Aleksandra Śląska

Aleksandra Śląska
	; Aleksandra Śląska (1949)
Imię i nazwisko	Aleksandra Wąsik
Data i miejsce urodzenia	4 listopada 1925 ; Katowice
Data i miejsce śmierci	18 września 1989 ; Warszawa
Zawód	aktorka
Współmałżonek	Janusz Warmiński
Lata aktywności	1946–1989
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Aleksandra Śląska, właśc. Aleksandra Wąsik^[1] (ur. 4 listopada 1925 w Katowicach, zm. 18 września 1989 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa.

Życiorys edytuj

W 1946 roku Aleksandra zaczęła uczęszczać na zajęcia szkoły dramatycznej przy krakowskim Teatrze Słowackiego, gdzie pierwszy raz zetknęła się z teatrem i znanymi aktorami polskiej sceny teatralnej, w tym z Juliuszem Osterwą. W 1947 ukończyła krakowską PWSA.

Po przeprowadzce do Warszawy, aktorka Teatru Współczesnego (1949–1956, 1959–1961), Teatru Ateneum (1956–1959, 1962–1989). Wykładała w PWST w Warszawie (od 1973). W styczniu 1976 roku podpisała list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[2]. W 1987 uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego sztuki teatralnej.

Za osiągnięcia aktorskie otrzymała 19 nagród oraz odznaczeń państwowych i branżowych.

Zmarła na raka^[3] krtani^[1]. Została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, kwatera: 339-III-5/6^[4].

Życie prywatne edytuj

Jej ojciec, Edmund Wąsik, był wicedyrektorem Okręgu Polskich Kolei Państwowych i działaczem narodowym, uczestnikiem III powstania śląskiego i posłem na Sejm II RP (1935–1938).

Drugim mężem aktorki był Janusz Warmiński, dyrektor teatru Ateneum^[5].

Role teatralne edytuj

Ruth i Liesel – Niemcy (Leon Kruczkowski, reż. Erwin Axer)
Blanche – Tramwaj zwany pożądaniem (Tennessee Williams, reż. Janusz Warmiński)
Arkadina – Mewa (Anton Czechow, reż. Janusz Warmiński)
Maria Stuart – Maria Stuart (Juliusz Słowacki, Teatr Telewizji 1965)
Amelia – Mazepa (Juliusz Słowacki, reż. Gustaw Holoubek, Teatr TV 1968)

Filmografia edytuj

Filmy^[6]
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1947	Ostatni etap	oberaufseherin
1949	Dom na pustkowiu	Basia
1951	Młodość Chopina	Konstancja Gładkowska
1951	Rodzina Sonnenbrucków	Fanchette
1953	Piątka z ulicy Barskiej	Hanka
1954	Autobus odjeżdża 6.20	Krystyna Poradzka
1957	Pętla	Krystyna
1960	Rok pierwszy	nauczycielka
1960	Historia współczesna	Jadwiga, żona Bielasa
1962	Spotkanie w Bajce	Teresa
1962	Trio	Berta
1963	Pasażerka	Liza
1963	Mansarda	Maria
1963	Ich dzień powszedni	Nitka, żona Siennickiego
1966	Kara cięższa niż kara	lektor	film dokumentalny; w napisach określenie funkcji: Współpraca
1970	Obóz na Przemysłowej	lektor	film dokumentalny
1971	Bolesław Śmiały	żona króla Bolesława Śmiałego
1982	Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny	królowa Bona Sforza d’Aragona, matka Zygmunta II Augusta

Produkcje telewizyjne^[6]
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1956	Człowiek i cień	Julia Giuli, śpiewaczka	spektakl telewizyjny
1959	Naszyjnik	pani Loisel	spektakl telewizyjny
1959	Akcja Wega	Irena	spektakl telewizyjny
1961	Wygnańcy	Berta	spektakl telewizyjny
1962	Idy marcowe	Klodia	spektakl telewizyjny
1963	Świadkowie albo nasza mała stabilizacja	osoba prologu	spektakl telewizyjny
1963	Skandal w Hellbergu	Hilda Diederich	spektakl telewizyjny
1964	Pomyłka, proszę się wyłączyć!	pani Stevenson	spektakl telewizyjny
1965	Śmierć w środkowym pokoju	Marta	film telewizyjny
1965	Maria Stuart	Maria Stuart	spektakl telewizyjny
1966	Za kulisami	Lia	spektakl telewizyjny
1966	Panna Rosita czyli mowa kwiatów	Rosita	spektakl telewizyjny
1966	Pan Tadeusz	Telimena	spektakl telewizyjny
1966	Listy do Delfiny	Delfina Potocka	spektakl telewizyjny
1966	Dom kobiet	Joanna	spektakl telewizyjny
1967	Martwa królowa	Ines de Castro	spektakl telewizyjny
1967	Czarna suknia	Joanna Orłowska	film telewizyjny
1968	Nokturn	Olga Andrejewna	spektakl telewizyjny
1968	Łagodna	Ona	spektakl telewizyjny
1969	Niemcy	Ruth, córka prof. Sonnenbrucha	spektakl telewizyjny
1969	Mazepa	Amelia, żona wojewody	spektakl telewizyjny
1970	Piszę pamiętnik artysty	hrabina	spektakl telewizyjny
1970	Granica	Elżbieta	spektakl telewizyjny
1972	Wyspy szczęśliwe	żona doktora	film telewizyjny
1972	Wiśniowy sad	Raniewska	spektakl telewizyjny
1972	Odlot	Denis	spektakl telewizyjny
1972	Dwa teatry	Pani	spektakl telewizyjny
1973	Wielka miłość Balzaka	hrabina Maria Potocka	serial telewizyjny, odcinki: 3, 6
1973	Beatryks Cenci	Lukrecja Cenci	spektakl telewizyjny
1974	Sława i chwała	Maria Bilińska	spektakl telewizyjny
1974	Hedda Gabler	Hedda Gabler	spektakl telewizyjny
1976	Dzika kaczka	Pani Soerby	spektakl telewizyjny
1979	Wiśnie	księgowa Pawlakowa	film telewizyjny
1980	Królowa Bona	królowa Bona Sforza d’Aragona, żona Zygmunta I Starego	serial telewizyjny, odcinki: 1-12

Dubbing
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1960	Teresa Raquin	Teresa Raquin
1965	Wizyta starszej pani	Karla Zachanassian
1966	Wyrok w Norymberdze	pani Bertholt
1968	Anna Karenina	Anna Karenina
1973	Królowa Elżbieta	królowa Elżbieta I
1976	Kto się boi Virginii Woolf?	Martha

Odznaczenia i nagrody edytuj

Odznaczenia edytuj

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1954)^[7]
Order Sztandaru Pracy II klasy (1963)
Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)
Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1967)
Odznaka „Za zasługi dla Warszawy” (1966)
Zasłużony dla Kultury Narodowej (1989)

Nagrody edytuj

1950 – Nagroda Państwowa III stopnia za rolę Basi w filmie Dom na pustkowiu
1954 – wyróżnienie w Cannes za Piątkę z ul. Barskiej
1955 – Nagroda Państwowa II stopnia w sekcji filmu za role filmowe w minionym 10-leciu
1964 – Nagroda Państwowa II stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie, a w szczególności za rolę Ingi w Pierwszym dniu wolności, Joanny w Więźniach z Altony oraz za rolę w filmie Pasażerka
1964 – Komitetu ds. Radia i TV za kreację w sztuce Broszkiewicza Skandal w Hellbergu oraz melodramacie Pomyłka, proszę się wyłączyć
1967 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy
1967 – Praga – IV MF Telewizyjny – nagroda za najlepszą rolę kobiecą – za rolę Joanny w filmie Czarna suknia
1968 – nagroda Komitetu ds. PRiTV za kreacje w spektaklu TV Mazepa
1975 – Złoty Ekran
1978 – Warszawa – nagroda teatralna tygodnika „Przyjaźń” – za rolę Arkadiny w Mewie Antoniego Czechowa w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
1982 – Warszawa – nagroda I stopnia (zespołowa) przewodniczącego Komitetu ds. Radia i TV za osiągnięcia aktorskie, a szczególnie za przybliżenie postaci historycznej, Bona Sforza, w tv serialu Królowa Bona
1985 – Opole – XI OKT – nagroda za rolę tytułową w Matce Witkacego w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
2 grudnia 2013 – przyznana pośmiertnie Nagroda Heroiny Polskiego Kina 2013.

Upamiętnienie edytuj

W 2008 na fasadzie budynku na rogu ul. Tadeusza Kościuszki i ul. Józefa Poniatowskiego w Katowicach odsłonięto tablicę, poświęconą aktorce; w tej kamienicy się urodziła i wychowała. Jej imieniem nazwano jedno z rond w katowickiej dzielnicy osiedle Wincentego Witosa. W Warszawie na osiedlu Aleksandrów znajduje się ulica Aleksandry Śląskiej, w okolicy znajduje się także ulica Eugeniusza Bodo. W 2021 roku została wydana praca doktorska Marty Cebery^[1] pt. „Sztuka aktorska Aleksandry Śląskiej”^[8].

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b ^c MartaM. Cebera MartaM., Gdy zachorowała, na odwiedziny pozwoliła tylko mężowi. Nie chciała, by oglądano upadek królowej, GabrielaG. Pewińska-Jaśniewicz, „Zawsze Pomorze” (7), 2022, s. 15–17, ISSN 2720-3700 .
↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
↑ Magdalena Grochowska, Barchan i koronka, „Gazeta Wyborcza” 1998 nr 291, s. 15–17.
↑ Cmentarz Stare Powązki: Aleksandra Śląska, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .
↑ Tygodnik Życie na Gorąco nr 38, 17 września 2015, s. 35.
↑ ^a ^b Aleksandra Śląska w bazie filmpolski.pl
↑ 19 lipca 1954 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki” M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1458.
↑ MartaM. Cebera MartaM., Sztuka aktorska Aleksandry Śląskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021, ISBN 978-83-8206-082-9, OCLC 1246348996 [dostęp 2022-02-21] .

Bibliografia edytuj

Anna Jamróz, Magdalena Olkuśnik, Elżbieta Wójcik, Śląska Aleksandra, [w:] Popularna encyklopedia powszechna, t. 11, Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2002, s. 168.
Bartłomiej Kaczorowski, Śląska Aleksandra, [w:] Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 8, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 119.
Bolesław Lubosz, Śląska Aleksandra, [w:] Alfabet śląski, Katowice: Structura, 1995, s. 201.
Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 67. ISBN 83-85831-35-5.

Linki zewnętrzne edytuj

Aleksandra Śląska w bazie IMDb (ang.)
Aleksandra Śląska w bazie Filmweb
Aleksandra Śląska w bazie filmpolski.pl
Aleksandra Śląska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09] .
Aleksandra Śląska w wirtualnym albumie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
Aleksandra Śląska w monodramie Petera Hacksa w PKF na stronie KronikaRP

[:0-1] MartaM. Cebera MartaM., Gdy zachorowała, na odwiedziny pozwoliła tylko mężowi. Nie chciała, by oglądano upadek królowej, GabrielaG. Pewińska-Jaśniewicz, „Zawsze Pomorze” (7), 2022, s. 15–17, ISSN 2720-3700 .

[2] Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.

[3] Magdalena Grochowska, Barchan i koronka, „Gazeta Wyborcza” 1998 nr 291, s. 15–17.

[4] Cmentarz Stare Powązki: Aleksandra Śląska, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .

[5] Tygodnik Życie na Gorąco nr 38, 17 września 2015, s. 35.

[:1-6] Aleksandra Śląska w bazie filmpolski.pl

[7] 19 lipca 1954 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki” M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1458.

[8] MartaM. Cebera MartaM., Sztuka aktorska Aleksandry Śląskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021, ISBN 978-83-8206-082-9, OCLC 1246348996 [dostęp 2022-02-21] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]