Aleksander Pruszczyński
Aleksander Pruszczyński (ur. 15 grudnia 1902 w Warszawie, zm. 1 lutego 1980 w Łodzi) – polski lekarz internista, patomorfolog, specjalista w dziedzinie patomorfologii, onkologii i cytochemii (twórca patomorfologicznej szkoły naukowej), profesor Uniwersytetu Warszawskiego, współzałożyciel i kierownik Katedry Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Łódzkiego i kierownik Zakładu Anatomii Patologicznej WAM, profesor i prorektor AM w Łodzi, doctor honoris causa w roku 1975.
 (fot. Andrzej Kurnatowski) | |
| Data i miejsce urodzenia |
15 grudnia 1902 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1 lutego 1980 |
| profesor nauk medycznych | |
| Specjalność: choroby wewnętrzne, patomorfologia | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1929 |
| Habilitacja |
lipiec 1945 |
| Profesura |
lipiec 1946 |
| Doktor honoris causa Akademia Medyczna w Łodzi – maj 1975 | |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Warszawski |
| Odznaczenia | |
    
| |
Życiorys edytuj
Okres II RP edytuj
Urodził się i spędził dzieciństwo w Warszawie. W roku 1920, jako 18-latek ochotniczo służył w 5 pułku piechoty Legionów. Maturę zdał w roku 1923 w Gimnazjum im. Lelewela, po czym rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Już w czasie studiów pracował pod kierownictwem prof. Ludwika Paszkiewicza, znanego patomorfologa (Zakład Anatomii Patologicznej). Jego pierwsze publikacje ukazały się w roku 1928, w czasopismach „Nowotwory” i „Biuletyn” (dotyczyły raka jądra, złośliwego nowotworu nabłonkowego). W czerwcu 1929 roku otrzymał stopień doktora wszech nauk lekarskich[1].
W latach[1]:
- 1929–1933 – był starszym asystentem w Zakładzie Anatomii Patologicznej, równocześnie pracując, jako wolontariusz, w II Klinice Chorób Wewnętrznych Witolda Orłowskiego (1931–1932)
- 1933–1936 – pracował w Szpitalu Wolskim, jako asystent na oddziale chorób wewnętrznych i gruźliczych Anastazego Landaua (utrzymywał kontakt z Zakładem Anatomii Patologicznej, zajmując się problemem marskości wątroby)
- 1935–1938 – prowadził badania nad nowotworami złośliwymi w Zakładzie Biologii Instytutu Radowego im. M. Curie-Skłodowskiej (jako stypendysta Fundacji im. Jakuba Potockiego[2]) i w Zakładzie Anatomii Patologicznej (od kwietnia 1936, jako starszy asystent). W tym okresie rozwinął zastosowania hodowli tkanek[3] do badań nowotworów i współpracował z Ludwikiem Hirszfeldem, twórcą seroantropologii, poszukując znaczenia odczynów serologicznych w przebiegu gruźlicy i raka
- 1938–1939 – prowadził w Klinice W. Orłowskiego badania wpływu tarczycy na stan ustroju; w tym okresie był też rzeczoznawcą medycznym ZUS, działał w Zrzeszeniu Asystentów UW, w Towarzystwie Lekarskim Warszawskim i in.
Lata II wojny światowej edytuj
W roku 1939 (zob. obrona Warszawy, bombardowanie Warszawy) był komendantem filii Szpitala Ujazdowskiego przy ul. Piusa XI 15 (obecnie ul. Piękna). Po kapitulacji miasta został zdemobilizowany. Pracował w okresie[1]:
- od końca października 1939 do marca 1942 – w Zakładzie Anatomii Patologicznej UW (od 1940 jako adiunkt)
- od marca 1942 do września 1944 – w Szpitalu Zakaźnym św. Stanisława przy ul. Wolskiej (jako kierownik prosektury)
Był uczestnikiem tajnego nauczania medycyny w Uniwersytecie Warszawskim (Szkoła Zaorskiego[4]) i Uniwersytecie Ziem Zachodnich (zob. też tajne kształcenie w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym). Prowadził wykłady i ćwiczenia z anatomii patologicznej, histologii prawidłowej i embriologii[1].
W czasie powstania warszawskiego, jako żołnierz Armii Krajowej (AK Śródmieście) zorganizował i prowadził punkt opatrunkowy przy ul. Chmielnej 43[1][a]
Po wydostaniu się z obozu przejściowego w Pruszkowie przez pół roku był lekarzem rejonowym w Ćmielowie[1].
Lata powojenne edytuj
Na początku roku 1945 Aleksander Pruszczyński wrócił na stanowisko starszego asystenta w Zakładzie Anatomii Patologicznej UW. W lipcu tegoż roku uzyskał habilitację na podstawie rozpoczętej przed wojną pracy nt. „Wpływ tarczycy na ogólny stan ustroju, na stan morfologiczny krwi, na narządy wewnętrznego wydzielania i narządy krwiotwórcze”. Od stycznia następnego roku był adiunktem Zakładu, a w lipcu został mianowany profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Anatomii Patologicznej, tworzonej w nowej uczelni łódzkiej[1].
Zaangażował się w tworzenie Uniwersytetu Łódzkiego[6]. W roku 1951 tak wspominał ówczesną sytuację[7]:
…garstka szaleńców podejmuje się dzieła, które przerasta ich siły, a mianowicie zaczyna organizować Uniwersytet Łódzki z Wydziałem Lekarskim, Farmaceutycznym i Stomatologicznym. Nie mając do rozporządzenia nic, prócz zrozumienia konieczności dziejowej, zapału własnego i ogromnego zapału młodzieży żądnej wiedzy – rozpoczęli pracę, wymagającą olbrzymich wkładów pieniężnych, odpowiednich gmachów i sił ludzkich.
Pierwszą siedzibą I Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Łódzkiego, kierowanej przez A. Pruszczyńskiego, był budynek prosektorium Szpitala im. Norberta Barlickiego. W skład zespołu pracowników wchodzili wówczas: Witold Niepołomski[b] oraz lekarze Józef Szamborski i Andrzej Piotrowski. W prowadzeniu zajęć dydaktycznych pomagali studenci starszych lat studiów (wśród nich kilkunastu późniejszych profesorów). Ze względu na brak własnych sal i sprzętu ćwiczenia z histopatologii odbywały się w Katedrze i Zakładzie Histologii i Embriologii przy ul. Narutowicza 60[6].
Po wyjeździe do Warszawy profesora Józefa Laskowskiego (1947) Aleksander Pruszczyński został również kierownikiem Miejskiego Instytutu Patologicznego (późniejszej filii Katedry Anatomii Patologicznej)[6].
Dopiero w latach 1949–1950 lokalowa sytuacja Zakładu uległa istotnej poprawie, m.in. uzyskano możliwość zagospodarowania pomieszczeń na III piętrze budynku przy ul. Narutowicza 96. Urządzono tam pracownię histopatologiczną i salę ćwiczeń histopatologicznych (z 60 mikroskopami; zob. badanie histopatologiczne), pokoje adiunktów i asystentów, sekretariat i pokój kierownika Zakładu. W kolejnych etapach rozwoju Zakładu utworzono m.in. pracownię onkologii doświadczalnej z gabinetem lekarskim (pobieranie materiałów do badań cytologicznych), pracownię hodowli tkanek, neuropatologii i inne. Poprawa warunków sprzyjała naukowemu rozwojowi coraz liczniejszego zespołu. Aleksander Pruszczyński otrzymał tytuł profesora zwyczajnego w lutym 1957 roku[1]. Do chwili jego odejścia na emeryturę (1973) habilitację uzyskało jedenastu pracowników Zakładu[6]. Łącznie prof. Pruszczyński wykształcił 400 specjalistów, w tym 11 profesorów i 4 docentów[1].
Poza pracami, związanymi z organizacją i rozwojem Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej na Wydziale Lekarskim, Aleksander Pruszczyński[1]:
- organizował Wydział Stomatologiczny i był jego prodziekanem w latach 1947–1948 i dziekanem w latach 1948–1949 (przewodniczył zespołowi opracowującemu program nauczania na tym Wydziale)
- pełnił funkcję prorektora uczelni do spraw nauki (1953–1959)
- współtworzył Wojskową Akademię Medyczną i kierował Katedrą Anatomii Patologicznej WAM w latach 1958–1963
Równocześnie tworzył bazę diagnostyczną dla usług medycznych, wykonywanych dla mieszkańców miasta i regionu łódzkiego. Szczególnie dużo uwagi poświęcał miażdżycy i zawałom wśród ludności Łodzi, uznając je za zagadnienie społeczne; kierował badaniami zmian miażdżycowych sekcyjnych i doświadczalnych (reakcje na protezy naczyniowe)[1].
Po przejściu na emeryturę pracował jako kierownik Studium Doktoranckiego oraz konsultant-histopatolog w Zakładzie Anatomii Patologicznej AMŁ. Był członkiem Komisji Rewizyjnej Polskiego Towarzystwa Anatomicznego, Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Komisji Biologii Nowotworów PAN i Komisji do Badań nad Miażdżycą, Rady Naukowej Instytutu Patologii Akademii Medycznej i Instytutu Medycyny Pracy, komitetów redakcyjnych trzech czasopism medycznych i in. Należał do Europejskiego Towarzystwa Patologów[c] i współorganizował Polskie Towarzystwo Patologów. Pełnił funkcje społeczne w komisjach ministerialnych, miejskich i uczelnianych; był m.in. z ramienia ministra zdrowia członkiem Komisji Stypendiów Naukowych oraz w komisji ds. szkoleniowych wyjazdów pracowników naukowych do ZSRR. Prowadził odczyty i pogadanki w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej, liceach ogólnokształcących i fabrykach[1].
Tematyka badań naukowych i publikacje edytuj
Aleksander Pruszczyński jest autorem lub współautorem ponad 40 artykułów naukowych, m.in. na temat[1][10][d]:
- raka jądra, piersi, jajnika i płuc („Nowotwory” 1930, „Medycyna” 1931, 1932, „Pol. Przegl. Radiologiczny” 1932)
- zmian w jajnikach pod wpływem hormonów przysadki („Warsz. Czas. Lek.” 1932, „Monatsschrift für Geburtshilfe” 1932)
- marskości wątroby („Pol. Arch. Med. Wewn.” 1935, 1962)
- pojemności życiowej płuc i zaburzeń wymiany gazowej w gruźlicy („Pol. Gaz. Lek.” 1935, 1936, „Revue de la Tuberculose” 1935)
- serologii gruźlicy i nowotworów („Bull. International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres” 1936, „Warsz. Czas. Lek.” 1938)
- rozbieżności pomiędzy rozpoznaniami klinicznymi i patomorfologicznymi („Pol. Tyg. Lek.” 1949)
- patomorfologii gruźlicy (w: „Gruźlica. Rozpoznawanie, leczenie i zapobieganie”, Warszawa 1950 i w: „Nietypowa gruźlica skóry”, Warszawa 1950)
- patomorfologii nadciśnienia tętniczego („Klinika Oczna” 1950, „Pol. Tyg. Lek.” 1950)
- patomorfologii wola tarczycy („Pol. Arch. Med. Wewn.” 1952)
- ostrych siatkowic[e] („Pol. Tyg. Lek.” 1953)
- miażdżycy i zawałów serca (w: „Miażdżyca” Warszawa 1956, „Postępy Higieny i Med. Doświadczalnej” 1961, „Annales Academiae Lodzensis” 1971)
- szerzenia się zakażeń w organizmie[f] (w: „Ostre choroby zakaźne”, Warszawa 1956 I)
oraz innych opracowań (np. w roku 1957 ukazał się zeszyt z serii „Prace Wydziału IV Nauk Lekarskich” ŁTN, poświęcony biegunkom[14] Łącząc badania naukowe o charakterze teoretycznym z doświadczeniem klinicznym Aleksander Pruszczyński przyczynił się do rozwoju anatomii patologicznej – jest uważany za twórcę szkoły patomorfologicznej, uznawanej przez specjalistów zagranicznych[1].
Poza artykułami naukowymi opracowywał publikacje o charakterze dydaktycznym – napisał skrypt pt. Nowotwory (wyd. 1947 i 1949) i redagował kolejne wydania podręcznika Ludwika Paszkiewicza „Anatomia patologiczna”. Publikował też wspomnienia z lat tajnego nauczania medycyny w czasie okupacji, m.in. w Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Ziem Zachodnich („Pol. Tyg. Lek.” 1947, w: „Uniwersytet Ziem Zachodnich i tajne kursy uniwersyteckie 1939–1945”, Poznań 1972, w: „Tajne nauczanie medycyny i farmacji w latach 1939–1945”, Warszawa 1977)[1].
Był Członkiem Honorowym Polskiego Towarzystwa Patologów (od 1973)[13], Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, Stowarzyszeń Studenckich Kół Naukowych i Związku Studentów Polskich[1]
Odznaczenia i wyróżnienia edytuj
Otrzymał m.in.[1]:
- Order Sztandaru Pracy I klasy
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1954)[15]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Złoty Krzyż Zasługi (1952)[16]
W 1968 otrzymał Nagrodę Miasta Łodzi[17].
Otrzymał doktorat honoris causa Akademii Medycznej w Łodzi (maj 1975)[1] (promotorem był jeden z naukowych podopiecznych, prof. dr hab. Andrzej Kurnatowski[18]). Ponadto został uhonorowany tytułem „Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”. Otrzymał też m.in. Nagrodę I stopnia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej[1].
Życie rodzinne edytuj
Był dwukrotnie żonaty. Pierwsza żona, Helena z Walczewskich (zm. 1935), była absolwentką Wyższej Szkoły Handlowej, pracownicą Ministarstwa Skarbu. Małżeństwo miało córkę Barbarę Teresę (ur. 1933, zamężna Janowska), która została polonistką i nauczycielką (pracowała w szkole dla dzieci słabowidzących[19]). Drugie małżeństwo zawarł w roku 1936 z Anną Aliną z Wysmolińskich (technik rentgenowski). Mieli dwóch synów: Macieja Stanisława (ur. 1937; lekarz, profesor anatomii patologicznej AMŁ)[20] i Wojciecha (ur. 1951; lekarz internista)[1].
Chorował na przewlekłą białaczkę szpikową. Zmarł na początku 1980 roku. Został pochowany Starym Cmentarzu Katolickim[1].
Uwagi edytuj
- ↑ W dostępnym wykazie powstańczych szpitali i punktów opatrunkowych adres ul. Chmielna 40 nie został wymieniony. Według tego spisu przy tej ulicy znajdowały się cztery szpitale polowe: Chmielna 21, 28, 31 i 34[5].
- ↑ Witold Niepołomski był również pracownikiem przedwojennego Zakładu Ludwika Paszkiewicza, uczestnikiem powstania warszawskiego. W następnych latach został znanym profesorem, kierownikiem Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej Śląskiej Akademii Medycznej, doctor honoris causa ŚAM[8].
- ↑ European Society of Pathology powstało z inicjatywy kilku europejskich lekarzy-praktyków. Pierwsze spotkanie dziewięciu „ojców założycieli” odbyło się w Brukseli w marcu 1963. Oficjalną datą utworzenia Stowarzyszenia jest 7 listopada 1964 roku (spotkanie w Salzburgu). W roku 1966 zaczęto wydawać oficjalne czasopismo Pathologia Europaea i odbył się w Warszawie pierwszy Kongres, w którym uczestniczyło ok. 200 patologów z całej Europy[9].
- ↑ Aleksander Pruszczyński przedstawił naukowe osiągnięcia kierowanej przez siebie Katedry w pierwszym 25-leciu jej działalności w artykule, opublikowanym w Ann. Acad. Med. Lodz. 1970, T. XII, Supl. 6, s. 17–31[6]. W roku 1963 ukazał się artykuł prof. Eugeniusza Małdyka, „Życie i działalność naukowa oraz dydaktyczna prof. dra Aleksandra Pruszczyńskiego”[11], a w roku 1981 praca Andrzeja Kurnatowskiego, „Prof. Aleksander Pruszczyński”[12][13].
- ↑ Zob. też m.in. małopłytkowość a „siatkowica wrodzona”, „siatkowica histiocytowa wieloogniskowa” w chorobach reumatycznych.
- ↑ Zobacz np. infekcja wtórna, zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Teresa Ostrowska: Pruszczyński Aleksander (1902–1980). [w:] iPSB [on-line]. Narodowy Instytut Audiowizualny. [dostęp 2017-02-27].
- ↑ Historia Fundacji im. Jakuba hr. Potockiego. fpotockiego.org.pl. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ Andrzej Wójcik: Hodowla tkankowa. Zarys historyczny. [w:] strona internetowa Uniwersytetu Jana Kochanowskiego [on-line]. ujk.edu.pl. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ Tabliczka#140: Żołnierze Armii Krajowej – wykładowcy, absolwenci i studenci Prywatnej Szkoły Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego dr. Jana Zaorskiego. [w:] Tabliczki informacyjne o działalności Armii Krajowej i jej żołnierzach [on-line]. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. [dostęp 2017-03-02].
- ↑ Szpitale i punkty opatrunkowe (spis). [w:] Portal Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Fundacja Warszawskie Szpitale Polowe. [dostęp 2017-03-02].
- ↑ a b c d e Andrzej Kurnatowski, Wielisław Papierz: Historia Katedry i Zakładu Patomorfologii. 2014-11-02. [dostęp 2017-02-28].
- ↑ Anna Janas, Magdalena Stempowska, Grażyna Grzesiak-Janas: Powstanie i organizacja Uniwersytetu Łódzkiego z Oddziałem Stomatologii w 1945 roku. [w:] Magazyn Stomatologiczny [on-line]. www.magazyn-stomatologiczny.pl. [dostęp 2014-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-19)]. (pol.).
- ↑ Daniel Sabat (w imieniu uczniów i współpracowników): Profesor Witold Niepołomski (1916–2006). [w:] Biogram na stronie Polskiego Towarzystwa Patologów; (źródło: Biul. Inform. ŚAM 2006 R. 16 nr 3 s. 30–32) [on-line]. pol-pat.pl, 2006. [dostęp 2017-03-02].
- ↑ History of the European Society of Pathology. [w:] www European Society of Pathology [on-line]. ESP-Pathology. [dostęp 2017-03-04].
- ↑ Wynik wyszukiwania dla: Pruszczyński A.. [w:] books.google.pl [on-line]. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ Eugeniusz Małdyk. Życie i działalność naukowa oraz dydaktyczna prof. dra Aleksandra Pruszczyńskiego. „Patologia Polska (Polish journal of pathology)”. 14 (3), s. 307-310, 1963. ISSN 0031-3114.
- ↑ Kurnatowski Andrzej. Prof. Aleksander Pruszczyński. „Patologia Polska (Polish journal of pathology)”, s. 305-315, 1981. ISSN 0031-3114. PMID: 7038604.; zob. tekst w: członkowie honorowi PTPat
- ↑ a b 1973 – Pruszczyński Aleksander; załącznik: Andrzej Kurnatowski: Profesor dr hab.med.Aleksander Pruszczyński (15.12.1902 - 1.02.1981) w: Patologia Polska 1981;32(3):305-315. [w:] Polskie Towarzystwo Patologów ; Członkowie Honorowi [on-line]. pol-pat.pl. [dostęp 2017-03-02].
- ↑ Aleksander Pruszczyński: Choroba biegunkowa w świetle własnych badań anatomo-patologicznych. [w:] Prace Wydziału IV Nauk Lekarskich; Wydanie 10; informacje bibliograficzne [on-line]. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 1957. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 100, poz. 1224.
- ↑ M.P. z 1952 r. nr 52, poz. 775.
- ↑ Nagrody Miasta Łodzi. „Dziennik Łódzki”. Rok VXIII (sic!), Nr 16 (6561), s. 4, Piątek, 19 stycznia 1968. Zob. wersję zdygitalizowaną w Bibliotece Cyfrowej „Regionalia Ziemi Łódzkiej”: Dziennik Łódzki. 1968-01-19 R. 23 nr 16.
- ↑ Krystyna Breker. Poczet Doktorów Honoris Causa Akademii Medycznej i Wojskowej Akademii Medycznej; Akademia Medyczna w Łodzi. „Kronikarz”. 1 (1/2), s. 59, 2002/2003. Uniwersytet Medyczny w Łodzi. ISSN 1732-9329.
- ↑ Łódzka Szkoła dla Słabo Widzących i Niewidomych; Rys historyczny. [w:] Strona internetowa [on-line]. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 6 im. mjr. Hieronima Baranowskiego. [dostęp 2017-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-03)].
- ↑ Pruszczyński Maciej Stanisław. W: Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 536. ISBN 83-223-2073-6.
Linki zewnętrzne edytuj
- Nagrody Miasta Łodzi. „Dziennik Łódzki”. Rok VXIII (sic!, powinno być: XXIII), Nr 16 (6561), s. 4, Piątek, 19 stycznia 1968.