Altair (gwiazda)

gwiazda w gwiazdozbiorze Orła

Altair (Alfa Aquilae, α Aql) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Orła, dwunasta pod względem jasności gwiazda nocnego nieba. Jest oddalona od Słońca o 16,7 roku świetlnego.

Altair
α Aquilae
Ilustracja
Altair (zdjęcie zrobione w Obserwatorium Palomar)
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Orzeł

Rektascensja

19h 50m 46,999s[1]

Deklinacja

+08° 52′ 05,96″[1]

Paralaksa (π)

0,19495 ± 0,00057[2]

Odległość

16,730 ± 0,049 ly
5,130 ± 0,015 pc

Wielkość obserwowana

0,76m[1]

Rozmiar kątowy

1,835 ± 0,07[3]

Ruch własny (RA)

536,23 ± 0,51 mas/rok[2]

Ruch własny (DEC)

385,29 ± 0,47 mas/rok[2]

Prędkość radialna

−26,60 ± 0,40 km/s[1]

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

gwiazda ciągu głównego

Typ widmowy

A7 Vn[1]

Masa

1,79[3] M

Promień

1,63–2,03[3] R

Metaliczność [Fe/H]

−0,24[4]

Wielkość absolutna

2,21m[4]

Jasność

10,6 L[5]

Okres obrotu

10,4 h[6]

Prędkość obrotu

210 km/s[5]

Spłaszczenie

0,14[5]

Temperatura

6860–8450 K[3]

Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół

Centrum Galaktyki

Półoś wielka

7746 pc[4]

Mimośród

0,0845[4]

Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 53 Aql
2MASS: J19504698+0852060
Bonner Durchmusterung: BD +08 4236
Boss General Catalogue: GC 27470
Katalog Gliesego: GJ 768
Katalog Henry’ego Drapera: HD 187642
Katalog Hipparcosa: HIP 97649
Katalog jasnych gwiazd: HR 7557
SAO Star Catalog: SAO 125122
Atair; LHS 3490

Nazwa edytuj

Tradycyjna nazwa tej gwiazdy, Altair, wywodzi się od arabskiego wyrażenia ‏النسر الطائر‎ Al Naṣr al Ṭāïr, znaczącego „lecący orzeł”. Odnosiło się ono do tej gwiazdy oraz sąsiednich gwiazd Beta Aquilae (Alshain) i Tarazed. Almagest Ptolemeusza wymieniał tę gwiazdę pod nazwą stgr. Ἀετός Aetos („orzeł”), która była znana już kilka stuleci wcześniej i miała prawdopodobnie pochodzenie mezopotamskie[7]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Altair dla określenia tej gwiazdy[8].

Charakterystyka obserwacyjna edytuj

 
Położenie gwiazdy w gwiazdozbiorze Orła

Altair tworzy jeden z trzech wierzchołków charakterystycznego asteryzmu trójkąta letniego, w Polsce najlepiej widocznego wiosną i latem; pozostałe wierzchołki to Wega i Deneb[9][6].

 
Obraz tarczy Altaira z zaznaczeniem osi obrotu (CHARA)

Ze względu na bliskość, Altair był jedną z pierwszych gwiazd (a pierwszą typu słonecznego), których tarcze udało się bezpośrednio zaobserwować; dokonano tego w 2006 roku (wyniki badań opublikowano w 2007) za pomocą czterech teleskopów wchodzących w skład interferometru CHARA Array w Mount Wilson Observatory[10]. Obserwacje te potwierdziły przewidziany wcześniej teoretycznie efekt tzw. „grawitacyjnego pociemnienia” – obecność ciemniejszego (czyli chłodniejszego) pasa w okolicach równika gwiazdy, które jest wynikiem spłaszczenia otoczki gwiazdy wskutek obrotu[9].

Altair ma sześciu optycznych kompanów oznaczonych literami B–G, o wielkości gwiazdowej 10,3 – 13m, odległych o 26,8–292,4 (pomiary z 2015 r.)[11]. Gwiazdę wyróżnia jednak odmienny, szybki ruch własny – przemieszcza się ona na niebie o stopień w czasie około 5000 lat[5].

Charakterystyka fizyczna edytuj

Jest to biała gwiazda ciągu głównego, należąca do typu widmowego A. Jest około 10,6 razy jaśniejsza od Słońca, a średnica 1,8 razy większa niż Słońca[5]. W 1999 roku za pomocą satelity Wide Field Infrared Explorer (WIRE) dokonano pomiarów, z których wynikało iż jasność gwiazdy waha się o wartości rzędu kilku tysięcznych magnitudo w okresach rzędu poniżej 2 godzin. W wyniku tych badań, w 2005 roku Altair został zaklasyfikowany do gwiazd zmiennych typu Delta Scuti[12].

 
Porównanie Altaira i Słońca; zauważalne spłaszczenie pierwszej gwiazdy jest wynikiem szybkiego obrotu wokół osi

Badania wykazały, że Altair z wielką szybkością obraca się wokół własnej osi. Prawdopodobnie czas jednego obrotu wynosi około 10,4 h (Słońce – 25,4 dób)[6][10]. Po uwzględnieniu kąta nachylenia osi obrotu Altaira do kierunku obserwacji, okazuje się, że jego średnica równikowa jest o 14% większa niż średnica biegunowa[5][6]. Temperatura powierzchniowa tej gwiazdy waha się od ok. 6860 K na równiku do ok. 8450 K na biegunach – na równiku więcej materii dzieli powierzchnię od jądra gwiazdy[3].

Znaczenie kulturowe edytuj

Altair był wiązany z ptakiem drapieżnym przez wiele starożytnych ludów zachodniej Azji. Nad Eufratem nazywano go Idchu („orzeł”) lub Erigu („potężny ptak”), Persowie nazywali go Muru („ptak”); w Sogdianie nosił nazwę Shad Mashir, a w Chorezmie Sadmasjij – obie oznaczały „szlachetnego sokoła”. Dla Hindusów Altair, Alshain i Tarazed tworzą 21. nakszatrę (konstelację) Śrawana, „Ucho” i reprezentują trzy kroki boga Wisznu. W astrologii Altair miał zapowiadać zagrożenie ze strony gadów[7].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d e Altair (gwiazda) w bazie SIMBAD (ang.)
  2. a b c F. van Leeuwen. Validation of the new Hipparcos reduction. „Astronomy and Astrophysics”. 474 (2), s. 653–664, 2007. DOI: 10.1051/0004-6361:20078357. arXiv:0708.1752. Bibcode2007A&A...474..653V. 
  3. a b c d e John D. Monnier et al. Imaging the Surface of Altair. „Science”. 317 (5836), s. 342–345, 2007-07-20. DOI: 10.1126/science.1143205. arXiv:0706.0867. (ang.). 
  4. a b c d Anderson E., Francis C.: HIP 97649. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).
  5. a b c d e f Jim Kaler: ALTAIR (Alpha Aquilae). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2017-07-17]. (ang.).
  6. a b c d Altair. SolStation. (ang.).
  7. a b Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 59–60. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
  8. Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-07-17].
  9. a b Twarzą w twarz z rozpędzonym Altairem. AstroNEWS, 2007-06-04. [dostęp 2017-07-17]. (pol.).
  10. a b Gazing up at the Man in the Star?. National Science Foundation, 2007-05-31. [dostęp 2017-07-17]. (ang.).
  11. Mason et al.: WDS J19508+0852A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
  12. D.L. Buzasi, H. Bruntt, T.R. Bedding, A. Retter, H. Kjeldsen. Altair: The Brightest Delta Scuti Star. „The Astrophysical Journal”, s. 1072–1076, 2005. DOI: 10.1086/426704. arXiv:0405127. ISSN 0004-637X.