Anna Kéthly
Anna Kéthly (ur. 16 listopada 1889 w Budapeszcie, zm. 7 września 1976 w Blankenberge) – węgierska polityczka socjaldemokratyczna. Vilmos Böhm nazwał ją „Joanną d'Arc węgierskiej polityki”[1]. Minister stanu w rządzie Imre Nagya, obalonym przez wojska sowieckie podczas powstania narodowego na Węgrzech w 1956 r., resztę życia spędziła na wygnaniu[2].
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| parlamentarzystka węgierskiego Zgromadzenia Narodowego | |
| Przynależność polityczna | |
Anna Kéthly przez ponad pół wieku była liderką Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej. Sprzeciwiała się wszelkim formom nietolerancji i totalitaryzmu, w tym praktykowanym przez dyktaturę Horthyego, rodzimych i zagranicznych faszystów oraz Partię Komunistyczną[2].
Życiorys edytuj
Młodość edytuj
Edukacja edytuj
Anna Kethly urodziła się w Budapeszcie 16 listopada 1889 roku w rodzinie robotniczej, była jednym z dziewięciorga dzieci[2][3][4][5]. Wykształcenie uzyskała w swoim rodzinnym mieście i w wiedeńskiej szkole Sacré-Coeur, następnie pracowała w biurze[2].
Praca edytuj
W wieku 15 lat poszła do pracy w fabryce odzieżowej[5]. Rok później przeniosła się do biura prasowego, co dało jej szansę na dalszą naukę[5]. Jako młoda pracownica, która musiała dokładać się do utrzymania rodziny, dołączyła do ruchu robotniczego w słowackich Koszycach[3].
W czasie I wojny światowej działała w Partii Socjaldemokratycznej (do której wstąpiła w 1917), a także w związku zawodowym jako urzędniczka i dziennikarka[3][4][5]. W 1917 r. została wybrana sekretarzem sekcji kobiet w MMOSZ, a w 1920 r. wiceprzewodniczącą, zaś w latach 1939–1944 przewodniczyła tej organizacji[5].
Kéthly zaangażowała się również w działalność feministyczną i związkową, gdzie wykorzystywała swoje umiejętności dziennikarskie[2].
Praca parlamentarna edytuj
Początki edytuj
W 1919 r. została wybrana do wiodących organów związku zawodowego i Socjaldemokratycznej Partii Węgier. W 1920 roku została członkinią komitetu wykonawczego, w 1925 roku wiceprezeską, a w 1939 roku sekretarzem generalnym[3].
Od grudnia 1919 (bądź od 1920) roku szefowała partyjnemu Centralnemu Komitetowi Sterującemu ds. Kobiet, a w 1922 roku została wybrana do parlamentu z ramienia Partii Socjaldemokratycznej, jako jedyna kobieta do 1937 roku[3][2][5].
W 1922 została też wybrana do komitetu narodowego swojej partii[5]. Należała do czołowych postaci opozycyjnej Partii Socjaldemokratycznej w okresie półfaszystowskiego rządu Horthyego[3][4]. Pracowała nad poprawą warunków życia i uwolnieniem więźniów politycznych reżimu Horthyego, z których dziesiątki tysięcy przebywało w więzieniach i obozach koncentracyjnych[3][2]. Kéthly aktywnie krytykowała reżim[2].
W latach 1926–1938 była redaktorką czasopisma i wydawcą „Nőmunkás”, pracowała tam od 1920 roku[2][5]. W międzyczasie regularnie publikowała artykuły w socjaldemokratycznym dzienniku „Népszava”[5].
W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku Kéthly pracowała na rzecz rozwoju idei wolnych związków zawodowych i praw człowieka[2]. Protestowała przeciwko brutalnemu antysemityzmowi i tłumieniu sprzeciwu przez znajdujący się na coraz bliżej nazistowskich Niemiec reżim Horthyego[2].
Lata 1944–1945 edytuj
W marcu 1944 r., gdy wojska niemieckie zajęły kraj, a władzę przejęli Strzałokrzyżowcy, Kéthly ukrywała się utrzymując kontakt z przywódcami zakazanego ruchu socjaldemokratycznego[2].
Powróciła do życia politycznego w lutym 1945, dwa miesiące przed końcem działań wojennych[2]. Kéthly przyłączyła się po wojnie do reorganizacji Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej i została członkinią jej komitetu politycznego[5]. Została wybrana 2 kwietnia 1945 r. członkinią Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego[5]. Popularna wśród mas, ze względu na swoje nieustraszone wystąpienia polityczne, została w wyborach parlamentarnych w listopadzie tego samego roku przywrócona na dawne miejsce w parlamencie i w ciągu kilku miesięcy wybrano ją wicemarszałkiem węgierskiego zgromadzenia ustawodawczego, jak również przewodniczącą frakcji socjaldemokratów w parlamencie[2][5]. Redagowała również czasopismo „Világosság”, dołączyła do panelu redakcyjnego „Szocializmus” i pełniła różne funkcje w organizacjach społecznych[5].
Po wyborach edytuj
W pierwszym demokratycznie wybranym parlamencie w historii Węgier w 1945 roku zwycięscy komuniści głosili poparcie ideałów demokratycznych i pracę na rzecz odbudowy narodu, w ramach szerokiej koalicji antyfaszystowskiej z socjaldemokratami[2]. Jednak wkrótce, przy wsparciu Związku Radzieckiego, zdominowali władze państwowe i w ciągu trzech lat stworzyli jednopartyjne państwo[2]. Kéthly sprzeciwiała się naciskom komunistów[2].
W kwietniu 1946 r. udała się do Londynu, a w czerwcu 1947 r. na Międzynarodową Konferencję Socjalistyczną do Zurychu, gdzie śledziła rozwój sytuacji w globalnej społeczności demokratycznego socjalizmu[2].
Pomimo zachęt ze strony zagranicy, Kéthly nie była w stanie powstrzymać rozwoju władzy komunistycznej na Węgrzech[2]. Odizolowana, nie mogła powstrzymać sfałszowanych przez komunistów wyborów, które gwarantowały porażki takich partii demokratycznych jak jej własna, a jej protesty nie miały większego znaczenia dla zdemoralizowanej opinii publicznej[2]. Jej głos miał również niewielki wpływ na rosnącą liczbę jej kolegów socjaldemokratów, którym udało się przekonać, że połączenie ich partii z komunistami jest nie tylko nieuniknione, ale wręcz pożądane[2][5].
18 lutego 1948 roku Kéthly została usunięta z kierownictwa Partii Socjaldemokratycznej na zwołanym nagle spotkaniu jej kierownictwa[2][5], natomiast w kongres partyjnym pozbawił ją członkostwa[5]. W czerwcu tego roku prokomunistyczni socjaldemokraci połączyli się z komunistami, tworząc nowy i całkowicie zdominowany przez komunistów podmiot – Węgierską Partię Robotniczą[2]. Kéthly należała do niewielkiej grupy socjaldemokratów, którzy ryzykowali własnym bezpieczeństwem, odmawiając uznania tej fuzji[2].
Lata 50. edytuj
Aresztowanie edytuj
9 lipca 1950 (lub jeszcze w czerwcu tego roku) aresztowano Annę Kéthly, wraz z innymi socjaldemokratami, w związku z rozpoczęciem serii pokazowych procesów przeciwko działaczom tego ruchu[2][5]. Wyrok na nią zapadł 20 stycznia 1954 roku, została skazana na karę dożywotniego więzienia w ciężkiej pracy za działalność szpiegowską i działalność skierowaną przeciwko państwu[2][5], szybko stając się cause célèbre[2]. W lipcu 1953 r. Międzynarodówka Socjalistyczna potępiła uwięzienie Kéthly[2].
Uwolniona w listopadzie 1954 roku, ułaskawiona dzięki międzynarodowej presji, przez następne dwa lata przebywała w areszcie domowym[2][5]. Kéthly odzyskała zdrowie i nawiązała kontakty z nieformalną siecią socjaldemokratów, która ostała się na Węgrzech[2].
Po rewolucji edytuj
Po powstaniu węgierskim 31 października 1956 roku odrodzona w rewolucji Partia Socjaldemokratyczna wybrała Kéthly na swoją przewodniczącą[2][5]. 1 listopada udała się na spotkanie Międzynarodówki Socjalistycznej w Wiedniu, gdzie tego samego dnia przedstawiła raport na temat sytuacji na Węgrzech[5].
2 listopada, pod jej nieobecność, została mianowana delegatką do Zgromadzenia Ogólnego ONZ[5]. Następnego dnia jej partia zaproponowała ją jako ministrę stanu w rządzie koalicyjnym[5]. 3 listopada Imre Nagy ogłosił szczegóły dotyczące swojego rządu koalicyjnego, w skład którego wchodziła m.in. Kéthly[4].
4 listopada 1956 roku po wkroczeniu wojsk radzieckich na Węgry, rząd Nagya został obalony[2][4].
Z Wiednia Kéthly poleciała do Nowego Jorku na posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego ONZ[2][5]. W imieniu demokratycznych Węgier wystosować apel przed specjalną sesją Rady Bezpieczeństwa ONZ, choć nie przyniosło to większych rezultatów; sprzeciwiała się też opiniom jakoby powstanie wybuchło z powodu zagranicznych akcji wywiadowczych czy ingerencji Radia Wolna Europa[2][5][6].
Na wygnaniu edytuj
Kéthly potępiła egzekucję Nagya[2]. Osiedliła się jako polityczna emigrantka w Brukseli[2]. Reprezentowała tam główne węgierskie emigracyjne organizacje socjaldemokratyczne i ruchy robotnicze[5].
W dniach 5–7 stycznia 1957 r. została wybrana na przewodniczącą Zgromadzenia Ogólnego Węgierskiej Rady Rewolucyjnej[5]. W październiku tego samego roku założyła i została przewodniczącą Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej na Emigracji[2]. W tym samym roku Rada Europy z siedzibą w Strasburgu przyznała jej nagrodę specjalną w wysokości 10.000 marek niemieckich dla upamiętnienia życiowego zaangażowania w sprawy wolności i praw człowieka[2]. Kéthly zapowiedziała, że wesprze działalność wygnanych węgierskich organizacji młodzieżowych[2].
Została redaktorką naczelną emigracyjnego „Népszava”, który był wydawany w Londynie w latach 1957–1963[2][5]. W 1962 r. komunistyczny rząd Jánosa Kádára zrehabilitował ją, ale Anna zdecydowała się nie wracać na Węgry nawet w celu wizyty[2]. Zamiast tego nadal krytykowała reżim komunistyczny i ideologię, którą wykorzystywał do uzasadniania swoich czynów[2]. W Brukseli odegrała kluczową rolę w założeniu Instytutu Imre Nagy, ośrodka badawczego monitorującego sytuację na Węgrzech, a w ciągu następnych dziesięcioleci opublikowała kilka opracowań na temat rewolucji 1956 roku i jej następstw[2].
W 1962 r. Sąd Najwyższy uchylił wyrok z 1954 r. przeciwko niej, ale skazał ją pod jej nieobecność, na dwa lata więzienia za podżeganie przeciwko państwu[5].
W 1970 r. założyła „Szociáldemokrata Szemle”, który redagowała przez trzy lata[5].
Latem 1976 r. przewodniczyła wiedeńskiej konferencji emigracyjnej Partii Socjaldemokratycznej za Granicą.
Anna Kéthly zmarła 7 września 1976 roku w belgijskim Blankenberge[4][2][5].
Upamiętnienie edytuj
W listopadzie 1989 roku Węgierska Partia Socjaldemokratyczna otworzyła swój pierwszy od ponad czterech dekad kongres, ogłaszając nieważność przymusowego wchłonięcia przez komunistów w 1948 roku[2]. Na platformie przy tej okazji znajdował się niebieski ekran z portretem ostatniej przywódczyni partii przed jej upadkiem, Anny Kéthly[2].
Rok później, w październiku (lub listopadzie) 1990 r., prochy Kéthly zostały przywiezione z Belgii[2][5]. 3 listopada zostały złożone na budapesztańskim cmentarzu Rakoskeresztur, w pobliżu grobu Imre Nagya i jego współpracowników[2][5].
W latach 90. ukazało się kilka książek o Kéthly[2].
Pełna rehabilitacja Anny Kéthly miała miejsce 7 lipca 1994 r., kiedy Sąd Najwyższy uchylił oskarżający ją wyrok z 1962 r[5].
W październiku 1994 r. w ramach Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej ogłoszono centrystyczną i niemarksistowską frakcję, która nazwała się Partią Socjaldemokratyczną Anny Kéthly[2]. Przewodniczący partii Sandor Bacskai jako cel wymienił stworzenie organizacji przypominającej socjaldemokratów niemieckich, których Godesberger Programm z 1959 roku wyznaczył ostateczne zerwanie z marksistowskim dogmatyzmem i teoriami walki klasowej[2].
Przypisy edytuj
- ↑ ATV, Kéthly Anna: Aki fél, menjen cukrászkisasszonynak! [online], ATV.hu [dostęp 2020-05-20].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay Kéthly, Anna (1889–1976) [online], web.archive.org, 20 maja 2020 [dostęp 2020-05-20] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-20].
- ↑ a b c d e f g Anna Kethly – Munzinger Biographie [online], www.munzinger.de [dostęp 2020-05-20] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-20].
- ↑ a b c d e f Anna Kethly [online], web.archive.org, 31 sierpnia 2018 [dostęp 2020-05-20] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-31].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah Anna Kéthly [online], web.archive.org, 18 listopada 2005 [dostęp 2020-05-20] [zarchiwizowane z adresu 2005-11-18].
- ↑ Eric Thomas Chester, Covert Network: Progressives, the International Rescue Committee and the CIA: Progressives, the International Rescue Committee and the CIA, Routledge, 16 września 2016, ISBN 978-1-315-28647-1 [dostęp 2020-05-20] (ang.).