Akcja purimowa

Akcja purimowa została przeprowadzona 21 marca 1943 roku w dniu żydowskiego święta Purim (14 dzień miesiąca adar według kalendarza żydowskiego). Z obozu pracy przymusowej dla Żydów w Tomaszowie Mazowieckim naziści zabrali do samochodu 21 osób pochodzenia żydowskiego, wywieźli na cmentarz żydowski i tam wszystkich zastrzelili.

Święto Purim, które ma charakter wesoły i karnawałowy, jest obchodzone nawet przez Żydów nieortodoksyjnych. Uczestnicy przebierają się w kostiumy, zakładają maski, często mężczyźni i chłopcy przywdziewają kobiece ubiory, a kobiety i dziewczęta męskie. Tradycyjnie dzieci chodzą od domu do domu i odgrywają przedstawienie purimowe. Eksterminacyjna akcja purimowa przebiegała tuż przed obchodami święta.

Obyczaj żydowski nakazuje spełniać w święto Purim dobre uczynki. Niemieckie władze wyraziły zgodę na zorganizowanie święta. Hitlerowcy przygotowali zawczasu listę 21 osób przeznaczonych do eksterminacji (liczba 21 wzięła się stąd, że święto purim przypadało w danym roku na dzień 21 marca). Na tej liście znaleźli się ostatni przedstawiciele miejscowej inteligencji żydowskiej (większość wykształconych Żydów tomaszowskich została zamordowana w kilku akcjach eksterminacyjnych w roku 1942). Funkcjonariusze Schupo wywieźli ich samochodem ciężarowym ma cmentarz żydowski w Tomaszowie Mazowieckim. Tam zastrzelili wszystkich i pochowali w zbiorowej mogile. Dwie kobiety, zdając sobie sprawę z tego, co je czeka, próbowały uciekać.

Podczas akcji purimowej zabito kilkunastu przedstawicieli inteligencji żydowskiej i ich najbliższych krewnych.

Pomnik 21 Żydów zamordowanych na cmentarzu żydowskim w Tomaszowie Mazowieckim podczas akcji purimowej 21 marca 1943 roku

Żydzi zamordowani podczas akcji purimowej

• dr Motel Kenighajt, lekarz, i jego żona;
• Hilel Kościuszko, działacz społeczny i związkowy;
• Józef Kozłowski, inżynier;
• dr Efroim Mordkowicz, lekarz chirurg, i jego córka Krisza ("Ryszarda") mająca 9 lat;
• Menasze Mordkowicz, brat-bliźniak Efroima, krawiec, jego 19-letnia córka Raca („Renia”) i piętnastoletni syn Alter („Arek”);
• dr Izaak Nissenbaum, lekarz;
• dr Guta Wein, dentystka, z mężem inżynierem i córką,
• Ignacy Rajgrodzki (1914-1943), adwokat, z żoną Ittą Jadwigą z Breslerów,
• pielęgniarka Frania.

Monument ku pamięci pomordowanych

Na cmentarzu żydowskim w Tomaszowie Mazowieckim znajduje się tablica pamiątkowa ku czci 21 Żydów pomordowanych podczas akcji purim, na której figuruje data 21 III 1943 r. Tablica ta została wystawiona w roku 1947, cztery lata po akcji eksterminacyjnej.

Zobacz też

• Getto w Tomaszowie Mazowieckim

Bibliografia

• Zenon Neumark, Jawnie w ukryciu. Niezwykłe losy młodego uciekiniera z hitlerowskiego obozu, Warszawa 2008; oryginalna wersja angielska: Hiding in the Open: A Young Fugitive in Nazi-Occupied Poland, London 2006, s. 48;
• Jerzy Wojniłowicz, Ludność żydowska w Tomaszowie Mazowieckim w latach 1939-1943, „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi – Instytutu Pamięci Narodowej” t. 5, Łódź - Piotrków Trybunalski 1997, s. 79-101;
• Jerzy Wojniłowicz, Martyrologia lekarzy tomaszowskich (1939-1945), „Przegląd Lekarski” 1987, t. 44, nr 1, s. 85-88.

Linki zewnętrzne

• Relacja M. Grossmana (ang.)