Alkoholizm
Alkoholizm – termin wieloznaczny, w wąskim znaczeniu jest to choroba alkoholowa czyli uzależnienie od alkoholu etylowego, a w szerokim znaczeniu są to następstwa nadmiernego używania alkoholu, nie tylko zdrowotne, lecz również społeczne (jako patologia – pijaństwo) i inne[1][2].
Alcoholismus habitualis Alcoholismus chronicus | |
Klasyfikacje | |
ICD-10 | |
---|---|
MeSH |
Nadużywanie alkoholu może prowadzić do uszkodzeń wszystkich narządów, jednak najbardziej dotyka mózgu, serca, wątroby, trzustki i układu odpornościowego[3][4]. Alkoholizm może prowadzić do chorób psychicznych, majaczenia alkoholowego, zespołu Korsakowa, a także arytmii serca[3][4][5]. Picie alkoholu podczas ciąży może powodować alkoholowy zespół płodowy[6]. Kobiety są narażone na szkodliwe skutki działania alkoholu bardziej od mężczyzn, przede wszystkim z powodu mniejszej masy ciała, słabszego metabolizmu alkoholu i większego udziału tłuszczu w masie ciała[7]. U niektórych osób intensywne nadużywanie alkoholu prowadzi finalnie do upośledzeń umysłowych i demencji na tle alkoholowym.
Oddziaływanie środowiska i predyspozycje genetyczne są dwoma podstawowymi czynnikami ryzyka choroby alkoholowej i każdy z nich jest odpowiedzialny za około połowę ryzyka[3]. Stres i związane z nim choroby, takie jak zaburzenia lękowe, również mają wpływ na powstawanie zaburzeń na tle alkoholowym – osoby w sytuacjach stresowych statystycznie częściej sięgają po alkohol, którego otępienny efekt pomaga im w radzeniu sobie z dysforią[8].
Wśród osób mających rodzica lub rodzeństwo dotknięte chorobą alkoholową, prawdopodobieństwo zapadnięcia na nią jest trzy do czterech razy większe niż w ogóle populacji. Mimo tego mniejszość takich osób zostaje alkoholikami[3]. Wśród środowiskowych czynników ryzyka choroby alkoholowej można wyróżnić społeczne, kulturowe i behawioralne bodźce[9]. Wysoki poziom stresu i lęku oraz niski koszt i łatwa dostępność alkoholu zwiększają ryzyko zapadnięcia na chorobę alkoholową[3][8]. Niektóre osoby kontynuują picie, żeby zapobiec lub złagodzić objawy odstawieńcze[3]. Osoba chora, która przestanie pić alkohol, może odczuwać objawy odstawieńcze o niskiej intensywności nawet przez wiele miesięcy[3]. Z medycznego punktu widzenia, choroba alkoholowa jest chorobą zarówno psychiczną jak i fizyczną[10][11], zazwyczaj diagnozowaną przy użyciu kwestionariuszy medycznych[3][12]. Dodatkowe informacje zebrane po przeanalizowaniu kwestionariuszy pomagają w potwierdzeniu diagnozy[3].
Prewencja alkoholizmu polega na działaniach mających na celu zmniejszenie stresu i lęku osób narażonych[3][8], regulowaniu i ograniczaniu sprzedaży alkoholu (w szczególności młodocianym), opodatkowaniu alkoholu (w celu uzyskania bariery cenowej) oraz działaniach edukacyjnych i leczniczych[13].
Istnieje parę form leczenia alkoholizmu[14]. Z powodu problemów medycznych, które mogą wystąpić podczas odstawiania alkoholu, powinno ono przebiegać w kontrolowany sposób[14]. Jedna z popularnych metod stosowanych w celu łagodzenia nieprzyjemnych skutków zespołu abstynencyjnego polega na przyjmowaniu przez uzależnionego leków benzodiazepinowych, takich jak Diazepam[14]. Leki te mogą być przyjmowane zarówno podczas przebywania w ośrodku terapii uzależnień, jak i indywidualnie[14]. Leki Akamprozat, Disulfiram lub Naltrekson również mogą być wykorzystywane w celu przeciwdziałania dalszemu piciu[15]. Choroby psychiczne lub inne uzależnienia mogą komplikować leczenie alkoholizmu[16]. Różne formy psychoterapii takie jak indywidualna, grupowa, czy grupy wsparcia są stosowane, by powstrzymać osobę uzależnioną od powrotu do alkoholizmu[17][18]. Jedna z takich grup wsparcia to Anonimowi Alkoholicy[19].
Wg szacunków Światowej Organizacji Zdrowia, w 2016 roku było na świecie ok. 380 milionów alkoholików, co stanowi 5,1% populacji powyżej 15 roku życia[7][20]. Wg szacunków PARPA, w 2020 8% konsumentów alkoholu w Polsce piło go codziennie lub prawie codziennie[21]. Alkoholizm jest najbardziej powszechny wśród mężczyzn i młodych osób[3]. Na świecie, alkoholizm jest najmniej rozpowszechniony w Afryce (1,1% dorosłej populacji), a najbardziej w Europie Wschodniej (11%)[3]. 139 000 osób umarło z powodu alkoholizmu w 2013, co stanowi 24% wzrost w porównaniu do 112 000 zgonów w 1990[22]. Uważa się, że nadużywanie alkoholu jest bezpośrednią przyczyną 5,9% wszystkich zgonów[23]. Alkoholizm skraca oczekiwaną długość życia o około 10 lat[24]. W języku polskim istnieje wiele obelżywych lub nieformalnych określeń na osobę nadużywającą alkoholu, np. pijak, moczymorda, żul[25]. W 1979 Światowa Organizacja Zdrowia zarekomendowała używanie określenia Zespół zależności alkoholowej zamiast określenia Alkoholizm[26].
Charakterystyka
edytujSpożywanie zazwyczaj w dużych dawkach alkoholu przez alkoholika jest spowodowane przymusem o charakterze psychicznym i somatycznym, nie podlega jego woli, jednak możliwe jest jego powstrzymanie i utrzymanie abstynencji. Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do końca wyjaśniony, ale ma bezpośredni związek z ciągłym lub cyklicznym nadużywaniem alkoholu. Rodzaj napoju alkoholowego nie ma znaczenia – człowiek nie uzależnia się od konkretnego piwa, wina, wódki, whisky czy koniaku, ale od zawartego w tych napojach alkoholu.
Epidemiologia w Polsce
edytujW 2016 roku liczbę osób w wieku >15 lat uzależnionych od alkoholu w Polsce szacowano na ok. 2,2%[28].
Alkoholizm jest jednym z głównych problemów zdrowotnych w Polsce[29].
Objawy uzależnienia
edytujAby móc mówić o uzależnieniu od alkoholu, muszą wystąpić minimum trzy z następujących objawów:
- silna, natrętna potrzeba spożywania alkoholu (głód alkoholowy)
- upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu – trudności w unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z kontrolowaniem picia do wcześniej założonego poziomu
- picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia alkoholowemu zespołowi abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania
- objawy abstynencyjne – drżenia mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność i inne zaburzenia snu, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, padaczka, nastrój drażliwy lub obniżony, lęk
- zmieniona, najczęściej zwiększona, tolerancja alkoholu – ta sama dawka alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania większych dawek alkoholu dla wywołania oczekiwanego efektu
- zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do 1–2 wzorców
- postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i zainteresowań
- picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia pijącego
Powikłania spowodowane nadużywaniem alkoholu
edytuj- marskość wątroby
- zapalenie żołądka
- niedożywienie i wyniszczenie
- polineuropatia i miopatia
- zaburzenia psychiczne: majaczenie, halucynoza, zespół Korsakowa, encefalopatia Wernickego[30]
- śmierć (śmiertelna dawka alkoholu u dorosłych to 5–8 g na 1 kg masy ciała, u dzieci 3 g/kg masy ciała[31])
Współwystępowanie z innymi problemami i skutki
edytujPoniżej znajdują się problemy, z jakimi spotykają się alkoholicy. Obok podany jest procent alkoholików, których dotyczy dany problem (na podstawie badania Programu Aktywizacji Placówek Odwykowych[32]):
- zaburzenia życia rodzinnego – 94%
- problemy w kontaktach z ludźmi – 84%
- problemy finansowe – 82%
- przemoc wobec bliskich – 57%
- problemy z prawem (karalność) – 51%
Alkoholizm zwiększa przestępczość, sprzyja szerzeniu się chorób wenerycznych i ujemnie wpływa na potomstwo. Nadużywanie alkoholu jest powodem powstawania problemów w rodzinach oraz ich rozpadu[33].
Pojęcie alkoholizmu
edytujPojęcie alcoholismus chronicum wprowadził Magnus Huss w roku 1849.
W 1960 r. Elvin Morton Jellinek opublikował pracę pt. Koncepcja alkoholizmu jako choroby. E.M. Jellinek pierwszy przedstawił, w jaki sposób dochodzi do powstawania i pogłębiania się uzależnienia od alkoholu, podzielił proces powstawania choroby na fazy. Autor wyróżnia następujące stadia choroby alkoholowej:
- faza wstępna prealkoholowa – trwa od kilku miesięcy do kilku lat, zaczyna się od konwencjonalnego stylu picia – człowiek odkrywa, że picie alkoholu nie tylko daje przyjemne doznania, ale także łagodzi przykre stany emocjonalne; wzrasta tolerancja na alkohol
- faza ostrzegawcza – zaczyna się w momencie pojawienia się luk pamięciowych – palimpsestów
- faza krytyczna – rozpoczyna się od utraty kontroli nad piciem
- faza przewlekła – zaczyna się wraz z wystąpieniem wielodniowych ciągów
Autor podkreślał, iż zatrzymanie choroby jest możliwe na każdym etapie i w każdej fazie. Od czasu dzieła Jellinka pojawiły się inne typologie alkoholizmu.
W 1983 George Villant opublikował książkę pod tytułem Naturalna historia alkoholizmu, w której zaprezentował rezultaty kilku badań potwierdzających i pogłębiających pojęcie alkoholizmu jako choroby. Podsumowując swoje badania, autor stwierdził, że alkoholizm ma charakter postępujący, jego objawy występują jednak w innej kolejności niż przedstawił to Jellinek. Villant podał dwie możliwości zakończenia rozwoju choroby alkoholowej: osoby nią dotknięte podejmują abstynencję albo czeka je śmierć. Jak wynika z danych, nieliczna grupa zdołała powrócić do picia niepatologicznego, czy też powstrzymać proces uzależnienia. Jednak w trakcie kontynuowania badań zaobserwowano, iż grupa ta systematycznie malała.
Bardzo użyteczna jest klasyfikacja alkoholizmu opracowana przez Komitet Ekspertów dla Spraw Alkoholizmu Światowej Organizacji Zdrowia. Klasyfikacja ta znajduje się w VIII Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn zgonów obowiązującej w Polsce od 1 stycznia 1970 r. Przedstawia się ona następująco:
- Epizodyczne picie nadmierne
- Picie nadmierne nieregularne, okresy nadmiernego picia stosunkowo krótkie, oddzielone dłuższymi przerwami. Grupa pijących tego typu obejmuje pewną liczbę osób z nieprawidłowymi cechami osobowości, które przejawiają się w stanach upicia.
- Nawykowe picie nadmierne
- Ciągłe picie nadmierne. Pijący nadmiernie, systematycznie i regularnie. W fazie tej nie występuje jeszcze „utrata kontroli”.
- Nałóg alkoholowy
- Toksykomania alkoholowa. Stan psychicznego i somatycznego uzależnienia od alkoholu, w którym występuje z początku zwiększenie się tolerancji alkoholu oraz pojawiają się psychiczne i fizyczne objawy odstawienia (alkoholowy zespół abstynencyjny). Dla fazy tej szczególnie charakterystyczna jest utrata kontroli picia, tj. niemożność powstrzymania się od kontynuowania picia, a w fazie nałogu dalej posuniętego – zmniejszenie się tolerancji alkoholu. W fazie najdalej zaawansowanego alkoholizmu najczęściej występują różnego rodzaju powikłania psychiczne o charakterze psychotycznym i najwyraźniej zaznaczają się fizyczne, psychiczne i socjalne skutki przewlekłej intoksykacji alkoholowej. Do tego punktu należy zaliczyć większość przypadków określanych jako alkoholizm przewlekły.
- Alkoholizm inny i nieokreślony
- Do tej grupy zalicza się alkoholizm, którego z różnych powodów (np. brak wiarygodnych danych) nie można zaklasyfikować do jednej z wyżej wymienionych grup alkoholizmu. Można tu zaliczyć także niektóre przypadki picia „na tle patologicznym”, tj. towarzyszącego innym zaburzeniom psychicznym, gdy alkoholizm taki nie wysuwa się na pierwszy plan, a jego formy nie można zaklasyfikować do jednej z poprzednich trzech grup.
Prawo
edytujUznając życie obywateli w trzeźwości za niezbędny warunek moralnego i materialnego dobra Narodu, Sejm PRL przyjął dnia 28 października 1982 ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2023 r. poz. 2151), która zezwala sądowi zobowiązać chorego do leczenia w zakładzie odwykowym lub poradni[30].
Leczenie
edytujTerapia psychologiczna
edytuj- Osoba uzależniona może skorzystać z pomocy:
- profesjonalnych Ośrodków Terapii Uzależnień i Współuzależnienia
- samopomocowych grup Wspólnoty Anonimowych Alkoholików
- Klubów Abstynenta
Terapie grupowe lub indywidualne – polegają głównie na zdobywaniu i pogłębianiu wiedzy z zakresu alkoholizmu, co umożliwia choremu przyznanie się (przed samym sobą) oraz akceptację siebie jako alkoholika. Zajęcia terapeutyczne pomagają w przebudowie stylu życia na abstynencki, który umożliwia długotrwałą abstynencję, uczą rozpoznawania i radzenia sobie z głodem alkoholowym, a także zapobiegania występowaniu nawrotów choroby.
- Wspólnota Anonimowych Alkoholików
- Nie oferuje leczenia, ani profesjonalnej lekarskiej pomocy. Proponuje program 12 kroków oraz dzielenie się siłą, nadzieją i swoimi doświadczeniami w drodze do trzeźwości na mitingach AA. W AA nie jest wymagana abstynencja – jedynym warunkiem przynależności do wspólnoty jest pragnienie zaprzestania picia.
- Kluby Abstynenta
- Są miejscem spotkań osób niepijących (także osób nieuzależnionych). Abstynenci stawiają sobie za cel propagowanie poprzez swoją postawę – trzeźwego modelu życia.
- Publiczne i niepubliczne Ośrodki Terapii Uzależnień
- Oferują profesjonalną psychoterapię uzależnienia, prowadzoną przez specjalistów certyfikowanych przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Pracują w trybie ambulatoryjnym (poradnie) i stacjonarnym (tzw. całodobowe lub zamknięte).
Proces zdrowienia z choroby alkoholowej jest bardzo trudny i skomplikowany, uzależniony przede wszystkim od chęci i dobrej woli zainteresowanego. Około 70% pacjentów po terapiach nie osiąga trwałych efektów.
Z badań przeprowadzonych przez Millera i Hestera wynika, że 1/3 pacjentów osiąga, po odbyciu leczenia, trwałą abstynencję, a 1/3 poprawę funkcjonowania bez utrzymywania całkowitej abstynencji. Zdaniem innych badaczy 2/3 osób leczonych z powodu alkoholizmu uzyskuje poprawę, aczkolwiek wymiar sukcesu zależy od przyjętego kryterium. Jeszcze inne badania wykazały, że 70% wszystkich leczących się, bardzo wyraźnie ograniczyło liczbę dni picia alkoholu oraz osiągnęło ogólną poprawę stanu zdrowia[34].
Leczenie farmakologiczne
edytujLekami stosowanymi w przypadku uzależnienia od alkoholu są[35]:
- disulfiram – inhibitor dehydrogenazy aldehydowej – wywołuje kumulację aldehydu octowego w organizmie po spożyciu alkoholu i związane z tym objawy, takie jak niedociśnienie, nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy i tachykardia[36]; zmniejsza spożycie alkoholu, ale nie pomaga w abstynencji; nie zostały przeprowadzone badania z randomizacją dotyczące jego skuteczności, choć pewna metaanaliza wykazała jego wysoką skuteczność i bezpieczeństwo stosowania[36]
- akamprozat – bloker receptorów kwasu glutaminowego, podobny w działaniu do homotauryny (analogu GABA) i kwasu homocysteinowego[37] – zmniejsza częstość picia i wspomaga abstynencję, ponadto wykazuje właściwości neuroochronne – zmniejsza neurotoksyczność wywołaną przez anoksję w udarze mózgu
- naltrekson – antagonista receptorów opioidowych – zmniejsza głód alkoholowy; podczas jego stosowania należy monitorować funkcje wątroby pacjenta ze względu na ryzyko jej uszkodzenia
- nalmefen – działanie podobne do naltreksonu, jednak wykazuje dłuższy okres półtrwania, większą biodostępność przy podaniu doustnym oraz nie stwierdzono toksycznego działania na wątrobę niezależnie od dawki
- baklofen – agonista receptora GABAB – w ślad za studium przypadku skutków eksperymentu na sobie samym przeprowadzonego przez Oliviera Ameisena[38], trwają badania nad stosowaniem baklofenu w leczeniu alkoholizmu[39][40]; 17 kwietnia 2018 komisja francuskiej państwowej agencji ANSM wydała opinię o niekorzystnej relacji ryzyka do korzyści terapeutycznej przy stosowaniu baklofenu w leczeniu alkoholizmu[41]
W 2012 przeprowadzono metaanalizę kilku eksperymentów polegających na podaniu osobom chorym na chorobę alkoholową jednorazowej dawki LSD w kontekście trwającej jednocześnie innej terapii. Wyniki wskazują na istotną statystycznie skuteczność tego działania, powodującego w rezultacie zmniejszenie stopnia nadużywania alkoholu. Efekt ten utrzymuje się przez 3 do 6 miesięcy[42][43].
Syndrom odstawienia
edytujPróbom leczenia nałogu może towarzyszyć tzw. syndrom odstawienia (nazywany również alkoholowym zespołem abstynencyjnym). Prowadzi on do somatycznych i psychicznych zaburzeń wynikających z zaprzestaniem dostarczania alkoholu do organizmu.
Najpopularniejsze objawy to:
- bóle i zawroty głowy
- powracające stany niepokoju
- mdłości i wymioty
- napady padaczki
- majaczenie alkoholowe (nazywane również delirium)
Symptomy mogą występować nawet po jednorazowym spożyciu alkoholu. Wynikają one z przyzwyczajenia mózgu do obecności toksyn stymulujących. Objawy mogą się nasilać po przerwaniu regularnego spożywania alkoholu (ciąg alkoholowy). Mogą występować wówczas drżenia i majaki. Wśród osób uzależnionych, delirium i padaczka występują średnio u 2% osób i mogą występować przy każdej próbie porzucenia nałogu[44].
Profilaktyka za pomocą testu przesiewowego
edytujNajpowszechniej używanym na świecie narzędziem stosowanym w badaniach przesiewowych w zakresie alkoholu jest Alcohol Use Disorders Identification Test. Obecnie jest dostępny w około 40 językach. AUDIT zapewnia ramy dla interwencji, stanowiące pomoc osobom spożywającym niezdrowe alkohole, sprzyja ograniczaniu lub zaprzestaniu spożywania alkoholu, a tym samym unikania szkodliwych konsekwencji z nim związanych. Pomaga również w identyfikacji uzależnienia od alkoholu i określonych skutków szkodliwego picia[45].
Klasyfikacja DSM-IV
edytujkod DSM-IV | nazwa choroby |
---|---|
303.90 | Uzależnienie od alkoholu |
305.00 | Nadużywanie alkoholu |
303.00 | Zatrucie alkoholem |
291.81 | Zespół odstawienia alkoholu |
291.9 | Zaburzenia związane z alkoholem niewyspecyfikowane gdzie indziej |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Andrzej Święcki: Współczesne klasyfikacje choroby alkoholowej według ICD i DSM. www.psychologia.edu.pl. [dostęp 2020-12-10].
- ↑ Bohdan Tadeusz Woronowicz , Alkoholizm jest chorobą, wyd. 2, Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 1998, ISBN 83-86103-85-X, OCLC 749913950 .
- ↑ a b c d e f g h i j k l Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5. Wyd. 5. Washington, DC: American Psychiatric Association, 2013, s. 490–97. ISBN 978-0-89042-554-1.
- ↑ a b Alcohol's Effects on the Body. 14 września 2011. [dostęp 2015-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Romeo J., Wärnberg J., Nova E., Díaz L.E., Gómez-Martinez S. i inni. Moderate alcohol consumption and the immune system: a review. „The British Journal of Nutrition”. 98 Suppl 1, s. S111-5, październik 2007. DOI: 10.1017/S0007114507838049. PMID: 17922947.
- ↑ Fetal Alcohol Exposure. 14 września 2011. [dostęp 2015-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ a b Global status report on alcohol and health 2018. World Health Organization, 2018, s. 72, 80. ISBN 978-92-4-156563-9.
- ↑ a b c Moonat S., Pandey S.C. Stress, epigenetics, and alcoholism. „Alcohol Research”. 34 (4), s. 495–505, 2012. PMID: 23584115. PMCID: PMC3860391.
- ↑ Agarwal-Kozlowski K., Agarwal D.P. [Genetic predisposition for alcoholism]. „Therapeutische Umschau”. 57 (4), s. 179–84, kwiecień 2000. DOI: 10.1024/0040-5930.57.4.179. PMID: 10804873.
- ↑ Mersy D.J. Recognition of alcohol and substance abuse. „American Family Physician”. 67 (7), s. 1529–1532, April 2003. PMID: 12722853.
- ↑ Health and Ethics Policies of the AMA House of Delegates. czerwiec 2008. [dostęp 2015-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu]. Cytat: H-30.997 Dual Disease Classification of Alcoholism: The AMA reaffirms its policy endorsing the dual classification of alcoholism under both the psychiatric and medical sections of the International Classification of Diseases. (Res. 22, I-79; Reaffirmed: CLRPD Rep. B, I-89; Reaffirmed: CLRPD Rep. B, I-90; Reaffirmed by CSA Rep. 14, A-97; Reaffirmed: CSAPH Rep. 3, A-07)
- ↑ Higgins-Biddle J.C., Babor T.F. A review of the Alcohol Use Disorders Identification Test (AUDIT), AUDIT-C, and USAUDIT for screening in the United States: Past issues and future directions. „The American Journal of Drug and Alcohol Abuse”. 44 (6), s. 578–586, 2018. DOI: 10.1080/00952990.2018.1456545. PMID: 29723083. PMCID: PMC6217805.
- ↑ World Health Organization: Alcohol. styczeń 2015. [dostęp 2015-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ a b c d Blondell R.D. Ambulatory detoxification of patients with alcohol dependence. „American Family Physician”. 71 (3), s. 495–502, luty 2005. PMID: 15712624.
- ↑ Testino G., Leone S., Borro P. Treatment of alcohol dependence: recent progress and reduction of consumption. „Minerva Medica”. 105 (6), s. 447–66, grudzień 2014. PMID: 25392958.
- ↑ DeVido J.J., Weiss R.D. Treatment of the depressed alcoholic patient. „Current Psychiatry Reports”. 14 (6), s. 610–8, grudzień 2012. DOI: 10.1007/s11920-012-0314-7. PMID: 22907336. PMCID: PMC3712746.
- ↑ Morgan-Lopez A.A., Fals-Stewart W. Analytic complexities associated with group therapy in substance abuse treatment research: problems, recommendations, and future directions. „Experimental and Clinical Psychopharmacology”. 14 (2), s. 265–273, maj 2006. DOI: 10.1037/1064-1297.14.2.265. PMID: 16756430. PMCID: PMC4631029.
- ↑ Albanese A.P. Management of alcohol abuse. „Clinics in Liver Disease”. 16 (4), s. 737–762, listopad 2012. DOI: 10.1016/j.cld.2012.08.006. PMID: 23101980.
- ↑ Tusa A.L., Burgholzer J.A. Came to believe: spirituality as a mechanism of change in alcoholics anonymous: a review of the literature from 1992 to 2012. „Journal of Addictions Nursing”. 24 (4), s. 237–246, 2013. DOI: 10.1097/jan.0000000000000003. PMID: 24335771.
- ↑ World Population Prospects – Population Division – United Nations.
- ↑ Rowicka, M., Postek, S., Zin-Sędek, M: Wzory konsumpcji alkoholu w Polsce raport z badań kwestionariuszowych 2020 r..
- ↑ ((GBD 2013 Mortality Causes of Death Collaborators)). Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013. „Lancet”. 385 (9963), s. 117–171, styczeń 2015. DOI: 10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMID: 25530442. PMCID: PMC4340604.
- ↑ Alcohol Facts and Statistics. [dostęp 2015-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Schuckit M.A. Recognition and management of withdrawal delirium (delirium tremens). „The New England Journal of Medicine”. 371 (22), s. 2109–2113, listopad 2014. DOI: 10.1056/NEJMra1407298. PMID: 25427113.
- ↑ synonim.net : Inne określenia słowa alkoholik.
- ↑ WHO: Lexicon of alcohol and drug terms published by the World Health Organization. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Global Status Report on Alcohol 2004.
- ↑ Poland. Alcohol consumption: levels and patterns [online], Światowa Organizacja Zdrowia, 2018 [dostęp 2021-01-30] .
- ↑ Krystyna Zambrzycka i inni, Alkoholizm i jego następstwa [online], umb.edu.pl [dostęp 2023-09-06] .
- ↑ a b Witold S. Gumułka. i inni, Encyklopedia zdrowia, wyd. 6, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 1076–1077, ISBN 83-01-11680-3 .
- ↑ Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2017. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017. ISBN 978-83-7430-517-4.
- ↑ Instytut Psychologii Zdrowia – Efekty terapii w różnego typu placówkach odwykowych.
- ↑ Scoring drugs, „The Economist”, 2 listopada 2010, ISSN 0013-0613 [dostęp 2019-03-30] .
- ↑ Bohdan T. Woronowicz Na zdrowie. Jak poradzić sobie z uzależnieniem od alkoholu, s. 161.
- ↑ Leki stosowane w leczeniu alkoholizmu w bazie eMedicine [online] [dostęp 2017-08-04] (ang.).
- ↑ a b Marilyn D. Skinner i inni, Disulfiram Efficacy in the Treatment of Alcohol Dependence: A Meta-Analysis, „PLoS ONE”, 9 (2), 2014, DOI: 10.1371/journal.pone.0087366, ISSN 1932-6203, PMID: 24520330, PMCID: PMC3919718 [dostęp 2017-08-04] .
- ↑ Barbara J. Mason , Charles J. Heyser , Acamprosate: A prototypic neuromodulator in the treatment of alcohol dependence, „CNS & neurological disorders drug targets”, 9 (1), 2010, s. 23–32, ISSN 1871-5273, PMID: 20201812, PMCID: PMC2853976 [dostęp 2017-08-04] .
- ↑ Olivier Ameisen , Complete and prolonged suppression of symptoms and consequences of alcohol-dependence using high-dose baclofen: a self-case report of a physician, „Alcohol and Alcoholism”, 40 (2), 2004, s. 147–150, DOI: 10.1093/alcalc/agh130 .
- ↑ L. Leggio , J.C. Garbutt , G. Addolorato , Effectiveness and safety of baclofen in the treatment of alcohol dependent patients, „CNS & Neurological Disorders Drug Targets”, 9 (1), 2010, s. 33–44, DOI: 10.2174/187152710790966614, PMID: 20201813 .
- ↑ Jia Liu , Lu-Ning Wang , Baclofen for alcohol withdrawal, „The Cochrane Database of Systematic Reviews”, 8, 2017, CD008502, DOI: 10.1002/14651858.CD008502.pub5, PMID: 28822350 .
- ↑ CSST Evaluation du rapport bénéfice/risque du Baclofène dans le traitement des patients alcoolo-dépendants [online], Agence Nationale de Sécurité du Médicament et des Produits de Santé, 17 kwietnia 2018 [dostęp 2018-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-06] .
- ↑ Arran Frood , LSD helps to treat alcoholism, „Nature”, 2012, DOI: 10.1038/nature.2012.10200, ISSN 1744-7933 [dostęp 2018-09-29] (ang.).
- ↑ Teri S. Krebs , Pål-Ørjan Johansen , Lysergic acid diethylamide (LSD) for alcoholism: meta-analysis of randomized controlled trials, „Journal of Psychopharmacology”, 26 (7), 2012, s. 994–1002, DOI: 10.1177/0269881112439253 .
- ↑ Syndrom odstawienia – Blog [online], Ośrodek leczenia uzależnień Oaza, 27 czerwca 2019 [dostęp 2020-06-29] .
- ↑ Alcohol Use Disorders Identification Test (AUDIT) [online], auditscreen.org [dostęp 2022-02-17] .
Bibliografia
edytuj- IX Raport Specjalny dla Kongresu USA, Warszawa, wyd. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 2002, ISBN 83-88075-22-5.
- Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki. Światowa Organizacja Zdrowia, Warszawa, wyd. Instytut Psychiatrii i Neurologii, 1977, ISBN 83-85705-32-5.
- Bohdan T. Woronowicz Na zdrowie. Jak poradzić sobie z uzależnieniem od alkoholu, Media Rodzina i Parpamedia, 2008, ISBN 978-83-7278-239-7.
- „Podstawy psychiatrii, podręcznik dla studentów” red. Marek Jarosz i Stanisław Cwynar (Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1978, wydanie II).
- „Alkoholizm jako choroba” Bohdan T. Woronowicz, Warszawa, wyd. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 1995, ISBN 83-86103-15-9.
- Alkoholizm. Grzech czy choroba? Wiktor Osiatyński, Wydawnictwo Iskry 2009, ISBN 83-207-1785-X.
- Alkoholizm. I grzech, i choroba, i... Wiktor Osiatyński, Wydawnictwo Iskry 2009, ISBN 978-83-244-0041-6.
- Wiktor Osiatyński , Rehab, Warszawa: Iskry, 2003, ISBN 83-207-1738-8, OCLC 830536463 .
- Małgorzata Dragan , Doświadczenia traumatyczne a uzależnienie od alkoholu, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008, ISBN 978-83-235-0552-5, OCLC 316456681 .