Alistair MacLean

pisarz szkocki

Alistair Stuart MacLean (ur. 21 kwietnia 1922 w Glasgow, zm. 2 lutego 1987 w Monachium) – szkocki pisarz, autor wielu popularnych powieści o tematyce sensacyjnej, kryminalnej i wojennej. Znany także pod pseudonimem Ian Stuart.

Alistair MacLean
Data i miejsce urodzenia

21 kwietnia 1922
Glasgow

Data i miejsce śmierci

2 lutego 1987
Monachium

Narodowość

szkocka

Alma Mater

University of Glasgow

Dziedzina sztuki

literatura

Ważne dzieła

Życiorys

edytuj

Urodził się w Glasgow w Szkocji jako drugi syn protestanckiego pastora, ale większość swojego dzieciństwa i młodości spędził w Daviot, 10 mil na południe od Inverness. Jego językiem ojczystym był gaelicki szkocki. Powrócił do Glasgow, gdzie ukończył Hillhead High School. W 1941 wstąpił do Royal Navy. W czasie II wojny światowej służył na krążowniku jako torpedysta (postać marynarza Ralstona z H.M.S. Ulisses jest oparta na przeżyciach autora). Podczas tej służby walczył na północnym Atlantyku, w Arktyce, na Morzu Śródziemnym oraz na Oceanie Indyjskim. Na niektórych z tych obszarów dzieje się akcja większości jego książek. Pisarz twierdził, że w 1945 dostał się do niewoli japońskiej i doznał ran w wyniku tortur – jego syn jednak udowodnił, że był to jego wymysł, a Alistair MacLean został ranny w wyniku wypadku podczas ćwiczeń na okręcie. Po zwolnieniu z wojska (1946) rozpoczął studia języka angielskiego na Uniwersytecie w Glasgow, które ukończył w 1953 i został nauczycielem.

Debiutował opowiadaniem Dileas w 1954, a następnie napisał powieść H.M.S. Ulisses, która stała się bestsellerem w 1955. We wczesnych latach sześćdziesiątych zdecydował się pisać pod pseudonimem Ian Stuart.

 
Grób pisarza w Céligny

Wiele z powieści MacLeana doczekało się ekranizacji, np. Działa Nawarony, Tylko dla orłów, Stacja arktyczna Zebra. Scenariusze do kilku z tych ekranizacji zostały stworzone przy udziale samego pisarza lub wyłącznie przez niego. Oprócz tego, jest on autorem kilku scenariuszy, które zostały później przerobione na powieści przez innych pisarzy.

W 1983 MacLean został uhonorowany[1] doktoratem z literatury na Uniwersytecie w Glasgow. Został pochowany w Céligny (kanton Genewa), w Szwajcarii.

W 1992 w Polsce MacLeanowi przypisano autorstwo wydanej przez wrocławskie wydawnictwo Enigma książki „Krwawe pogranicze” (rzekomo wydanej w 1962 pod tytułem „Bloody Bordeland”). W rzeczywistości była to powieść Tadeusza Kosteckiego „Droga powrotna Płowego Jima” wydana w 1946 i nigdy nie wznawiana – wydawca korzystając z ówczesnej popularności książek MacLeana wykorzystał wtedy już prawie zapomnianą powieść, w której dokonał zmiany tytułu i autora.

Styl autora

edytuj

Głównymi bohaterami książek MacLeana są zwykli ludzie (czasem tylko zawodowo związani np. ze służbami specjalnymi), którzy są stawiani przed trudnościami nierzadko prowadzącymi ich na skraj wytrzymałości. Zwykle są oni cyniczni i zimni na zewnątrz, ale wewnątrz są zupełnie inni. Wiek bohaterów MacLeana to zazwyczaj 30–45 lat, często także mają oni za sobą ciężkie przeżycia. Czasami w otoczeniu głównego bohatera pojawia się postać o niemalże nadludzkiej wytrzymałości (fizycznej oraz psychicznej) i sile, którą otoczenie (w tym główny bohater) traktuje z respektem i szacunkiem – np. pierwszy oficer Carrington z H.M.S. Ulisses czy Andrea z Dział Nawarony. Czasami główny bohater mierzy się z przeciwnościami w niewielkiej grupie ludzi, w której zwykle pojawia się postać zdrajcy/wroga ujawnianego w decydującym momencie. Postacie kobiece u MacLeana pojawiają się w większości utworów. Charakteryzują się pewną biernością i ograniczonym udziałem w akcji, choć w decydujących momentach ujawniają swą siłę i aktywność. Pewnym wyjątkiem jest postać Susan Beresford ze Złotego rendez-vous, która cały czas jest aktywna i uczestniczy w akcji. Zwykle początkowo główny bohater odnosi się do postaci kobiecej obojętnie lub wręcz niechętnie (nierzadko z wzajemnością), ale w toku akcji nastawienie to zmienia się, tak że rozwija się uczucie prowadzące zwykle do propozycji małżeństwa składanej przez głównego bohatera pod koniec powieści (wyjątkiem jest Susan Beresford, która pierwsza oświadcza się). W niektórych utworach (Mroczny krzyżowiec, Lalka na łańcuchu) kobieta ginie, co staje się jednym z głównych motywów zemsty głównego bohatera na wrogach, oraz kolejnym bardzo ciężkim i negatywnym doświadczeniem życiowym. Ulubionym imieniem bohaterów MacLeana jest John w przypadku mężczyzn i Marie/Mary u kobiet.

Akcja większości książek MacLeana dzieje się w niesprzyjających warunkach zewnętrznych (Arktyka, Alpy zimą, silny sztorm etc.). Czasami rolę klimatu wspomaga umieszczenie akcji w zamkniętym otoczeniu (np. statek). Pisarz stara się bardzo wiernie faktograficznie i realistycznie opisywać miejsce akcji, jak również jej tło historyczne. Akcja książek MacLeana w większości przypadków nie wiązała się z odniesieniami do polityki współczesnej ich pisaniu (szczególnie Zimnej Wojny) – wyjątki to: Ostatnia granica, Stacja arktyczna Zebra, Cyrk i częściowo Mroczny krzyżowiec. Dzięki temu powieści te mogły być wydawane w PRL-u. MacLean unika nadmiernej ilości szczegółów technicznych (poza tymi niezbędnymi do wyjaśnienia przyczyny jakiś wydarzeń). W książkach MacLeana brak jest także seksu i romansu (pisarz uważał je za niepotrzebne spowalniacze akcji) – między bohaterem a postacią kobiecą dochodzi co najwyżej do pocałunków (pisarz tak rozgrywa akcję i przedstawia otoczenie, że oczywiste jest, że nie może dojść do niczego więcej), a uczucia okazują sobie prowadząc dialogi pełne humoru i „przekomarzania się”.

Książki MacLeana charakteryzują się szybką i dynamiczną fabułą, czasem poprzedzoną krótkim wstępem (dotyczy to szczególnie powieści wojennych, gdzie ów wstęp ma wprowadzić czytelnika w tło wydarzeń). Akcja powieści trwa krótko (przeważnie kilka dni) – manierą autora jest tytułowanie rozdziałów nazwą dnia tygodnia i podaniem pory dnia lub godzin. Autor posługuje się zwartym i precyzyjnym językiem, żywymi dialogami oraz ironicznym i sarkastycznym humorem obecnym w dialogach i czasem w narracji, jeśli ta prowadzona jest w pierwszej osobie (w większości książek prowadzona jest ona w trzeciej osobie). Język autora w późniejszym okresie, z uwagi na rozwój alkoholizmu, ulegał stopniowemu pogarszaniu.

Twórczość

edytuj
 
Książki autorstwa Alistaira MacLeana
Rok Tytuł Tytuł oryginału Uwagi
1955 „H.M.S. Ulisses” HMS Ulysses
1957 Działa Nawarony The Guns of Navarone
1957 Na południe od Jawy South by Java Head
1959 „Ostatnia granica” The Last Frontier w USA The Secret Ways
1959 „Noc bez brzasku” Night Without End
1961 Siła strachu Fear is the Key
1961 „Mroczny Krzyżowiec” The Dark Crusader w USA The Black Shrike (jako Ian Stuart)
1962 Złote rendez-vous The Golden Rendezvous
1962 „Szatański wirus” The Satan Bug jako Ian Stuart
1962 nie przetłumaczona All about Lawrence of Arabia nie beletrystyka
1963 „Stacja arktyczna Zebra” Ice Station Zebra
1966 „48 godzin” When Eight Bells Toll
1967 Tylko dla orłów Where Eagles Dare
1968 Komandosi z Nawarony Force 10 From Navarone
1969 Lalka na łańcuchu Puppet on a Chain
1970 „Tabor do Vaccares” Caravan to Vaccarès
1971 „Wyspa Niedźwiedzia” Bear Island
1972 nie przetłumaczona Alistair MacLean Introduces Scotland nie beletrystyka, redakcja Alastair Dunnett
1972 „Kapitan Cook” Captain Cook nie beletrystyka
1973 „Jedynym wyjściem jest śmierć” The Way to Dusty Death
1974 „Przełęcz Złamanego Serca” Breakheart Pass
1975 „Cyrk” Circus
1976 „Złote wrota” The Golden Gate
1977 „Wiedźma morska” Seawitch
1978 „Żegnaj Kalifornio” Goodbye California
1980 „Athabasca” Athabasca
1981 „Rzeka śmierci” River of Death
1982 „Partyzanci” Partisans
1983 „Śluza” Floodgate
1984 „San Andreas” San Andreas
1985 „Bezkresne morze” The Lonely Sea zbiór opowiadań
1986 „Santoryn” Santorini

Książki na podstawie szkiców i scenariuszy Alistaira MacLeana

Rok Tytuł Tytuł oryginału Autor powieści
1980 „Wieża zakładników” Hostage Tower John Denis
1981 „Air Force 1 zaginął” Air Force 1 is Down John Denis
1989 „Pociąg śmierci” Death Train Alastair MacNeill
1989 Straż nocna Night Watch Alastair MacNeill
1990 Czerwony alarm Red Alert Alastair MacNeill
1991 Czas zabójców Time of the Assassins Alastair MacNeill
1992 Śmiertelna pułapka Dead Halt Alastair MacNeill
1992 Złota dziewczyna Golden Girl Simon Gandolfi
1993 Łamacz kodów Code Breaker Alastair MacNeill
1993 Złota sieć Golden Web Simon Gandolfi
1994 Złota zemsta Golden Vengeance Simon Gandolfi
1995 Złota wyspa White Sands Simon Gandolfi
1995 Szpiegowskie rendez-vous Rendezvous Alastair MacNeill
1996 Straceńcy z Nawarony / Huragan z Nawarony Storm Force from Navarone Sam Llewellyn
1997 Na celowniku Prime Target Hugh Miller
1998 Stan zagrożenia Borrowed Time Hugh Miller
1998 Piorun z Nawarony Thunderbolt from Navarone Sam Llewellyn

Filmy na podstawie scenariusza Alistaira MacLeana

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Alistaira MacLeana.
Rok Tytuł Uwagi
1968 Tylko dla orłów autor powieści i scenariusza
1970 Lalka na łańcuchu autor powieści i scenariusza
1971 48 godzin autor powieści i scenariusza
1975 Przełęcz Złamanych Serc autor powieści i scenariusza

Pozostałe filmy

Rok Tytuł Uwagi
1961 Tajne ścieżki autor powieści
1961 Działa Navarony autor powieści
1965 Szatański wirus autor powieści
1968 Stacja arktyczna Zebra autor powieści
1972 Siła strachu autor powieści
1974 Tabor do Vaccares autor powieści
1977 Złote Rendezvous autor powieści
1978 Komandosi z Navarony autor powieści
1979 Wyspa Niedźwiedzia autor powieści
1980 Wieża zakładników historia (szkic)
1989 Rzeka śmierci autor powieści
1993 Pociąg śmierci historia (szkic)
1995 Jedynym wyjściem jest śmierć autor powieści
1995 Nocna straż historia (szkic)

Przypisy

edytuj