Andriej Tupolew

radziecki konstruktor lotniczy

Andriej Nikołajewicz Tupolew, ros. Андрей Николаевич Туполев (ur. 29 października?/10 listopada 1888 w Kimry, zm. 23 grudnia 1972 w Moskwie)[1]radziecki generał pułkownik inżynier, konstruktor samolotów bombowych i pasażerskich, deputowany do Rady Najwyższej ZSRR 3., 4., 5., 6., 7. i 8. kadencji (1950–1972), trzykrotny Bohater Pracy Socjalistycznej (1945, 1957, 1972).

Andriej Tupolew
Андрей Николаевич Туполев
Ilustracja
Andriej Tupolew w 1944
generał pułkownik inż. generał pułkownik inż.
Data i miejsce urodzenia

10 listopada 1888
Kimry

Data i miejsce śmierci

23 grudnia 1972
Moskwa

Przebieg służby
Lata służby

19181972

Siły zbrojne

Wojskowe Siły Powietrzne

podpis
Odznaczenia
Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Nagroda Leninowska Nagroda Stalinowska Nagroda Stalinowska Nagroda Stalinowska Nagroda Stalinowska Nagroda Państwowa ZSRR
Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Lenina Order Rewolucji Październikowej Order Czerwonego Sztandaru Pracy Order Czerwonego Sztandaru Pracy Order Suworowa II klasy (ZSRR) Order Wojny Ojczyźnianej I klasy Order Czerwonej Gwiazdy Order „Znak Honoru” Order Georgi Dimitrowa (Bułgaria)

Życiorys

edytuj

Urodził się w miejscowości Kimry koło Tweru, w 1906 r. ukończył gimnazjum w Twerze, a następnie od 1908 r. studiował w Wyższej Szkole Technicznej w Moskwie. Zainteresował się lotnictwem, w 1909 r. został członkiem koła żeglugi napowietrznej. W 1910 r. na szybowcu, którego był współkonstruktorem, wykonał swój pierwszy lot. Za udział w nielegalnych organizacjach w latach 1911-1913 został wydalony z uczelni i poddany policyjnemu nadzorowi. Po powrocie na studia włączył się w działalność pierwszego w Rosji lotniczego biura konstrukcyjnego, gdzie projektował tunele aerodynamiczne. W 1918 r. ukończył z wyróżnieniem Moskiewską Wyższą Szkołę Techniczną.

Został współpracownikiem Nikołaja Jegorowicza Żukowskiego – pioniera rosyjskiego lotnictwa. Pod koniec 1918 wspólnie z nim założyli Centralny Instytut Aerohydrodynamiczny (CAGI), w jego kolegium zasiadał do 1936 r. W 1922 Tupolew w ramach CAGI utworzył Doświadczalne Biuro Konstrukcyjne (OKB), a on sam został głównym konstruktorem biura. Biuro Konstrukcyjne Tupolewa zajmowało się samolotami bombowymi, pasażerskimi i transportowymi, choć konstruowano tam także inne pojazdy i uzbrojenie, takie jak kutry torpedowe, aerosanie, ślizgacze, rakiety. W 1923 r. zbudował swój pierwszy samolot ANT-1, w 1924 r. pierwszy radziecki samolot o konstrukcji metalowej ANT-2 oraz w 1925 r. pierwszy radziecki samolot bojowy o konstrukcji metalowej – ANT-3.

 
ANT-4 konstrukcji Andrieja Tupolewa

Pierwszym zaprojektowanym w biurze Tupolewa samolotem wprowadzonym do seryjnej produkcji był samolot bombowy ANT-4, który został zaprojektowany w 1924. Tupolew prowadził dalej badania nad nowymi wersjami swoich samolotów, z których część została wprowadzona do produkcji. W 1930 r. został głównym konstruktorem CAGI, w 1931 – zastępcą kierownika Centralnego Biura Konstrukcyjnego CAGI, w 1932 – kierownikiem Oddziału Konstrukcji Sektora Budowy Konstrukcji Doświadczalnych CAGI, w 1936 r. – dodatkowo sprawował funkcję głównego inżyniera Głównego Zakładu Przemysłu Lotniczego Ludowego komisariatu Przemysłu Ciężkiego. W 1934 r. skonstruował największy ówczesny samolot pasażerski świata ANT-20. Za swoje osiągnięcia w 1933 został odznaczony Orderem Lenina.

W 1937 został aresztowany przez NKWD z grupą innych konstruktorów lotniczych i oskarżony o założenie tajnej partii faszystowskiej. W więzieniu przebywał do lipca 1941, przy czym w 1940 został skazany na karę 15 lat więzienia za prowadzenie rzekomej działalności antyradzieckiej. W czasie pobytu w więzieniu na polecenie NKWD prowadził dalej badania nad samolotami w ramach tzw. Centralnego Biura Konstrukcyjnego 29 (CKB-29) – był to specjalny oddział więzienia w Moskwie, gdzie przebywali zatrzymani konstruktorzy lotniczy. To właśnie w więzieniu powstała konstrukcja bombowca nurkującego Tu-2. W roku 1956 został oczyszczony z zarzutów.

Po wyjściu z więzienia został ponownie głównym konstruktorem Biura Konstrukcyjnego w CAGI, którego dyrektorem był do swojej śmierci. Pod jego kierownictwem w biurze opracowano ponad 100 samolotów bombowych i pasażerskich. Między innymi w jego biurze skonstruowano pierwszy samolot bombowy o napędzie odrzutowym Tu-14 w 1947, strategiczny samolot bombowy do przenoszenia głowic jądrowych Tu-26 w 1956, a także pierwszy radziecki pasażerski samolot o napędzie odrzutowym Tu-104. Ostatnim samolotem opracowanym przez Andrieja Tupolewa był Tu-144 zbudowany w 1968, później głównym konstruktorem biura został jego syn Aleksiej Tupolew (1925-2001).

Deputowany do Rady Najwyższej ZSRR od 3. do 8. kadencji (1950–1972). W 1953 został członkiem (akademikiem) Akademii Nauk ZSRR. W 1967 został mianowany na stopień generała pułkownika wojsk technicznych. Był trzykrotnie nagradzany tytułem honorowym Bohatera Pracy Socjalistycznej (ros. Герой Социалистического Труда) (1945, 1957, 1972) – najwyższego wyróżnienia za działalność naukową, kulturalną, gospodarczą w ZSRR. Samoloty jego konstrukcji ustanowiły 78 rekordów międzynarodowych, wykonały 28 unikalnych lotów m.in. Walery P. Czkałow wraz z G. F. Bajdukowem i A. B. Bieljakowem w dniach 18–20 czerwca 1937 na samolocie ANT-25 po raz pierwszy przelecieli nad Biegunem Północnym, lecąc z Moskwy do Portland w Stanach Zjednoczonych. Przelatując bez lądowania odległość w linii prostej 8504 km i przebywając w powietrzu 63 godziny i 16 minut. Andriej Tupolew był także honorowym członkiem brytyjskiego stowarzyszenia konstruktorów lotniczych Royal Aeronautica Society i amerykańskiego American Institut of Aeronautics and Astronautics.

 
Tupolew Tu-95MS przed startem

Do najbardziej znanych konstrukcji Andrieja Tupolewa należą:

 
Tu-144 podczas startu
 
Grób Andrieja Tupolewa w Moskwie

Zmarł 23 grudnia 1972 w Moskwie i został pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym.

Odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. „Dziennik Zachodni”. Nr 306 (8942), s. 1, 27.12.1972. Katowice: RSW "Prasa". 

Bibliografia

edytuj