Adolf Dymsza
Adolf Dymsza, właśc. Adolf Bagiński, znany jako Dodek (ur. 7 kwietnia 1900 w Warszawie[1], zm. 20 sierpnia 1975 w Górze Kalwarii) – polski aktor kabaretowy, teatralny i filmowy. Uważany za jednego z najwybitniejszych komików polskiego kina pierwszej połowy XX wieku oraz przedwojennego i powojennego „króla polskiej komedii” i „króla polskich komików”[2][3][4][5][6].
.jpg) Adolf Dymsza (1938) | |
| Imię i nazwisko |
Adolf Bagiński |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
7 kwietnia 1900 |
| Data i miejsce śmierci |
20 sierpnia 1975 |
| Zawód | |
| Współmałżonek |
Zofia Olechnowicz (1929–1975) |
| Lata aktywności |
1918–1973 |
| Zespół artystyczny | |
| Teatr im. Stanisława Staszica, Teatr Miraż, Qui Pro Quo, Cyrulik Warszawski, Cyganeria Warszawska, Rex, Sfinks, Banda, Teatr Komedia, Nowości, Niebieski Motyl, Jar, Teatr Maska, Teatr Małych Form Miniatury, Na Antresoli, Teatr Syrena, Kabaret Wagabunda | |
| Odznaczenia | |
  
| |
.jpg)
Jak głosi anegdota, pseudonim „Dymsza” został wymyślony przez siostrę aktora, Zuzannę Skowron[7]. On sam chciał nazywać się „Scipio del Scampio”. Zapisał ten pseudonim na kartce, jednak kiedy zadzwoniono z teatru z prośbą o podanie pseudonimu na afisz, siostrze zgubiła się kartka i wymyśliła na poczekaniu „Dymszę”[8]. Według innej relacji[9], pochodzącej od samego aktora, jest to nazwisko posła do carskiej Dumy, Leopolda Dymszy, znalezione w Kalendarzu „Kuriera Porannego” po tym, jak zastąpienie nazwiska pseudonimem zasugerował młodemu artyście sekretarz teatru „Miraż”.
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie kolejarza Adolfa i Matyldy z Połądkiewiczów. Miał siostrę Zuzannę (po mężu Skowron) oraz brata Edwarda. Kształcił się w Warszawie – najpierw w II Gimnazjum, a następnie ukończył Szkołę Handlową Wawelberga. Pracował w kancelarii rejenta. W wieku 17 lat zadebiutował w teatrzykach półamatorskich[10]. Występował w półamatorskim Teatrze im. Staszica. W 1918 zadebiutował w filmie Roztargniony krawiec[10]. W latach 1918–1920 występował w teatrach Warszawy, Grodna i Mińska. Potem powrócił do Warszawy. Początkowo był bez stałego angażu, grywał w warszawskich teatrzykach (m.in. teatrzyk Miraż) i uczył tańca. W 1920 jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego. Uczestniczył w tym samym roku w bitwie warszawskiej będąc żołnierzem 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy”[11].
Po występach w latach 1925–1931 w kabarecie „Qui Pro Quo” zyskał znaczną popularność i stał się znanym aktorem rewiowym. Poza występami komediowymi grał także w teatrach dramatycznych (Teatr Polski, Teatr Narodowy)[10]. O jego występach w filmach niemych niewiele wiadomo, a prawdziwy rozgłos przyniosły mu filmy dźwiękowe, które pozwoliły ujawnić się jego nieprzeciętnemu talentowi komicznemu. Do 1939 wystąpił w ponad 20 filmach[10].
W latach 20. uprawiał piłkę nożną, występując w drugiej drużynie Polonii Warszawa i organizując ekipę futbolową artystów[12].
Podczas II wojny światowej spędził lata okupacji w Warszawie, grając w jawnych teatrach (Komedia[13], Nowości, Niebieski Motyl, Jar, Maska, Miniatury), wbrew zakazowi konspiracyjnego ZASP-u. Występował od 1940 w teatrzyku Na Antresoli, a także w restauracji „Gospoda Warszawska” przy ul. Nowogrodzkiej 28[14]. Z tego powodu po wojnie został ukarany przez sąd koleżeński ZASP zakazem grania w Warszawie, musiał przekazywać 15% honorariów na Dom Aktora w Skolimowie i przez pewien czas jego nazwisko na afiszach musiało być zastąpione trzema gwiazdkami. Przez pół roku podczas wojny ukrywał w swoim otwockim domu Mieczysława L. Kittaya, iluzjonistę żydowskiego pochodzenia[15].
Po wojnie był aktorem najważniejszych teatrzyków w Warszawie: „Banda”, „Rex”, „Cyganeria”. Przeniósł się do Łodzi, gdzie występował w tamtejszym Teatrze Syrena, a w latach 1948–1951 w Teatrze Powszechnym. Zagrał w pierwszej polskiej powojennej komedii pt. Skarb z 1948[10]. W 1951 powrócił do Warszawy i do emerytury w 1973 był aktorem Teatru Syrena. Okazyjnie występował w Kabarecie „Wagabunda”[16]. Wystąpił także w radzieckim filmie Arena z 1968[10].
Pod koniec życia cierpiał na wadę słuchu[17] oraz prawdopodobnie na chorobę Alzheimera. Ostatnie dwa lata życia spędził w Domu Opieki Społecznej w Górze Kalwarii[17].
Zmarł po ciężkiej chorobie 20 sierpnia 1975[10], pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B 15-6-12)[18].
Życie prywatne
edytujW 1929 poślubił Zofię z Olechnowiczów (1911–1986), baletnicę z zespołu Tacjanny Wysockiej. Mieli cztery córki, a jedną z nich była aktorka Anita Dymszówna.
Filmy 1918–1939
edytuj- 1918 – Roztargniony krawiec
- 1924 – Miłość przez ogień i krew jako Wojtuś Grzęda, prac. teatru
- 1926 – Czerwony błazen
- 1930 – Golgota ziemi chełmskiej jako Ordynans
- 1930 – Wiatr od morza jako Stefek
- 1930 – Niebezpieczny romans jako adorator służącej
- 1930 – Janko Muzykant jako Florek
- 1932 – Sto metrów miłości jako Dodek
- 1932 – Ułani, ułani, chłopcy malowani jako Felek
- 1933 – Romeo i Julcia jako Teofil Rączka
- 1933 – Każdemu wolno kochać jako Hipek
- 1933 – Dwanaście krzeseł jako Antykwariusz Kamil Klepka
- 1933 – Prokurator Alicja Horn
- 1934 – Parada rezerwistów jako szef zakładu, strzelec wyborowy
- 1935 – Antek policmajster jako Antek Król
- 1935 – ABC miłości jako Wincenty Poziomka
- 1935 – Wacuś jako Tadeusz (który udaje Wacusia)
- 1936 – Dodek na froncie jako Dodek
- 1936 – Bolek i Lolek jako Lolo Charkiewicz (I rola)
- 1936 – Bolek i Lolek jako Bolek Cybuch (II rola)
- 1936 – 30 karatów szczęścia jako Dodek
- 1937 – Niedorajda jako Florek
- 1938 – Robert i Bertrand jako Robert
- 1938 – Paweł i Gaweł jako Gaweł
- 1940 – Sportowiec mimo woli jako Dodek Czwartek
Filmy 1945–1970
edytuj- 1948 – Skarb jako Alfred Ziółko
- 1953 – Sprawa do załatwienia[19]
- 1955 – Irena do domu! jako Zygmunt Majewski
- 1956 – Nikodem Dyzma jako Nikodem Dyzma
- 1959 – Cafe pod Minogą jako Maniuś Kitajec
- 1962 – Mój stary jako Roman Grzela
- 1968 – Arena – prod. ZSRR jako czerwony klaun
- 1971 – Pan Dodek jako Pan Dodek, Dodek
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[10]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)[20]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[21]
Nagrody
edytuj- Nagroda Państwowa III stopnia za udział aktorski w realizacji satyrycznego programu „To się pokaże” w Państwowym Teatrze „Syrena” w Warszawie (1952)[22][23]
- „Lajkonik Filmowy 57” – nagroda w krakowskim plebiscycie prasowym dla najlepszego aktora (1958)
Upamiętnienie
edytujW 2013 r. Poczta Polska wyemitowała zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską upamiętniający Adolfa Dymszę znaczek pocztowy o nominale 2,35 zł należący do serii „Ludzie kina i teatru”[24].
W 2020 jego imieniem nazwano ulicę w stołecznej dzielnicy Śródmieście[25].
Przypisy
edytuj- ↑ Metryka urodzenia Adolfa Bagińskiego, parafia ewangelicko-augsburska w Warszawie, nr 332/1900.
- ↑ Kolaborant czy bohater? – Uważam Rze Historia [online], historia.uwazamrze.pl [dostęp 2018-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-24] (pol.).
- ↑ Legenda czy zapomniana wielkość? | Gazeta Uniwersytecka UŚ [online], gazeta.us.edu.pl [dostęp 2018-12-31] (pol.).
- ↑ 40 lat temu zmarł Adolf Dymsza – mistrz humoru i piosenki [online], wpolityce.pl [dostęp 2018-12-31].
- ↑ Adolf Dymsza. Mistrz dowcipu podszytego zadumą – Szpot – polskieradio.pl [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2018-12-31].
- ↑ Dymsza, Adolf – Osoby – Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki [online], bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2018-12-31] (pol.).
- ↑ Adolf Dymsza, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
- ↑ R. Dziewoński, Dodek Dymsza, LTW, Łomianki 2010.
- ↑ Dariusz Michalski: Powróćmy jak za dawnych lat..., czyli historia polskiej muzyki rozrywkowej, lata 1900–1939. Warszawa: Iskry, 2007, s. 343. ISBN 978-83-244-0034-8.
- ↑ a b c d e f g h Zmarł Adolf Dymsza. „Dziennik Polski”. Nr 184, s. 1–2, 22–24 sierpnia 1975.
- ↑ Niepowtarzalny pan Dymsza [online], Onet Kultura, 8 października 2010 [dostęp 2020-07-26] (pol.).
- ↑ A. Sz.. Boisko a trybuny. „Stadjon”. Nr 3, s. 4, 17 stycznia 1928.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 276. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 107. ISBN 83-902520-0-7.
- ↑ Adolf Dymsza. Kolaborant czy bohater? [online], www.rp.pl [dostęp 2020-07-26] (pol.).
- ↑ (Zawadzki Wiesław, oprac. A. S.): Byłem w „Wagabundzie”, [w:] „Podtatrze” wiosna–lato 1977, s. 40–47.
- ↑ a b Karolina Prewęcka, Bohdan Łazuka, Przypuszczam, że wątpię, Prószyński i S-ka, 2010, s. 37, ISBN 978-83-7648-468-6.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2023-09-19].
- ↑ Reżyseria wspólnie z Janem Fethke – Jan Rybkowski.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki – wskazany jako Dymsza-Bagiński Adolf.
- ↑ Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, Nr 203 (1265), s. 7, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-08-03].
- ↑ Dziennik Polski, rok VIII, nr 176, (2639), s. 3.
- ↑ 2013.10.31. Ludzie kina i teatru (2). kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).
- ↑ Uchwała nr XXXVIII/1198/2020 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 15 października 2020 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 10645 [on-line]. 23 października 2020. [dostęp 2021-02-05].
Bibliografia
edytuj- R. Dziewoński, Dodek Dymsza, LTW, Łomianki 2010.
- Adolf Dymsza w bazie IMDb (ang.)
- Adolf Dymsza w bazie Filmweb
- Adolf Dymsza w bazie filmpolski.pl
- Adolf Dymsza, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09].
Linki zewnętrzne
edytuj- Adolf Dymsza na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Adolf Dymsza w bazie Akademia Polskiego Filmu
- Adolf Dymsza z rodziną podczas konkursu piękności aut w Warszawie – kronika PAT w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
- Adolf Dymsza na zdjęciach w bibliotece Polona
- https://facet.onet.pl/warto-wiedziec/bodo-dymsza-i-zabczynski-czyli-przedwojenni-aktorzy-i-ich-tragiczne-losy/ctbqlsb