005.00309.x.
- ↑ Acilius sulcatus – Toniak żeberkowany. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-07-23].
- ↑ K. Abjornsson, B.M.A. Wagner, A. Axelsson, R. Bjerselius, K.H. Olsen. Responses of Acilius sulcatus (Coleoptera: Dytiscidae) to chemical cues from perch (Perca fluviatilis). „Oecologia”. 111, s. 166–171, 1997.
- ↑ Johannes Bergsten: Taxonomy, phylogeny, and secondary sexual character evolution of diving beetles, focusing on the genus Acilius. Helsinki, Umeå: Umea University Print and Media, 2005. ISBN 91-7305-845-9.
- ↑ Anders N. Nilsson: Nilsson A.N. & Hájek J. 2017: Catalogue of Palearctic Dytiscidae (Coleoptera). Internet version 2017-01-01. s. 21. [dostęp 2017-12-03].