Wikipedia

Alarm (wiersz)

Ten artykuł dotyczy wiersza. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Alarm – wiersz Antoniego Słonimskiego opisujący bombardowanie Warszawy we wrześniu 1939[1]. Jeden z najbardziej znanych wierszy w literaturze polskiej[2] okresu okupacji[3][4], uznawany za najbardziej znany wiersz Słonimskiego[a][5][6]. Premiera utworu miała miejsce 25 grudnia 1939 w bożonarodzeniowej audycji radia francuskiego skierowanej do Polaków[b], podczas której odczytany został przez – wedle sprzecznych relacji – autora[2][3][8] bądź Irenę Eichlerównę[2]. Alarm ukazał się drukiem 18 lutego 1940 na łamach nowojorskiego „Robotnika Polskiego” (nr 7). Został przedrukowany 17 marca 1940 w paryskich „Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich” (nr 1)[2][5], a także w wielu czasopismach konspiracyjnych w okupowanej Polsce[3][9].

Wizerunek Słonimskiego na kartce pocztowej z 1933
Fotografia lotnicza płonącego miasta podczas obrony Warszawy

Historia

edytuj

Na temat pierwszych dni II wojny światowej Słonimski pisał po latach w komentarzu do jednego z wydań zbiorczych Kronik tygodniowych:

Nie wierzyłem w wojnę jeszcze tego pierwszego ranka. Dopiero, gdy otworzyłem radio i usłyszałem słowa „Uwaga, uwaga, przeszedł, Koma trzy”, „Ogłaszam alarm dla miasta Warszawy”. Poczułem lęk i rozpacz, że mój świat się na tych słowach skończył[10].

Antoni Słonimski, Kroniki tygodniowe 1936-1939

Wiersz napisany został w Paryżu[11][12][7] w dniach 10-16 października 1939[12]. Jego przedruki ukazały się w prasie zagranicznej (wydawanej w Nowym Jorku, Chicago, Budapeszcie Paryżu, Londynie), a także polskiej prasie podziemnej: w Warszawie („Polska Żyje”[6]) i Krakowie okupowanymi przez III Rzeszę oraz w Wilnie okupowanym przez Związek Radziecki[2]. Autor opatrzył swój utwór pseudonimem Paryżanin[13][7].

Wiesz ukazał się m.in. w Antologii poezji współczesnej (w części pt. Obrona[7]) opublikowanej w Warszawie w 1941. Zgodnie z mylącą stroną tytułową zbiór wydany został w 1937. Była to pierwsza tego typu antologia najnowszej poezji polskiej[14]. 4 grudnia 1941 wiersz opublikowany został w pierwszym numerze „Polski” – oficjalnego organu prasowego polskiej misji dyplomatycznej w ZSRR[c][15]. W 1942 Alarm znalazł się w pierwszym z pięciu numerów Werbli Wolności – broszur wydawanych przez Komisję Propagandy[17] działającej przy warszawskim okręgu Biura Informacji i Propagandy KG ZWZ-AK[18].

Budowa

edytuj

Wiersz Alarm zbudowany jest z trzech zróżnicowanych dwustrofowych części[19], przy czym większość omówień tego utworu skupia się w szczególności na pierwszych dwóch[20]:

  • część I (wersy 1-25) – przemiana bezosobowego bohatera, kończąca się personifikacją nalotu[19];
  • część II (wersy 26-37) – podmiot liryczny (jako Tyrtajos) wzywający do walki[21]; nawiązanie do bitw pod Wagram oraz pod Jeną jako „przypomnienie chwały oręża francuskiego w walce z narodami germańskimi”. Autor nie wspomina przy tym wprost o Napoleonie Bonaparte, unikając tym samym powiązania z „romantycznym mitem napoleońskim”, o czym świadczy również przywołanie Marsylianki[d][22]
  • część III (wersy 38-54) – ostatnie strofy mają „charakter traumatyczny”[13]; następuje zmiana formuły wypowiedzi (zastąpienie wersów krótszych – od 3 do 12 sylab – wersami dłuższymi – od 8 do 14 sylab)[20]; wersy 41 i 42 nawiązują do katastroficznego wiersza Słonimskiego Nie wołaj mnie[13].

Odbiór

edytuj

W 1941 na temat Alarmu pozytywnie wypowiadali się na łamach „Dziennika Polskiego” Antoni Bogusławski (nr 364)[e][11] oraz Arthur Prudden Coleman (nr 209), którego zdaniem wiersz wzruszał, lecz nie zachwycał czytelnika[f][23]. Utwór cieszył się popularnością wśród Polaków (w tym Polonii) podczas II wojny światowej[5]. Powszechne było recytowanie wiersza podczas akademii wojskowych we Francji oraz Londynie[4].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Sam Słonimski nisko cenił swój utwór[5].
  2. ↑ Francuskie audycje w języku polskim były początkowo głównym narzędziem komunikacji literatów z krajem[7].
  3. ↑ Notabene „Polska” część materiałów czerpała z „Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich” (co przyznawał Ksawery Pruszyński, redaktor „Polski”[15], współpracujący wcześniej z „Wiadomościami Polskimi...”[16]), a od 1942 (nr 7) uruchomiła analogiczny dział literacki[15].
  4. ↑ Zdaniem Pawła Hertza i Władysława Kopalińskiego dla pisarzy literatury polskiej okresu romantyzmu Marsylianka nie była „pieśnią walki, ale przede wszystkim rewolucyjnym zawołaniem tłumu spod Bastylii, przemienionym w hymn zatwierdzony przez Konwent, na dodatek przez pewien czas zakazany przez Napoleona”[22].
  5. ↑ Antoni Bogusławski. Poezja polska na emigracji. Cz. 1. „Dziennik Polski”. 364, s. 2, 1941. 
  6. ↑ Arthur Coleman. Polscy pisarze na emigracji. „Dziennik Polski”. 209, 1941. 

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Kridl 1942 ↓, s. 374.
  2. ↑ a b c d e Pytasz 1999 ↓, s. 11.
  3. ↑ a b c Sierotwiński 1966 ↓, s. 10.
  4. ↑ a b Adamczyk 2008 ↓, s. 81.
  5. ↑ a b c d Olszewska 2007 ↓.
  6. ↑ a b Szwedowicz 2011 ↓.
  7. ↑ a b c d Święch 1997 ↓, s. 105.
  8. ↑ Święch 1997 ↓, s. 284.
  9. ↑ Matuszewski 1994 ↓, s. 77.
  10. ↑ Słonimski 2004 ↓, s. 393.
  11. ↑ a b Chwastyk-Kowalczyk 2009 ↓, s. 11.
  12. ↑ a b Pytasz 1999 ↓, s. 10.
  13. ↑ a b c Pytasz 1999 ↓, s. 18.
  14. ↑ Święch 1997 ↓, s. 104.
  15. ↑ a b c Święch 1997 ↓, s. 305.
  16. ↑ Święch 1997 ↓, s. 286.
  17. ↑ Święch 1997 ↓, s. 111.
  18. ↑ Święch 1997 ↓, s. 110.
  19. ↑ a b Pytasz 1999 ↓, s. 15.
  20. ↑ a b Pytasz 1999 ↓, s. 17.
  21. ↑ Pytasz 1999 ↓, s. 15-16.
  22. ↑ a b Pytasz 1999 ↓, s. 16.
  23. ↑ Pytasz 1999 ↓, s. 14.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Alarm_(wiersz)&oldid=76425559”