Adam Giedrys
Adam Giedrys (ur. 26 marca 1918 w okolicach Wilna[1], zm. 26 grudnia 1997[2]) – polski astronom amator, z zawodu krawiec.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
26 marca 1918 |
|---|---|
| Data śmierci |
26 grudnia 1997 |
| Narodowość | |
| Odznaczenia | |
| |
Wczesne lata edytuj
Giedrys skończył technikum i zdobył tytuł mistrza krawieckiego w Wilnie, leżącym ówcześnie w granicach Polski.
Prowadził później zakład krawiecki w Nowym Dworze. W czasie II wojny światowej był łącznikiem o pseudonimie „Benhal” w Armii Krajowej (AK) na okręg wileński[1]. Otrzymał Medal Wojska[3].
Po wojnie, w 1946 r. osiedlił się w Szczecinku. W 1948 r. został aresztowany za „antykomunistyczną działalność” w 60-osobowym Bojowym Oddziale Armii dowodzonym przez Stefana Pabisa[4]. Był więziony (głównie we Wronkach) do 1953 r., kiedy to trafił do szpitala z gruźlicą nerek. Z trudem uratowano mu życie w szpitalu w Olsztynie.
Według jego córki (obecnie profesor mikrobiologii) Stefanii Giedrys-Kalemba, pobyt w szpitalu przyczynił się do jego późniejszego zainteresowania astronomią[1]:
Tato wspominał, że leżał na łóżku przy oknie i głównie patrzył w niebo albo czytał książki ze szpitalnej biblioteki. Były wśród nich pozycje poświęcone astronomii, która stała się jego pasją. I tak ojciec, jak później żartowaliśmy, zaczął bujać w obłokach.
Działalność astronomiczna edytuj
Źródło: Strefa Historii[5]
Po powrocie do domu poświęcił się nauce. Skonstruował swoją pierwszą lunetę z soczewek ze zwykłych okularów. Z pomocą władz miasta, życzliwych ludzi i firm w 1958 r. zbudował na dachu kamienicy, w której mieszkał (ul. Kościuszki 10 w Szczecinku), kopułę obserwacyjną, w której zainstalował samodzielnie skonstruowany teleskop, dający powiększenie 1250 razy.
Giedrys bywał na zagranicznych kongresach astronautyczno-astronomicznych, prowadził też korespondencję z ośrodkami naukowymi na całym świecie i z astronautami.
Kilka razy w roku organizował astronomiczne odczyty i seminaria, zawsze z udziałem profesjonalnego astronoma. Latem były to obozy dla młodzieży w Radaczu (uczestnikiem jednego z nich był Kapitan Żeglugi Wielkiej Zbigniew Suplicki). Sprowadzał, wtedy trudno dostępne, filmy o astronautyce. Przyjmował zorganizowane wycieczki młodzieży szkolnej.
Jako pierwszy Polak otrzymał z NASA próbkę gruntu księżycowego z misji Apollo 11 z 1969 roku, która poza wielkimi ośrodkami naukowymi prezentowana była tylko w Szczecinku w 1971. W maju 1998 podobną próbkę gruntu księżycowego otrzymał z NASA Jarosław Brancewicz. Próbka ta była prezentowana na jedynej oficjalnie zatwierdzonej przez NASA wystawie w Szczecinku. Po raz drugi Jarosław Brancewicz sprowadził próbkę gruntu księżycowego do Polski we wrześniu 2010. Po zawirowaniach związanych z transportem skała księżycowa została pokazana w Częstochowie, władze Szczecinka nie były tym zainteresowane. W Szczecinku odbyło się kilka zamkniętych prezentacji m.in. dla dzieci z przedszkola „Miś”, SP-1, filatelistów i społeczności romskiej.
Upamiętnienia edytuj
- 1974 – Adam Giedrys jednym z bohaterów reportażu Ryszarda Wójcika „Odmieńcy”, w odcinku pod tytułem „Wskrzeszony do gwiazd”.
- 1983 – Planeta krawiec – polski film obyczajowy oparty w większości na losach A. Giedrysa. W rolę Adama Giedrysa wcielił się Kazimierz Kaczor, a sam Giedrys był konsultantem filmu.
- 2009 – pomnik Adama Giedrysa w Szczecinku odsłonięty w październiku 2009 r. autorstwa Doroty Dziekiewicz-Pilich, która osobiście znała astronoma. Rzeźba naturalnej wielkości przedstawia postać siedzącą z lunetą i książką przy maszynie do szycia, i wpatrującą się w niebo[6][7].
- W Szczecinku przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Mierosławskiego, znajduje się rondo Adama Giedrysa[1].
- 2012 – Gimnazjum nr 3 na szczecineckim osiedlu Zachód otrzymało decyzją Rady Miasta imię Adam Giedrysa[8]
- 15 marca 2018 – Senat Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę w sprawie uczczenia pamięci Adama Giedrysa w 100. rocznicę jego urodzin[9].
- 29 października 2022 – Powstanie „Szczecineckiego Stowarzyszenia Naukowego Astrosfera im. Adama Giedrysa” przez byłych uczniów szczecineckiego astronoma[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d W Szczecinku odsłonięto rzeźbę astronoma-amatora Adama Giedrysa. dzieje.pl, 2009-10-12.
- ↑ Szczecinek: Urząd wzywa nieżyjącego astronoma – 5 kwietnia 2008.
- ↑ Posiedzenia Senatu. senat.gov.pl, 2018-03-15. [dostęp 2018-03-22].
- ↑ Szczecin: Szczecin: Ekshumacja zwłok członków Bojowego Oddziału Armii zamordowanych przez komunistów – 28 sierpnia 2009.
- ↑ Wystawa na stulecie urodzin Adama Giedrysa | Strefa Historii. strefahistorii.pl, 13 marca 2018. [dostęp 2021-12-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-30)].
- ↑ YouTube – Adam Giedrys ma swój pomnik.
- ↑ Pan Adam ze spiżu | Szczecinek w sieci. temat.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-13)]..
- ↑ Gimnazjum Adama Giedrysa w Szczecinku zbiera na sztandar. Serwis Głosu Koszalińskiego GK24, 2013-01-31. [dostęp 2014-12-30].
- ↑ M.P. z 2018 r. poz. 300.
- ↑ Rajmund Wełnic, Nowe stowarzyszenie w Szczecinku. Patron z gwiazd, czyli Adam Giedrys [zdjęcia] [online], Szczecinek Nasze Miasto, 29 października 2022 [dostęp 2023-05-07] (pol.).