Zespół alienacji rodzicielskiej
Zespół alienacji rodzicielskiej (także: syndrom oddzielenia od opiekuna[1], inaczej PAS, ang. Parental alienation syndrome lub syndrom Gardnera) – teoria zdefiniowana przez amerykańskiego psychiatrę sądowego dr. Richarda Gardnera, nad którą później prowadzono badania m.in. w Polsce. W pierwotnej wersji miała określać różne rzekome zaburzenia występujące u dziecka, które w trakcie rozwodu rodziców miało być czynnie angażowane w potępianie i krytykowanie jednego z rodziców (zazwyczaj tego, który nie mieszka w domu). Wg pomysłodawcy R. Gardnera krytyka ta miała być najczęściej nieuzasadniona, zarzuty albo nieprawdziwe, albo znacznie wyolbrzymione. W drastycznych przypadkach miłość, szacunek, przywiązanie do oczernianego ojca czy matki miały ulegać zniszczeniu i być zastąpione przez wrogość, niechęć, pogardę. Stosowane wobec dziecka metody (pranie mózgu: manipulacja, szantaż emocjonalny, indoktrynacja) miały, wg Gardnera, powodować daleko idące konsekwencje dla psychiki. Celem tych działań miało być zaburzenie relacji dziecka z drugim rodzicem[2][3]. Dziecko ma poczucie wyobcowania, negatywną samoocenę, problemy z tożsamością i autonomią, a w życiu dorosłym – trudności z nawiązaniem bliskich relacji, depresje, stany lękowe, fobie, łatwość uzależnień.
Twórca pierwotnej koncepcji nie określił jednoznacznie syndromu alienacji rodzicielskiej, wskazując na możliwość występowania trzech jego podstawowych rodzajów w formie łagodnej, umiarkowanej i ostrej, co już dyskwalifikowało pojęcie jako definicję syndromu. Obecnie w definicji amerykańskiego specjalisty z zakresu psychologii sądowej Marca J. Ackermana PAS określa się jako zjawisko „podobne do zaburzenia prezentowane przez dziecko, które pod wpływem manipulacji ze strony jednego z opiekunów, zwykle pełniącego pierwszoplanową rolę w wychowaniu dziecka, przesadnie krytykuje i dewaluuje drugiego opiekuna, nie przejawiając przy tym poczucia winy i wstydu, a niezbędnym warunkiem stwierdzenia zaburzenia jest przekonanie dziecka, że wyraża własną opinię”.
Tematykę alienacji rodzicielskiej podjęli dr Demosthenes Lorandos i dr William Bernet w swojej książce „Parental Alienation – Science and Law” wydanej w 2020 roku. Definiują oni alienację rodzicielską jako „stan psychiczny dziecka, którego rodzice znajdują się w sytuacji konfliktowej, separacji, rozstaniu lub rozwodzie, silnie sprzymierzającego się z jednym z rodziców (preferowanym) i zrywającego więzi z drugim z rodziców (wyalienowanym) bez uprawnionego uzasadnienia”[4].
Światowa Organizacja Zdrowia w trakcie opracowywania ICD-11 zdecydowała o nieuwzględnianiu w klasyfikacji pojęcia i terminologii „alienacji rodzicielskiej”, ponieważ nie jest to termin dotyczący opieki zdrowotnej. Termin ten jest raczej używany w kontekstach prawnych, ogólnie w kontekście sporów dotyczących opieki nad dzieckiem w przypadku rozwodu lub innego rozwiązania związku partnerskiego.
Szerszą kategorię „problemu w relacji opiekun–dziecko” postrzegano jako odpowiednio obejmującą aspekty tego zjawiska, na których mogłaby skupiać się służba zdrowia. W sytuacjach, w których osoba oznaczona tym terminem (alienacja rodzicielska) zgłasza się do opieki zdrowotnej, do kodowania wystarczy inna treść ICD-11. Użytkownicy mogą klasyfikować przypadki jako „problemy w relacji opiekun-dziecko”[5].
Badania edytuj
Badania nad PAS były krytykowane ze względu na brak podstaw naukowych i wiarygodności. Jedną z nielicznych placówek na świecie, w której były kontynuowane do 2009 roku badania nad problematyką PAS był Instytut Ekspertyz Sądowych im. prof. dr. Jana Sehna, podległy polskiemu Ministerstwu Sprawiedliwości. W 2009 roku ten instytut został rozwiązany, po czym kolejnego dnia powołany na nowo. Jednak do badań nad tą problematyką już nie powrócono. Podczas badań prowadzonych w IES z jednej strony zwrócono uwagę na nieścisłości i uproszczenia pierwotnej wersji koncepcji, a z drugiej zarekomendowano jego użyteczność m.in. w „ustalaniu źródeł zaburzeń, ocenie nasilenia objawów i przewidywania konsekwencji dla dalszego rozwoju dziecka”. W kwietniu 2008 roku Departament Sądów Powszechnych polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości rozesłał do prezesów sądów apelacyjnych, z prośbą o rozesłanie jednostkom podległym, pismo w którym m.in. wskazał, że akceptowane jest powoływanie się przez biegłych na objawy i zależności wynikające z relacji pomiędzy głównym opiekunem a dzieckiem, opisane jako PAS[6][7][8][9][10][11].
Przypisy edytuj
- ↑ Alicja Czeredecka, Manipulowanie dzieckiem przez rodziców rywalizujących o udział w opiece, w: Dziecko Krzywdzone, nr 4(25)/2008, s. 17, ISSN 1644-6526.
- ↑ Deirdre Conway Rand. The Spectrum Of Parental Alienation Syndrome (Part I). „American Journal of Forensic Psychology”. 15. [dostęp 2007-03-11].
- ↑ Deirdre Conway Rand. The Spectrum Of Parental Alienation Syndrome (Part II). „American Journal of Forensic Psychology”. 15 (4), 1997. [dostęp 2007-03-11].
- ↑ Demosthenes Lorandos i William Bernet, Parental Alienation – Science and Law, Charles C Thomas Pub Ltd, styczeń 2020, ISBN 978-0-398-09325-9.
- ↑ World Health Organization – https://www.who.int/standards/classifications/frequently-asked-questions/parental-alienation
- ↑ J. Mitchell. Parental alienation and the courts. „Med Leg J”. 70 (Pt 4), s. 194–195, 2002. PMID: 12616792.
- ↑ CS Bruch. Parental Alienation Syndrome and Parental Alienation: Getting It Wrong in Child Custody Cases. „Family Law Quarterly”. 35 (527), s. 527–552, 2001.
- ↑ CL Wood. The parental alienation syndrome: a dangerous aura of reliability. „Loyola of Los Angeles Law Review”. 29, s. 1367–1415, 1994. [dostęp 2008-04-12].
- ↑ W Bernet. Parental Alienation Disorder and DSM-V. „The American Journal of Family Therapy”. 36 (5), s. 349–366, 2008. DOI: 10.1080/01926180802405513.
- ↑ JA Hoult. The Evidentiary Admissibility of Parental Alienation Syndrome: Science, Law, and Policy. „Children’s Legal Rights Journal”. 26 (1), 2006.
- ↑ Prof. dr hab. Irena Namysłowska. Ekspertyza wykonana na zlecenie biura Rzecznika Praw Dziecka dotycząca syndromu Gardnera jako wyodrębnionej jednostki chorobowej. „Oficjalna strona Rzecznika Praw Dziecka”.
Bibliografia edytuj
- Janusz Krzyżowski: Leksykon Psychiatrii i Nauk Pokrewnych. Warszawa: Medyk, 2010. ISBN 978-83-89745-68-2.
- Marc J. Ackerman: Clinician’s Guide to Child Custody Evaluations. New York: John Wiley & Sons, 2006.