Aleksandr Golicyn (minister)

Aleksandr Nikołajewicz Golicyn (ros. Александр Николаевич Голицын; ur. 8 grudnia^?/19 grudnia 1773 w Moskwie, zm. 22 listopada^?/4 grudnia 1844 w Hasprze) – rosyjski działacz państwowy, w latach 1817–1824 minister oświaty i spraw duchownych.

Aleksandr Golicyn

Portret z 1840 r. pędzla Karla Briułłowa
Data i miejsce urodzenia	19 grudnia 1773 Moskwa
Data i miejsce śmierci	4 grudnia 1844 Haspra
Minister oświaty i spraw duchownych
Okres	od 22 sierpnia 1816 do 27 maja 1824
Poprzednik	Aleksiej Razumowski
Następca	Aleksander Szyszkow
Oberprokurator Świątobliwego Synodu Rządzącego
Okres	od 21 października 1803 do 19 listopada 1817
Poprzednik	Aleksandr Jakowlew
Następca	Piotr Mieszczerski

Arystokrata z pochodzenia. Wychowany w duchu kultury francuskiej, w młodości był miłośnikiem kultury oświeceniowej. Wtedy też poznał wielkich książąt Aleksandra i Konstantego Romanowów, co sprawiło, że w przyszłości zyskał protekcję Aleksandra I, gdy ten został cesarzem Rosji. W 1802 władca ten mianował go oberprokuratorem Senatu, zaś po roku – oberprokuratorem Świątobliwego Synodu Rządzącego. W czasie pełnienia tego urzędu Golicyn po raz pierwszy w życiu przeczytał cały Nowy Testament, co wywołało głęboką przemianę w jego światopoglądzie. Wstrząśnięty treścią nauczania Chrystusa, doszedł równocześnie do wniosku, że jego prawdziwego ducha zachowało nie prawosławie, lecz niewielkie wyznania protestanckie, przede wszystkim pietyści. Nawiązał kontakt ze wspólnotą braci morawskich w Sarepcie i stał się orędownikiem „chrześcijaństwa wewnętrznego”, międzywyznaniowego, opartego wyłącznie na Biblii.

W 1817 złożył rezygnację ze stanowiska oberprokuratora. Następnie wszedł w skład Rady Stanu, gdzie odpowiadał za wyznania zagraniczne (tj. nieprawosławne). Miał ogromny wpływ na Aleksandra I, którego przekonał do regularnej lektury Biblii i w znacznej mierze przyczynił się do przemiany światopoglądowej samego władcy; zaczął on bowiem interpretować wszystkie bieżące wydarzenia w kategoriach religijnych. Golicyn zorganizował również w swojej rezydencji międzywyznaniową kaplicę, w której odbywały się spotkania połączone z modlitwą i lekturą fragmentów Biblii; monarcha stał się ich regularnym uczestnikiem. Również dzięki staraniom Golicyna w 1813 w Rosji zaczęło działać Towarzystwo Biblijne, którego był prezesem. Organizacja ta utrzymywała bliskie kontakty z analogicznym stowarzyszeniem w Londynie. Z inicjatywy Golicyna rozszerzony został pierwotnie zakładany zakres działalności organizacji, która miała nie tylko wydawać Biblię w językach obcych, ale i opublikować ją w języku rosyjskim. W całej Rosji zaczęły powstawać oddziały Towarzystwa.

W 1817 Golicyn został ministrem spraw duchownych i oświaty. Wierząc, że Biblia przekazuje ludziom całą konieczną wiedzę, protegował w podległym mu resorcie skrajnych konserwatystów, m.in. pod jego opieką Michaił Magnicki przeprowadził reformę Uniwersytetu Kazańskiego, usuwając z niego wszelkie wpływy oświeceniowe. Golicyn sprowadzał z zagranicy działaczy oddziałów Towarzystwa Biblijnego, którzy mieli pod jego kierunkiem tworzyć nowy system oświaty, oparty na nauczaniu prostych ludzi „przez Ducha Świętego”. Za jego wiedzą i z jego pomocą do Petersburga przybył kaznodzieja związany ze skopcami, Sieliwanow; przez dłuższy czas prowadził on w mieście działalność misyjną, zamieszkując w lokalu udostępnionym mu przez ministra.

Aleksandr Golicyn nieoczekiwanie popadł w niełaskę cesarza w 1824, razem z jego upadkiem wpływy stracili także działający w Rosji, z jego protekcji, zagraniczni (głównie niemieccy) mistycy protestanccy i zwolennicy międzywyznaniowego chrześcijaństwa. Ministra oskarżono o niedostateczną pobożność. Do jego upadku przyczynił się, mający coraz większy wpływ na cesarza, Aleksiej Arakczejew.