Adam Stanowski
Adam Stanowski (ur. 19 kwietnia 1927 w Gdańsku, zm. 7 lutego 1990 w Lublinie) – polski działacz katolicki, więzień stalinowski, opozycjonista w czasach PRL, senator I kadencji.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
19 kwietnia 1927 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
7 lutego 1990 |
| Senator I kadencji | |
| Okres |
od 18 czerwca 1989 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Syn Stanisława (1886–1963), urzędnika polskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej w Wolnym Mieście Gdańsku, potem w Toruniu, działacza Stronnictwa Pracy i Stronnictwa Demokratycznego, oraz Zofii z domu Lateiner. Od 1941 w konspiracyjnych grupach katolickich, od 1942 w Szarych Szeregach, od 1943 żołnierz Armii Krajowej w Zgrupowaniu Pułku Baszta[1]. Brał udział w powstaniu warszawskim (pseudonim „Saski”)[2]. Po wojnie działacz Sodalicji Mariańskiej, w latach 1948–1949 sekretarz generalny krajowego związku akademickich Sodalicji Mariańskich. Pod koniec lat 40. dwukrotnie był aresztowany przez funkcjonariuszy UB. W 1951 skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie na 7 lat pozbawienia wolności, więziony w Zakładzie Karnym we Wronkach, został zwolniony w 1955. Rok później ukończył pedagogikę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, w 1969 uzyskał stopień naukowy doktora. Od połowy lat 50. był pracownikiem naukowym KUL oraz działaczem Klubu Inteligencji Katolickiej. Przez wiele lat pełnił funkcję redaktora miesięcznika „Więź” oraz redaktora „Zeszytów Naukowych KUL”.
Według Macieja Sobieraja był tajnym współpracownikiem SB jako TW „Romuald”[3]. Miał być zarejestrowany do 1982[4]. W latach 1982–1989 był rozpracowywany przez funkcjonariuszy bezpieki[5].
Od połowy lat 70. prowadził aktywną działalność opozycyjną. W 1976 sygnował List 101, zainicjowany przez przeciwników zmian w Konstytucji PRL. Autor artykułów w niezależnym piśmie „Spotkania”. W 1978 został jednym z członków założycieli i wykładowcą Towarzystwa Kursów Naukowych.
W 1980 przewodniczący tymczasowego komitetu założycielskiego, następnie komisji uczelnianej NSZZ „Solidarność” na KUL, ze względu na stan zdrowia zrezygnował w październiku 1981. Członek MKZ Regionu Środkowo-Wschodniego związku, a w 1981 szef zespołu doradców zarządu regionu. Był redaktorem naczelnym niezależnego pisma „Miesiące” oraz ekspertem na I Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku[5].
W stanie wojennym członek tajnego Tymczasowego Zarządu Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ „Solidarność”[6], kierownik podziemnej Wszechnicy Związkowej oraz uczestnik niejawnej Rady Edukacji Narodowej[1]. W latach 1986–1990 był współtwórcą i kierownikiem Studium Katolickiej Nauki Społecznej przy Duszpasterstwie Ludzi Pracy w Stalowej Woli. Do końca lat 80. wielokrotnie zatrzymywany i poddawany rewizjom[4].
Członek Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie[5]. Brał udział w rozmowach Okrągłego Stołu w podzespole do spraw oświaty, nauki i postępu technicznego. W czerwcu 1989 został wybrany na senatora I kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego w województwie lubelskim. Zmarł w lutym 1990 w trakcie senackiej kadencji. Pochowany w części komunalnej cmentarza przy ul. Lipowej w Lublinie (kwatera P4KK–1–26)[7].
Życie prywatne edytuj
Miał trzech synów, w tym Krzysztofa Stanowskiego.
Publikacje edytuj
- Czego Sobór oczekuje od nas?, „Tygodnik Powszechny” nr 6/1963.
- Helena Radlińska, „Znak” nr 21/1969, s. 1333–1340.
- Chrześcijanie wobec praw człowieka. Dyskusja panelowa w KIK-u w Warszawie, „Spotkania” nr 3–4/1978, s. 14–17.
- Polacy wobec wyboru Papieża – badania ankietowe, 1979.
- Czym jest „non violance”, „Spotkania” nr 31/1986 nr 31, s. 164–172.
- Uniwersytet ludowy i młode pokolenie chłopów, 1981.
- Razem czy osobno. Perspektywy niezależnego i autentycznego ruchu harcerskiego po VII zjeździe ZHP. Próba ekspertyzy, „Bratnie słowo. Pismo Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego”, nr 5/1981, s. 1–3.
- Droga Krzyżowa, 1982.
- Ojczyzna – nauka – cnota. Od filomatów do harcerstwa, „Zeszyty Bratniego Słowa” nr 1/1985, s. 21–32.
Przypisy edytuj
- ↑ a b Adam Stanowski. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Adam Stanowski. 1944.pl. [dostęp 2020-02-09].
- ↑ Maciej Sobieraj: Między oporem a lojalnością. Działania SB wobec KUL na przykładzie rozpracowania prof. Jerzego Kłoczowskiego. Lublin: IPN, 2015.
- ↑ a b Adam Stanowski. teatrnn.pl. [dostęp 2018-06-13].
- ↑ a b c Adam Stanowski. encysol.pl. [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Alfred Wierzbicki (red.): Adam Stanowski (1927–1990). Lublin: Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium”, 2004, s. 52–58.
- ↑ Informacje w serwisie Grobonet. [dostęp 2020-08-22].
Bibliografia edytuj
- Życiorys. adamstanowski.org. [dostęp 2018-06-13].
- Adam Stanowski. encysol.pl. [dostęp 2020-02-14].
- Adam Stanowski. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2020-02-14].
- Alfred Wierzbicki (red.): Adam Stanowski (1927–1990). Lublin: Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium”, 2004.