Wikipedia

Aleksander Arendt

Oficer Wojska Polskiego, działacz społeczny

Aleksander Arendt, ps. Konar (ur. 6 grudnia 1912 w Będargowie na Kaszubach[1], zm. 1 stycznia 2002[2]) – podporucznik rezerwy Wojska Polskiego, działacz kaszubski, przez lata uważany za komendanta naczelnego Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski” w okresie od listopada 1943 do maja 1944 roku.

Aleksander Arendt
podporucznik podporucznik
Data i miejsce urodzenia

6 grudnia 1912
Będargowo

Data śmierci

1 stycznia 2002

Przebieg służby
Siły zbrojne

Wojsko Polskie
„Gryf Pomorski”

Jednostki

65 Pułk Piechoty

Główne wojny i bitwy

kampania wrześniowa

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Krzyż Partyzancki Krzyż Oświęcimski Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939” Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Medal Rodła Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (1976–2016) Odznaka Honorowa PCK I stopnia
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaka honorowa „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”

Życiorys

edytuj

Urodził się w rodzinie Antoniego i Klary z domu Klein. Uczęszczał do szkoły powszechnej w Kartuzach (1921–1924), a następnie Gimnazjum Staroklasycznego w Wejherowie (1925–1926). Po śmierci ojca przerwał naukę i podjął pracę w gospodarstwie rolnym w Kwidzynie k. Łebna. Od 1927 roku kontynuował edukację w gimnazjum koedukacyjnym w Kartuzach, a od 1932 ponownie w Gimnazjum Staroklasycznym w Wejherowie, gdzie w 1934 roku zdał maturę[3]. We wrześniu 1934 roku rozpoczął służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. Po jej ukończeniu został skierowany na Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy przy 65 pułku piechoty. Dyplom podchorążego otrzymał w sierpniu 1935 roku w Ośrodku Ćwiczeń w Dolnej Grupie pod Grudziądzem. W roku 1936 odbył ćwiczenia wojskowe w stopniu plutonowego podchorążego w 2 Batalionie Strzelców w Tczewie. 1 stycznia 1937 roku został mianowany na stopień podporucznika. Jednocześnie w latach 1935–1939 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego. Ukończył także Instytut Pracy Samorządu Terytorialnego o statusie fakultetu. Pełnił funkcję prezesa Koła Akademików Kaszubów w Kartuzach (1935–1936) oraz prezesa Stowarzyszenia Przyjaciół Pomorza (1936–1939)[1][3]. Twierdził, że należał do Polskiej Partii Socjalistycznej, jednak w notatce Służby Bezpieczeństwa (SB) z 1959 roku zanotowano, że jako student związał się ze Stronnictwem Narodowym, do którego przynależał do wybuchu II wojny światowej. Wobec braku dokumentów wątpliwości wzbudza również jego członkostwo w zarządzie Polskiego Związki Zachodniego w Kartuzach w latach 1933–1939, wspomniane w raporcie SB z 1959 roku[4].

W relacjach Arendt podawał, że w marcu 1939 roku jako oficer rezerwy wziął udział w kursie broni przeciwpancernej w Rembertowie, a w lipcu tego samego roku uczestniczył w kursie dywizyjnym dla podchorążówki w Górnej Grupie[4]. Relację tę podał w wątpliwość historyk Andrzej Gąsiorowski tłumacząc, że ćwiczenia organizowano dla dowódców zespołów dywersyjnych, a sieć dywersji pozafrontowej miała opierać się na oficerach artylerii i saperach. Według Arendta po ukończeniu kursów miał być przeniesiony do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego. Tam miał uczestniczyć w tournée artystycznym, którego zadaniem było uspakajanie ludności cywilnej[5]. 24 sierpnia Arendt został przeniesiony do Radomia w celu sformowania kompanii przeciwpancernej[1].

Wziął udział w wojnie obronnej 1939 roku, podczas której został ranny w bitwie pod Iłżą[1]. Uniknął niewoli niemieckiej. W październiku 1939 roku udał się do Radomia, stamtąd wyjechał do Starej Kiszewy, a w styczniu 1940 roku wrócił do Kartuz[6]. W początkowym okresie okupacji był dwukrotnie aresztowany, a w końcu skierowano go na przymusowe roboty do niemieckiego gospodarstwa rolnego w Kobysewie na Pomorzu[1]. W marcu 1940 roku zdołał otrzymać od Oskara Orłowskiego fałszywe dokumenty i przepustkę zezwalającą na odbywanie podróży z Pomorza do Generalnego Gubernatorstwa[6]. Od 1941 roku pracował w firmie Hoffmana, następnie w gdyńskim przedsiębiorstwie budowlanym „Nord-Ost-Bau”[1].

Dokładna data jego przystąpienia do Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski” jest nieznana. Krzysztof Komorowski podaje rok 1940[1], z kolei Andrzej Gąsiorowski w książce pt. Jan Kaszubowski i służby specjalne. Gestapo, Smiersz, UB. zacytował relację Arendta, z której wynikało, że wojskowy do 1943 roku nie wiedział o istnieniu „Gryfa Pomorskiego”[6].

Po nawiązaniu kontaktów z Józefem Dambkiem i Augustynem Westphalem został przydzielony do komórki legalizacyjnej. W 1942 roku został instruktorem wyszkolenia bojowego. Następnie objął funkcję szefa Wydziału Operacyjnego Komendy Naczelnej TOW „Gryf Pomorski”. Uczestniczył w rozmowach scaleniowych z Armią Krajową[1]. W literaturze naukowej i popularnonaukowej był nazywany komendantem naczelnym „Gryfa Pomorskiego”. Stanowisko to miał objąć po Grzegorzu Wojewskim ps. „Ferrum”. Faktycznie po raz pierwszy Arendt został nazwany komendantem w raporcie Kaszubowskiego dla MBP z września 1945 roku[7].

Kontrowersje wzbudzają również informacje o jego aresztowaniu wiosną 1944 roku. W 1949 roku Arendt podał, że 12 kwietnia 1944 roku został aresztowany i przewieziony na przesłuchanie do Gdańska[8]. W 1991 roku mówił, że został aresztowany 12 maja[9]. W niemieckich dokumentach nie znaleziono jakichkolwiek danych dotyczących aresztowania Arendta[8]. Według relacji Jana Żurawicza, dowódcy jednego z oddziałów partyzanckich „Gryfa Pomorskiego”, Arendt został aresztowany 12 marca, tego samego dnia co on. W dokumentach osobowych sporządzonych w obozie koncentracyjnym Stutthof odnotowano datę aresztowania Żurawicza, jednak takowej daty nie ma w aktach Arendta[10].

12 maja 1944 roku został aresztowany przez gestapo. Po siedmiu miesiącach brutalnych przesłuchań w siedzibie gestapo w Gdańsku, został osadzony w obozie koncentracyjnym Stutthof jako więzień policyjny. Uniknął śmierci m.in. dzięki przekupieniu gestapowców. W styczniu 1945 roku trafił do obozu przejściowego w Kokoszkach. Podczas marszu ewakuacyjnego zbiegł w Przodkowie[11]. Według relacji byłych więźniów politycznych obozu Stutthof Arendt wydostał się z marszu dzięki wsparciu funkcjonariusza gestapo Jana Kaszubowskiego[12].

Po zajęciu Pomorza przez Armię Czerwoną organizował polską administrację samorządową na tym obszarze. Został komendantem powiatowym Milicji Obywatelskiej w Kartuzach. Od maja 1945 roku pracował w referacie samorządowym Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku[11].

W 1946 roku został wicestarostą powiatu gdańskiego, a w 1947 roku – starostą kościerskim. Od 1948 roku pracował w Wojewódzkim Zarządzie Dróg Publicznych w Gdańsku. Od 2 grudnia 1956 roku był współorganizatorem i pierwszym prezesem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, a w grudniu 1959 roku został jego wiceprezesem[13].

Kontrowersje wokół przeszłości Arendta nie wychodziły na światło dzienne w okresie komunistycznym[12].

Po 1999 roku Roman Dambek i Sławomir Uciński z Zespołu ds. Upamiętniania Etosu TOW „Gryf Pomorski” oskarżali Arendta o bycie agentem gestapo, a następnie NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa (UB)[14][15][16]. Zespół atakował również historyków broniących Arendta[17]. 10 stycznia 2000 roku Zespół wraz z Zjednoczeniem Chrześcijańsko-Narodowym, reprezentowanym przez Jacka Kurskiego poprosiła Instytut Pamięci Narodowej o sprawdzenie, czy Arendt był agentem, a jego działalność wiązała się z rozpracowaniem i likwidacją Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”[18]. Oskarżenia Dambka i Ucińskiego zostały skrytykowane przez środowiska naukowe i pomorskie[19][16], samo Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie podjęło uchwałę w obronie pierwszego prezesa[20]. W następnych latach w prasie lokalnej oraz na materiałach ulotnych publikowano kolejne teksty podważające członkostwo Arendta w „Gryfie Pomorskim”[21]. Sam Arendt złożył pozew do sądu w obronie swojego imienia, jednak zmarł przed ogłoszeniem wyroku[22]. W 2008 roku Andrzej Gąsiorowski w książce Jan Kaszubowski i służby specjalne. Gestapo, Smiersz, UB… na podstawie badań naukowych stwierdził, że Arendt był tajnym współpracownikiem UB i SB, jednak przypuszczalnie był do tej pracy przymuszony[23]. Wyraża także wątpliwość, czy Arendt w czasie okupacji nie podjął współpracy z Niemcami[20].

Ordery i odznaczenia

edytuj

Źródło:[3].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h Komorowski 1993 ↓, s. 21.
  2. ↑ Gąsiorowski 2008 ↓, s. 408.
  3. ↑ a b c Arendt Aleksander (życiorys) [online], 25 lipca 2016 [dostęp 2025-01-28].
  4. ↑ a b Gąsiorowski 2008 ↓, s. 389.
  5. ↑ Gąsiorowski 2008 ↓, s. 390.
  6. ↑ a b c Gąsiorowski 2008 ↓, s. 391.
  7. ↑ Gąsiorowski 2008 ↓, s. 392.
  8. ↑ a b Gąsiorowski 2008 ↓, s. 396.
  9. ↑ Gąsiorowski 2008 ↓, s. 398.
  10. ↑ Gąsiorowski 2008 ↓, s. 397.
  11. ↑ a b c Komorowski 1993 ↓, s. 22.
  12. ↑ a b Gąsiorowski 2008 ↓, s. 387.
  13. ↑ Gąsiorowski 2008 ↓, s. 418.
  14. ↑ Jasik 2023 ↓, s. 51, 54.
  15. ↑ Konopacki 1999 ↓, s. 14.
  16. ↑ a b Gleinert 2008 ↓, s. 22.
  17. ↑ Gąsiorowski 2008 ↓, s. 422.
  18. ↑ Jasik 2023 ↓, s. 51.
  19. ↑ Konopacki 1999 ↓, s. 15.
  20. ↑ a b Krzysztof Katka, Trudne lata Kaszubów [online], trojmiasto.wyborcza.pl, 12 listopada 2008 [dostęp 2025-01-20].
  21. ↑ Gąsiorowski 2008 ↓, s. 393.
  22. ↑ Wspomnienie o Aleksandrze Arendcie, pierwszym prezesie Zrzeszenia [online], kartuzy.naszemiasto.pl, 11 stycznia 2002 [dostęp 2025-01-20].
  23. ↑ Gąsiorowski 2008 ↓, s. 424.

Bibliografia

edytuj
  • Andrzej Gąsiorowski, Jan Kaszubowski i służby specjalne. Gestapo, Smiersz, UB…, Gdańsk: Oskar, 2008.
  • Tadeusz Gleinert, W sprawie Aleksandra Arendta i Gryfa Pomorskiego, „Pomerania”, grudzień 2008.
  • Mateusz Jasik, Duże emocje, poważne zarzuty. Kulisy Konfliktu o upamiętnianie Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, „Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej” (72), 2023.
  • Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939–1947, Gdańsk: Novus Orbis, 1993.
  • Tomasz Konopacki, Spór wokół legendy, „Dziennik Bałtycki”, 1 września 1999.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksander_Arendt&oldid=76426641”