Andrzej Chwalba

polski historyk

Andrzej Chwalba (ur. 11 grudnia 1949 w Częstochowie) – polski historyk i eseista, profesor nauk humanistycznych, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego specjalizujący się w historii XIX wieku, historii relacji polsko-rosyjskich, historii najnowszej Polski i dziejach Krakowa.

Andrzej Chwalba
Ilustracja
Andrzej Chwalba
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

11 grudnia 1949
Częstochowa

Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia XIX i XX wieku
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1982

Habilitacja

1990

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Odznaka „Honoris Gratia”
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”

W latach 1996–1999 dziekan Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1999–2005 prorektor UJ ds. dydaktyki. Kierownik Zakładu Antropologii Historycznej w Instytucie Historii UJ. Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Historycznego. Inicjator i organizator Kongresu Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski w Krakowie. Autor szeregu książek historycznych, w tym podręcznika akademickiego Historia Polski 1795–1918.

Życiorys edytuj

Syn Wacława i Janiny z domu Ginał[1]. Ukończył VIII Liceum Ogólnokształcące w Częstochowie, a następnie studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1972 roku podjął pracę nauczyciela historii w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Henryka Sienkiewicza[2].

1 stycznia 1977 roku rozpoczął pracę w Instytucie Historii UJ. Zajmował się badaniami nad historią Polski XIX w. w zakładzie kierowanym przez Celinę Bobińską. Doktoryzował się w 1982 roku. Jego praca habilitacyjna, obroniona w 1990, nosi tytuł Socjaliści polscy wobec kultu religijnego (do roku 1914). Tytuł profesora otrzymał w 1995 roku[3].

W latach 1977–1981 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od 1981 roku działał w podziemnej „Solidarności”. Był wykładowcą Chrześcijańskiego Uniwersytetu Robotniczego, był także zaangażowany w działalność prasy podziemnej, w tym jako redaktor naczelny niezależnego pisma Alternatywy. W latach 90. XX w. był członkiem NSZZ Solidarność, Unii Demokratycznej, Komitetu na rzecz prezydentury prof. Adama Strzembosza, a następnie Komitetu na rzecz prezydentury dr hab. Hanny Gronkiewicz-Waltz.

Pełnił funkcję wicedyrektora Instytutu Historii (1991–1992), dziekana Wydziału Historycznego (1996–1999), a wreszcie prorektora UJ ds. dydaktyki (1999–2005). Do 2021 r. kierował Zakładem Antropologii Historycznej w Instytucie Historii UJ. Pracował także w Instytucie Historii Państwowej Wyższej Szkoły Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu. Był promotorem ponad dwudziestu prac doktorskich.

W 1999 roku zgłoszono jego kandydaturę na Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej. Kandydatura została zaakceptowana przez Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej. 19 stycznia 2000 roku w głosowaniu kolegium IPN zatwierdzono kandydaturę Andrzeja Chwalby i przedstawiono Marszałkowi Sejmu do dalszej procedury wyboru prezesa IPN. 24 stycznia 2000 roku Chwalba złożył rezygnację z ubiegania się o stanowisko prezesa IPN w następstwie podania do wiadomości przez środki publicznego przekazu informacji o jego przynależności do PZPR. 8 lutego 2000 roku rektorska komisja ds. etyki nauczycieli akademickich Uniwersytetu Jagiellońskiego w swej opinii przedstawionej rektorowi sugerowała urlopowanie profesora[4]. 15 lutego Chwalba udał się na półroczny urlop naukowy. W marcu 2000 roku kolegium Instytutu Pamięci Narodowej opublikowało swoje stanowisko w tej sprawie, stwierdzając m.in.: „Tryb wyboru Prezesa Instytutu nie wymaga od kandydatów przedstawienia informacji o przynależności partyjnej dawnej lub obecnej. W związku z tym prof. Chwalba nie wprowadził kolegium świadomie w błąd. Kolegium wyraża ubolewanie z powodu trudności, jakie napotyka profesor na UJ”[5]. Według doniesień medialnych Andrzejowi Chwalbie zarzucono, że świadomie wprowadził kolegium IPN w błąd, a „dopiero po kilku miesiącach okazało się, że profesor postępował zgodnie z trybem wyboru prezesa IPN i nikogo w błąd nie wprowadził”[6].

 
Andrzej Chwalba, 2007

Andrzej Chwalba był inicjatorem ustanowienia Nagrody im. Henryka Wereszyckiego i Wacława Felczaka, przyznawanej od 2001 roku historykom polskim i zagranicznym za książki poświęcone dziejom Europy Środkowej. Był prezesem krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego (2003–2012). We wrześniu 2004 roku współorganizował XVII Powszechny Zjazd Historyków Polskich w Krakowie. Od 2006 roku jest członkiem Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa (SKOZK). W 2007 roku był inicjatorem i organizatorem I Kongresu Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski, który od tej pory odbywa się co pięć lat w Krakowie. Odbyły się II Kongres w 2012 i III Kongres w 2017 roku[7].

Aktualnie jest wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Historycznego, do 2022 r. był wiceprezesem Komitetu Kopca Kościuszki, a także m.in. członkiem Rady Fundatorów Fundacji Polskiego Czynu Niepodległościowego, Fundacji Pomocy Dzieciom Niewidomym i Niedowidzącym, członkiem Rady Naukowej Muzeum Historii Polski, Rady Naukowej Muzeum Historii PRL, Rady Programowej Międzynarodowego Centrum Kultury; członkiem Komitetu Organizacyjnego Światowego Zjazdu Historyków Poznań 2020. Był przewodniczącym Rady Programowej Muzeum Schindlera w Krakowie; do 6 lutego 2018 r. był członkiem międzynarodowego Kolegium Programowego Muzeum II Wojny Światowej[8].

Opublikował szereg prac poświęconych historii Polski w XIX w. (zwłaszcza podręcznik akademicki: Historia Polski 1795–1918), Rosji i relacjom polsko-rosyjskim (Imperium korupcji, Polacy w służbie Moskali), jak również dziejom Krakowa. W serii Dzieje Krakowa jest autorem dwóch ostatnich tomów, omawiających historię Krakowa w okresie okupacji niemieckiej i w okresie powojennym. Osobne miejsce w twórczości krakowskiego historyka zajmują prace z dziejów najnowszych Polski. W 2019 roku ukazała się książka Zwrotnice dziejów. Alternatywne historie Polski będąca rozmową Chwalby z Wojciechem Harpulą. Książka ma charakter historical fiction i przedstawia alternatywne dzieje Polski[9]. W 2021 roku ukazała się kolejna książka Chwalby i Harpuli Polska–Rosja. Historia obsesji, obsesja historii[10].

Chwalba niejednokrotnie występował publicznie popularyzując wiedzę historyczną, m.in. udzielał otwartych wykładów i komentarzy dla mediów. Wywiady prasowe z nim opublikowały m.in.: Tygodnik Powszechny, Lidove Noviny, Dziennik Zachodni, Polska The Times, Dziennik Polski, Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita, Znak, Newsweek, Gazeta Krakowska, Gość Niedzielny, Niedziela, Przegląd Polityczny, Telewizja Polska, Dzień, Alma Mater, Nasz Przemyśl, Nowe Książki[potrzebny przypis], Więź, Do Rzeczy, Mówią Wieki, Konspekt, Wprost, Dziennik. Gazeta Prawna, Polityka[11], Kultura (w jęz. bułgarskim), Aetas (w jęz. węgierskim), Kulturne Dejiny (w jęz. słowackim).

W 2006 roku za książkę III Rzeczpospolita. Raport specjalny uhonorowano go Nagrodą Historyczną przyznawaną przez redakcję tygodnika Polityka. W 2018 roku za książkę Wielka Wojna Polaków 1914–1918[12] została uhonorowany Nagrodą im. Janusza Kurtyki[13] oraz główną nagrodą w konkursie im. Oskara Haleckiego Książka Historyczna Roku 2018[14][15].

W 2015 roku był członkiem jury Nagrody Literackiej i Historycznej Identitas[16]. W 2021 zakończył pracę dydaktyczną na Uniwersytecie Jagiellońskim i przeszedł na emeryturę[17].

9 listopada 2023 został powołany w skład Kapituły Orderu Odrodzenia Polski[18].

Publikacje edytuj

  • 1989: Socjaliści polscy wobec kultu religijnego (do 1914)
  • 1992 i 2007: Sacrum i rewolucja: socjaliści polscy wobec praktyk i symboli religijnych (1870–1918)
  • 1993 i 2007: Józef Piłsudski – historyk wojskowości
  • 1994 i 1996: Słownik historii Polski 1939–1948 (redaktor i współautor)
  • 1995, 2001 i 2006: Imperium korupcji w Rosji i w Królestwie Polskim w latach 1861–1917
  • 1997: Czasy „Solidarności”: francuscy związkowcy i NSZZ „Solidarność” 1980–1990
  • 1999 i 2014: Polacy w służbie Moskali
    • wyróżniona w konkursie im. Jana Długosza
  • 1999 i 2008: Kalendarium dziejów Polski (redaktor naukowy)
  • 2000, 2005 i 2006: Historia Polski 1795–1918
    • Nagroda KLIO
    • Nagroda Główna Allianz –„Srebrna Nike”
    • wyróżnienie w konkursie im. Jana Długosza
  • 2002 i 2011: Kraków w latach 1939–1945
    • Krakowska Książka Miesiąca – grudzień 2002
    • wyróżnienie w konkursie czytelniczym „Gazety Wyborczej” „Parady 2002”
    • Nagroda Ministra Edukacji Narodowej
  • 2004: Kraków w latach 1945–1989
    • wyróżnienie w konkursie tygodnika ”Polityka”
  • 2004, 2005 i 2007: Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych (redaktor i współautor)
    • nagroda w konkursie na najlepszą książkę akademicką z zakresu nauk społecznych „Atena 2005”
    • nagroda w konkursie na najlepszą książkę roku 2004 „O Pióro Fredry”
  • 2005: III Rzeczpospolita – raport specjalny (2009 – wyd. w jęz. czeskim, 2010 – wyd. w jęz. niemieckim, 2011 – wyd. w jęz. chorwackim, 2013 – wyd. w jęz. bułgarskim)
  • 2005: Polen und der Osten. Herausgegeben von Andrzej Chwalba
  • 2006, 2008, 2012: Nie ufam własnej pamięci: o tajemnicach Krakowa, carskiej i sowieckiej Rosji i nie tylko...: (rozmowy z Andrzejem Chwalbą)
  • 2006: Polska na przestrzeni wieków, (współautor)
  • 2007: Historia Polski, t. 1–2 (współautor)
  • 2008: Historia powszechna. Wiek XIX
    • Nagroda I Stopnia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
  • 2008: Historia Polski. Polska od 1939 do czasów obecnych (współautor)
  • 2009: Collegium Maius (wydanie w języku angielskim 2010 r.)
  • 2009: Polsko 1989–2008. Dějiny současnosti
  • 2010: Kurze Geschichte der Dritten Republik Polen 1989 bis 2005
  • 2011: Historia powszechna. 1989–2011
  • 2011: Poljska nakon komunizma (1989–2011)
  • 2013: История на Третата полска република
  • 2014: Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914–1918[19]
    • Wyróżnienie w Konkursie Imienia Jana Długosza
    • Książka kwietnia 2014 Magazynu Literackiego Książki
  • 2014: Collegium Novum (z M. Bogdanowską)
  • 2014: 1914–1918. Anatomy of Global Conflict
  • 2014: Pałac Pusłowskich
  • 2015: Ostatni salon PRL
    • Wyróżnienie w Konkursie Historyczna Książka Roku im. Oskara Haleckiego
  • 2018: Legiony Polskie 1914–1918
  • 2018: Wielka Wojna Polaków 1914–1918
  • 2019: 1919. Pierwszy rok wolności
  • 2019: Zwrotnice dziejów. Alternatywne historie Polski (wraz z Wojciechem Harpulą)
  • 2020: Przegrane zwycięstwo. Wojna polsko-bolszewicka 1918–1920
    • Nominacja do Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego[20]
  • 2021: The Polish-Lithuanian Commonwealth. History, Memory, Legacy, Routledge, New York-London (redakcja z Krzysztofem Zamorskim)
  • 2021: Polska–Rosja. Historia obsesji, obsesja historii (wraz z Wojciechem Harpulą)
  • 2021: The People of Poland at War: 1914–1918 ISBN 978-3-631-83845-7
  • 2021: Der Krieg der anderen. Die Polen und der Erste Weltkrieg 1914–1918 ISBN 978-3-631-83128-1
  • 2022: Festung Krakau. Kraków w cieniu twierdzy ISBN 978-83-08-07592-0
  • 2022: Cham i Pan (z Wojciechem Harpulą) ISBN 978-83-08-07673-6
  • 2023: Wisła. Biografia rzeki ISBN 978-83-08-08126-6
    • Krakowska Książka Miesiąca – grudzień 2023
    • Nagroda Ogólnopolskiego Przeglądu Książki Krajoznawczej i Turystycznej
    • Nagroda Miesięcznika Literackiego "Książki" za czerwiec 2023

Nagrody i odznaczenia edytuj

Wywiady edytuj

Przypisy edytuj

  1. Almanach absolwentów IV LO w Częstochowie. 2005-08-23. [dostęp 2018-01-17].
  2. Co się wydaje: III Rzeczpospolita. Raport specjalny. wyborcza.pl, 2005-12-15. [dostęp 2018-01-17].
  3. Prof. Andrzej Chwalba, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2019-01-29].[martwy link]
  4. Profesor Chwalba na urlop. new-arch.rp.pl, 2000-02-09. [dostęp 2018-01-17]. (pol.).
  5. Kolegium IPN o Chwalbie. „Gazeta Wyborcza”, s. 6, 9 marca 2000. 
  6. Dziennik Polski, wydanie z 14 kwietnia 2000, s. 33
  7. Zakończył się III Kongres Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski. Podsumowuje go dla nas prof. Andrzej Chwalba, „TwojaHistoria.pl” [dostęp 2018-06-20] (pol.).
  8. Minister Kultury powołał członków Rady Muzeum | Muzeum II Wojny Światowej, muzeum1939.pl [dostęp 2018-06-20] (pol.).
  9. "Zwrotnice dziejów" - taką alternatywną historię Polski powinien przeczytać Jarosław Kaczyński, gazetapl [dostęp 2019-02-26] (pol.).
  10. Polska-Rosja. Wydawnictwo Literackie. [dostęp 2021-03-08].
  11. d, POLITYKA o historii: nowe odcinki podkastu, www.polityka.pl, 2023 [dostęp 2024-01-08] (pol.).
  12. Z radiowej biblioteki: 1919. Pierwszy rok wolności Andrzeja Chwalby - Z radiowej biblioteki - Nasze akcje - Radio Kraków, radiokrakow.pl [dostęp 2019-02-26] (pol.).
  13. W Belwederze wręczono Nagrodę im. Janusza Kurtyki, Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2019-02-26] (pol.).
  14. Witold Bagieński i Andrzej Chwalba wśród laureatów konkursu na najlepsze książki historyczne, Onet Kultura, 20 listopada 2018 [dostęp 2019-02-26] (pol.).
  15. Witold Bagieński i Andrzej Chwalba wśród laureatów konkursu na najlepsze książki historyczne roku, instytutksiazki.pl, 20 listopada 2018 [dostęp 2019-02-26] (pol.).
  16. Nominacje do Nagrody Identitas 2015. dorzeczy.pl, 2015-11-13. [dostęp 2018-01-17].
  17. a b Kraków: Prof. Andrzej Chwalba kończy pracę na Uniwersytecie Jagiellońskim. wnp.pl, 11 czerwca 2021. [dostęp 2021-06-12].
  18. Prezydent wręczył nominację nowemu członkowi Kapituły Orderu Odrodzenia Polski. prezydent.pl. [dostęp 2023-11-09].
  19. Jan Lewandowski. Andrzej Chwalba Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914–1918, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014, ss. 645+2 nlb, il., 7 mapek. „Res Historica”. 40, s. 325–337, 2015. 
  20. Międzynarodowa Nagroda im. Witolda Pileckiego – nominacje. wydawca.com.pl, 15 października 2021. [dostęp 2021-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  21. Laur Jagielloński - Uniwersytet Jagielloński, www.uj.edu.pl [dostęp 2018-06-20] (pol.).
  22. Historyk Andrzej Chwalba laureatem Nagrody im. Klemensa Bąkowskiego, „Onet Kultura”, 10 kwietnia 2018 [dostęp 2018-06-20] (pol.).
  23. Telewizja Polska S.A, Historyk Andrzej Chwalba laureatem Nagrody im. Klemensa Bąkowskiego, krakow.tvp.pl [dostęp 2019-02-26] (pol.).
  24. Instytut Pamięci Narodowej- Kraków, Kraków uczcił święto Konstytucji 3 maja, Instytut Pamięci Narodowej - Kraków [dostęp 2021-03-10] (pol.).
  25. W Warszawie wręczono Nagrodę im. Janusza Kurtyki – Fundacja im. Janusza Kurtyki [dostęp 2023-05-09] (pol.).
  26. Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej / Aktualności / Ordery i odznaczenia / Odznaczenia dla zasłużonych historyków, www.prezydent.pl [dostęp 2019-09-18].
  27. Prof. dr hab. Andrzej Chwalba: LAUDACJA. www.up.krakow.pl. [dostęp 2021-06-23].
  28. Witold Wołczyk: Honorowe członkostwo i wykład prof. Chwalby. przemysl.pl, 12 października 2021. [dostęp 2021-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu].

Linki zewnętrzne edytuj