Aleksander Węgierko
Aleksander Węgierko (ur. 17 lipca 1893 w Warszawie, zm. 24 czerwca 1941 w Mińsku[1]) – polski aktor i reżyser teatralny, dyrektor artystyczny teatrów, założyciel i pierwszy dyrektor Teatru Dramatycznego w Białymstoku.
 Aleksander Węgierko | |
| Data i miejsce urodzenia |
17 lipca 1893 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód | |
| Współmałżonek |
Zofia Węgierkowa |
| Lata aktywności |
1912–1941 |
| Zespół artystyczny | |
| Teatr Dramatyczny w Białymstoku | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie żydowskiej jako syn Mieczysława, ogrodnika cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej i Justyny z domu Ostblaum. Jego bratem był Jakub, internista i diabetolog. Od 15 stycznia 1915 był żonaty z malarką i scenografką Zofią Węgierkową z domu Billauer (1893–1975), siostrą aktora i reżysera Karola Billauera (1886–1968)[2][3].
Zadebiutował w 1912 w wileńskim teatrze. Od przełomu lat 1913/1914 występował w Warszawie, głównie w Teatrze Polskim. Był również związany z wieloma innymi teatrami, m.in. Teatrem Bagatela w Krakowie, Teatrem Nowym im. Heleny Modrzejewskiej w Poznaniu oraz warszawskimi teatrami Narodowym, Małym, na Chłodnej oraz Nowym[4]. Występował w spektaklach takich reżyserów jak Aleksander Zelwerowicz, Józef Sosnowski, Juliusz Osterwa, Arnold Szyfman, Leonard Bończa-Stępiński, Karol Borowski.
W latach 1921–1923 pełnił funkcję dyrektora artystycznego krakowskiego Teatru Bagatela, natomiast w latach 1926–1928 warszawskiego Teatru Małego. W 1939 był współzałożycielem i kierownikiem artystycznym Państwowego Teatru Polskiego Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w Grodnie.
W lipcu 1940 Węgierko przyjechał do Białegostoku. Jako nowy dyrektor teatru, ciesząc się sporym autorytetem w środowisku artystycznym oraz u władz radzieckich, zdobył fundusze i rozbudował gmach teatru[5]. Wystawił m.in. Intrygę i miłość Schillera, Dożywocie Fredry, Pigmaliona Shawa, Pannę Maliczewską Zapolskiej i Wesele Figara Beaumarchais’go. Po agresji hitlerowskich Niemiec na Związek Radziecki (MChAT) Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny apelował do Węgierki, by ewakuował się w głąb Rosji oraz zaczął grać i reżyserować na jego deskach. Węgierko odmówił, nie chciał opuszczać zespołu, który w połowie maja 1941 wyjechał na występy do Mińska. W czasie bombardowania miasta spłonęły wszystkie dekoracje i kostiumy, po wkroczeniu Niemców rozproszył się także zespół.
Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach[5]. Według żony Leona Schillera, Ireny (pseud. Maria Korzyniewska), Węgierko zginął 24 czerwca 1941 w czasie bombardowania Mińska[6]. Jedna z wersji mówi, iż ukrywał się przez jakiś czas jako organista u proboszcza we wsi pod Białymstokiem. Kiedy robiło się coraz niebezpieczniej, proboszcz chcąc go ratować, postanowił wysłać Węgierkę furmanką gdzie indziej. Furmankę zatrzymało gestapo. Indagowany Węgierko załamał się i przyznał się, że jest Żydem. Gestapowcy natychmiast go aresztowali i wysłali do obozu koncentracyjnego, gdzie zginął rok później. Inna wersja mówi, że zginął w ruinach białostockiego teatru.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1934)[7]
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)[8]
Upamiętnienie
edytuj1 grudnia 1949 Teatr Dramatyczny w Białymstoku otrzymał jego imię[9]. W maju 2007 komisarz samorządu województwa podlaskiego Jarosław Schabieński podjął decyzję o zmianie patrona białostockiego teatru dramatycznego na wniosek Związku Piłsudczyków, w którego ocenie Węgierko nie nadawał się na patrona ze względu na współpracę z okupantem sowieckim. Po powtórnych wyborach samorządowych w listopadzie 2007 radni klubów PO oraz Lewica i Demokraci przegłosowali przywrócenie teatrowi patronatu Węgierki[5].
Przypisy
edytuj- ↑ Aleksander Węgierko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-10].
- ↑ Zofia Węgierkowa, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2017-11-21].
- ↑ Karol Borowski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2017-11-15].
- ↑ Aleksander Węgierko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2017-11-21].
- ↑ a b c Maciej Chołodowski, PiS: Precz z Węgierką, tym komunistą! Białostocki teatr znów straci patrona? [online], bialystok.wyborcza.pl, 29 marca 2017 [dostęp 2017-04-01].
- ↑ Aleksander Węgierko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-08].
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 338 „za zasługi na polu sztuki scenicznej”.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za zasługi dla polskiej sceny”.
- ↑ Teatr im. Aleksandra Węgierki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne) [dostęp 2017-11-21].
Bibliografia
edytuj- Jan Jagielski. Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej Towarzystwo Opieki nad Zabytkami: Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce. Warszawa 1996, s.87. ISBN 83-906629-6-5