Aleksander Węgierko

polski aktor i reżyser teatralny

Aleksander Węgierko (ur. 17 lipca 1893 w Warszawie, zm. 24 czerwca 1941 w Mińsku[1]) – polski aktor i reżyser teatralny, dyrektor artystyczny teatrów. Pierwszy dyrektor i założyciel Teatru Dramatycznego w Białymstoku.

Aleksander Węgierko
Ilustracja
Aleksander Węgierko
Data i miejsce urodzenia

17 lipca 1893
Warszawa

Data i miejsce śmierci

24 czerwca 1941
Mińsk, ZSRR

Zawód

aktor, reżyser

Współmałżonek

Zofia Węgierkowa

Lata aktywności

1912–1941

Zespół artystyczny
Teatr Dramatyczny w Białymstoku
Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki

Życiorys edytuj

Urodził się w rodzinie żydowskiej, jako syn Mieczysława, ogrodnika cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej i Justyny z domu Ostblaum. Jego bratem był Jakub, internista i diabetolog. Od 15 stycznia 1915 r. był żonaty z malarką i scenografką Zofią Węgierkową z domu Billauer (1893–1975), siostrą aktora i reżysera Karola Billauera (1886–1968)[2][3].

Zadebiutował w 1912 r. w wileńskim teatrze. Od przełomu lat 1913/1914 występował w Warszawie, głównie w Teatrze Polskim. Był również związany z wieloma innymi teatrami, m.in.: Teatrem Bagatela w Krakowie, Teatrem Nowym im. Heleny Modrzejewskiej w Poznaniu, oraz warszawskimi teatrami Narodowym, Małym, na Chłodnej oraz Nowym[4]. Występował w spektaklach takich reżyserów jak Aleksander Zelwerowicz, Józef Sosnowski, Juliusz Osterwa, Arnold Szyfman, Leonard Bończa-Stępiński, Karol Borowski.

 
Aleksander Węgierko jako Don Henryk w spektaklu „Książę Niezłomny” Juliusza Słowackiego według Pedra Calderóna de la Barca, 1918 r.

W latach 1921–1923 pełnił funkcję dyrektora artystycznego krakowskiego Teatru Bagatela, natomiast w latach 1926–1928 warszawskiego Teatru Małego. Był współzałożycielem (1939 r.) i kierownikiem artystycznym Państwowego Teatru Polskiego Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w Grodnie (obecnie Teatr Dramatyczny w Grodnie).

W lipcu 1940 r. Węgierko przyjechał do Białegostoku. Jako nowy dyrektor teatru, ciesząc się sporym autorytetem w środowisku artystycznym oraz u władz radzieckich, zdobył fundusze i rozbudował gmach teatru[5]. Wystawił między innymi: „Intrygę i miłość” Schillera, „Dożywocie” Fredry, „Pigmaliona” Shawa, „Pannę Maliczewską” Zapolskiej i „Wesele FigaraBeaumarchais’go. Po agresji hitlerowskich Niemiec na Związek Radziecki (MChAT) Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny apelował do Węgierki, by ewakuował się w głąb Rosji oraz zaczął grać i reżyserować na jego deskach. Węgierko odmówił, nie chciał opuszczać zespołu, który w połowie maja 1941 r. wyjechał na występy do Mińska. W czasie bombardowania miasta spłonęły wszystkie dekoracje i kostiumy, po wkroczeniu Niemców rozproszył się także zespół.

Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach[5]. Według żony Leona Schillera, Ireny (pseud. Maria Korzyniewska), Węgierko zginął 24 czerwca 1941 roku w czasie bombardowania Mińska[6]. Jedna z wersji mówi, iż ukrywał się przez jakiś czas jako organista u proboszcza we wsi pod Białymstokiem. Kiedy robiło się coraz niebezpieczniej, proboszcz chcąc go ratować, postanowił wysłać Węgierkę furmanką gdzie indziej. Furmankę zatrzymało gestapo. Indagowany Węgierko załamał się i przyznał się, że jest Żydem. Gestapowcy natychmiast go aresztowali i wysłali do obozu koncentracyjnego, gdzie zginął rok później. Inna wersja mówi, że zginął w ruinach białostockiego teatru.

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

1 grudnia 1949 roku Teatr Dramatyczny w Białymstoku otrzymał jego imię[9]. W maju 2007 r. komisarz samorządu województwa podlaskiego Jarosław Schabieński podjął decyzję o zmianie patrona białostockiego teatru dramatycznego na wniosek Związku Piłsudczyków, w którego ocenie Węgierko nie nadawał się na patrona ze względu na współpracę z okupantem sowieckim. Po powtórnych wyborach samorządowych w listopadzie 2007 roku radni klubów PO oraz Lewica i Demokraci przegłosowali przywrócenie teatrowi patronatu Węgierki[5].

Przypisy edytuj

  1. Aleksander Węgierko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-10].
  2. Zofia Węgierkowa, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2017-11-21].
  3. Karol Borowski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2017-11-15].
  4. Aleksander Węgierko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2017-11-21].
  5. a b c Maciej Chołodowski, PiS: Precz z Węgierką, tym komunistą! Białostocki teatr znów straci patrona? [online], bialystok.wyborcza.pl, 29 marca 2017 [dostęp 2017-04-01].
  6. Aleksander Węgierko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-08].
  7. M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 338 „za zasługi na polu sztuki scenicznej”.
  8. M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za zasługi dla polskiej sceny”.
  9. Teatr im. Aleksandra Węgierki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne). [dostęp 2017-11-21].

Bibliografia edytuj

  • Jan Jagielski Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej Towarzystwo Opieki nad Zabytkami: Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, Warszawa 1996, ISBN 83-906629-6-5 s. 87.

Linki zewnętrzne edytuj