Alistair MacLean

Alistair Stuart MacLean (ur. 21 kwietnia 1922 w Glasgow, zm. 2 lutego 1987 w Monachium) – szkocki pisarz, autor wielu popularnych powieści o tematyce sensacyjnej, kryminalnej i wojennej. Znany także pod pseudonimem Ian Stuart.

Alistair MacLean

Data i miejsce urodzenia	21 kwietnia 1922 Glasgow
Data i miejsce śmierci	2 lutego 1987 Monachium
Narodowość	szkocka
Alma Mater	University of Glasgow
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
Działa Nawarony Komandosi z Nawarony

Życiorys

Urodził się w Glasgow w Szkocji jako drugi syn protestanckiego pastora, ale większość swojego dzieciństwa i młodości spędził w Daviot, 10 mil na południe od Inverness. Jego językiem ojczystym był gaelicki szkocki. Powrócił do Glasgow, gdzie ukończył Hillhead High School. W 1941 wstąpił do Royal Navy. W czasie II wojny światowej służył na krążowniku jako torpedysta (postać marynarza Ralstona z H.M.S. Ulisses jest oparta na przeżyciach autora). Podczas tej służby walczył na północnym Atlantyku, w Arktyce, na Morzu Śródziemnym oraz na Oceanie Indyjskim. Na niektórych z tych obszarów dzieje się akcja większości jego książek. Pisarz twierdził, że w 1945 dostał się do niewoli japońskiej i doznał ran w wyniku tortur – jego syn jednak udowodnił, że był to jego wymysł, a Alistair MacLean został ranny w wyniku wypadku podczas ćwiczeń na okręcie. Po zwolnieniu z wojska (1946) rozpoczął studia języka angielskiego na Uniwersytecie w Glasgow, które ukończył w 1953 i został nauczycielem.

Debiutował opowiadaniem Dileas w 1954, a następnie napisał powieść H.M.S. Ulisses, która stała się bestsellerem w 1955. We wczesnych latach sześćdziesiątych zdecydował się pisać pod pseudonimem Ian Stuart.

Grób pisarza w Céligny

Wiele z powieści MacLeana doczekało się ekranizacji, np. Działa Nawarony, Tylko dla orłów, Stacja arktyczna Zebra. Scenariusze do kilku z tych ekranizacji zostały stworzone przy udziale samego pisarza lub wyłącznie przez niego. Oprócz tego, jest on autorem kilku scenariuszy, które zostały później przerobione na powieści przez innych pisarzy.

W 1983 MacLean został uhonorowany doktoratem z literatury na Uniwersytecie w Glasgow. Został pochowany w Céligny (kanton Genewa), w Szwajcarii.

W 1992 w Polsce MacLeanowi przypisano autorstwo wydanej przez wrocławskie wydawnictwo Enigma książki „Krwawe pogranicze” (rzekomo wydanej w 1962 pod tytułem „Bloody Bordeland”). W rzeczywistości była to powieść Tadeusza Kosteckiego „Droga powrotna Płowego Jima” wydana w 1946 i nigdy nie wznawiana – wydawca korzystając z ówczesnej popularności książek MacLeana wykorzystał wtedy już prawie zapomnianą powieść, w której dokonał zmiany tytułu i autora.

Styl autora

Głównymi bohaterami książek MacLeana są zwykli ludzie (czasem tylko zawodowo związani np. ze służbami specjalnymi), którzy są stawiani przed trudnościami nierzadko prowadzącymi ich na skraj wytrzymałości. Zwykle są oni cyniczni i zimni na zewnątrz, ale wewnątrz są zupełnie inni. Wiek bohaterów MacLeana to zazwyczaj 30–45 lat, często także mają oni za sobą ciężkie przeżycia. Czasami w otoczeniu głównego bohatera pojawia się postać o niemalże nadludzkiej wytrzymałości (fizycznej oraz psychicznej) i sile, którą otoczenie (w tym główny bohater) traktuje z respektem i szacunkiem – np. pierwszy oficer Carrington z H.M.S. Ulisses czy Andrea z Dział Nawarony. Czasami główny bohater mierzy się z przeciwnościami w niewielkiej grupie ludzi, w której zwykle pojawia się postać zdrajcy/wroga ujawnianego w decydującym momencie. Postacie kobiece u MacLeana pojawiają się w większości utworów. Charakteryzują się pewną biernością i ograniczonym udziałem w akcji, choć w decydujących momentach ujawniają swą siłę i aktywność. Pewnym wyjątkiem jest postać Susan Beresford ze Złotego rendez-vous, która cały czas jest aktywna i uczestniczy w akcji. Zwykle początkowo główny bohater odnosi się do postaci kobiecej obojętnie lub wręcz niechętnie (nierzadko z wzajemnością), ale w toku akcji nastawienie to zmienia się, tak że rozwija się uczucie prowadzące zwykle do propozycji małżeństwa składanej przez głównego bohatera pod koniec powieści (wyjątkiem jest Susan Beresford, która pierwsza oświadcza się). W niektórych utworach (Mroczny krzyżowiec, Lalka na łańcuchu) kobieta ginie, co staje się jednym z głównych motywów zemsty głównego bohatera na wrogach, oraz kolejnym bardzo ciężkim i negatywnym doświadczeniem życiowym. Ulubionym imieniem bohaterów MacLeana jest John w przypadku mężczyzn i Marie/Mary u kobiet.

Akcja większości książek MacLeana dzieje się w niesprzyjających warunkach zewnętrznych (Arktyka, Alpy zimą, silny sztorm etc.). Czasami rolę klimatu wspomaga umieszczenie akcji w zamkniętym otoczeniu (np. statek). Pisarz stara się bardzo wiernie faktograficznie i realistycznie opisywać miejsce akcji, jak również jej tło historyczne. Akcja książek MacLeana w większości przypadków nie wiązała się z odniesieniami do polityki współczesnej ich pisaniu (szczególnie Zimnej Wojny) – wyjątki to: Ostatnia granica, Stacja arktyczna Zebra, Cyrk i częściowo Mroczny krzyżowiec. Dzięki temu powieści te mogły być wydawane w PRL-u. MacLean unika nadmiernej ilości szczegółów technicznych (poza tymi niezbędnymi do wyjaśnienia przyczyny jakiś wydarzeń). W książkach MacLeana brak jest także seksu i romansu (pisarz uważał je za niepotrzebne spowalniacze akcji) – między bohaterem a postacią kobiecą dochodzi co najwyżej do pocałunków (pisarz tak rozgrywa akcję i przedstawia otoczenie, że oczywiste jest, że nie może dojść do niczego więcej), a uczucia okazują sobie prowadząc dialogi pełne humoru i „przekomarzania się”.

Książki MacLeana charakteryzują się szybką i dynamiczną fabułą, czasem poprzedzoną krótkim wstępem (dotyczy to szczególnie powieści wojennych, gdzie ów wstęp ma wprowadzić czytelnika w tło wydarzeń). Akcja powieści trwa krótko (przeważnie kilka dni) – manierą autora jest tytułowanie rozdziałów nazwą dnia tygodnia i podaniem pory dnia lub godzin. Autor posługuje się zwartym i precyzyjnym językiem, żywymi dialogami oraz ironicznym i sarkastycznym humorem obecnym w dialogach i czasem w narracji, jeśli ta prowadzona jest w pierwszej osobie (w większości książek prowadzona jest ona w trzeciej osobie). Język autora w późniejszym okresie, z uwagi na rozwój alkoholizmu, ulegał stopniowemu pogarszaniu.

Twórczość

Książki autorstwa Alistaira MacLeana

Rok	Tytuł	Tytuł oryginału	Uwagi
1955	„H.M.S. Ulisses”	HMS Ulysses
1957	„Działa Nawarony”	The Guns of Navarone
1957	„Na południe od Jawy”	South by Java Head
1959	„Ostatnia granica”	The Last Frontier	w USA The Secret Ways
1959	„Noc bez brzasku”	Night Without End
1961	„Siła strachu”	Fear is the Key
1961	„Mroczny Krzyżowiec”	The Dark Crusader	w USA The Black Shrike (jako Ian Stuart)
1962	„Złote rendez-vous”	The Golden Rendezvous
1962	„Szatański wirus”	The Satan Bug	jako Ian Stuart
1962	nie przetłumaczona	All about Lawrence of Arabia	nie beletrystyka
1963	„Stacja arktyczna Zebra”	Ice Station Zebra
1966	„48 godzin”	When Eight Bells Toll
1967	„Tylko dla orłów”	Where Eagles Dare
1968	„Komandosi z Nawarony”	Force 10 From Navarone
1969	„Lalka na łańcuchu”	Puppet on a Chain
1970	„Tabor do Vaccares”	Caravan to Vaccarès
1971	„Wyspa Niedźwiedzia”	Bear Island
1972	nie przetłumaczona	Alistair MacLean Introduces Scotland	nie beletrystyka, redakcja Alastair Dunnett
1972	„Kapitan Cook”	Captain Cook	nie beletrystyka
1973	„Jedynym wyjściem jest śmierć”	The Way to Dusty Death
1974	„Przełęcz Złamanego Serca”	Breakheart Pass
1975	„Cyrk”	Circus
1976	„Złote wrota”	The Golden Gate
1977	„Wiedźma morska”	Seawitch
1978	„Żegnaj Kalifornio”	Goodbye California
1980	„Athabasca”	Athabasca
1981	„Rzeka śmierci”	River of Death
1982	„Partyzanci”	Partisans
1983	„Śluza”	Floodgate
1984	„San Andreas”	San Andreas
1985	„Bezkresne morze”	The Lonely Sea	zbiór opowiadań
1986	„Santoryn”	Santorini

Książki na podstawie szkiców i scenariuszy Alistaira MacLeana

Rok	Tytuł	Tytuł oryginału	Autor powieści
1980	„Wieża zakładników”	Hostage Tower	John Denis
1981	„Air Force 1 zaginął”	Air Force 1 is Down	John Denis
1989	„Pociąg śmierci”	Death Train	Alastair MacNeill
1989	Straż nocna	Night Watch	Alastair MacNeill
1990	Czerwony alarm	Red Alert	Alastair MacNeill
1991	Czas zabójców	Time of the Assassins	Alastair MacNeill
1992	Śmiertelna pułapka	Dead Halt	Alastair MacNeill
1992	Złota dziewczyna	Golden Girl	Simon Gandolfi
1993	Łamacz kodów	Code Breaker	Alastair MacNeill
1993	Złota sieć	Golden Web	Simon Gandolfi
1994	Złota zemsta	Golden Vengeance	Simon Gandolfi
1995	Złota wyspa	White Sands	Simon Gandolfi
1995	Szpiegowskie rendez-vous	Rendezvous	Alastair MacNeill
1996	Straceńcy z Nawarony / Huragan z Nawarony	Storm Force from Navarone	Sam Llewellyn
1997	Na celowniku	Prime Target	Hugh Miller
1998	Stan zagrożenia	Borrowed Time	Hugh Miller
1998	Piorun z Nawarony	Thunderbolt from Navarone	Sam Llewellyn

Filmy na podstawie scenariusza Alistaira MacLeana

Rok	Tytuł	Uwagi
1968	Tylko dla orłów	autor powieści i scenariusza
1970	Lalka na łańcuchu	autor powieści i scenariusza
1971	48 godzin	autor powieści i scenariusza
1975	Przełęcz Złamanych Serc	autor powieści i scenariusza

Pozostałe filmy

Rok	Tytuł	Uwagi
1961	Tajne ścieżki	autor powieści
1961	Działa Navarony	autor powieści
1965	Szatański wirus	autor powieści
1968	Stacja arktyczna Zebra	autor powieści
1972	Siła strachu	autor powieści
1974	Tabor do Vaccares	autor powieści
1977	Złote Rendezvous	autor powieści
1978	Komandosi z Navarony	autor powieści
1979	Wyspa Niedźwiedzia	autor powieści
1980	Wieża zakładników	historia (szkic)
1989	Rzeka śmierci	autor powieści
1993	Pociąg śmierci	historia (szkic)
1995	Jedynym wyjściem jest śmierć	autor powieści
1995	Nocna straż	historia (szkic)