Antoni Górszczyk

etnograf polski, nauczyciel

Antoni Sejmej Górszczyk (ur. 13 stycznia 1892 w Pisarzowej k. Limanowej, zm. 10 marca 1980 w Krakowie) – etnograf polski, historyk amator, nauczyciel[1].

Antoni Górszczyk
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

13 stycznia 1892
Pisarzowa

Data i miejsce śmierci

10 marca 1980
Kraków

Zawód, zajęcie

etnograf

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920–1941, dwukrotnie) Srebrny Krzyż Zasługi (II RP, nadany dwukrotnie) Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości

Życiorys

edytuj

Pochodził z zamożnej rodziny chłopskiej, był synem Jana i Marii. Miał braci Piotra, Stanisława, Franciszka oraz siostry Rozalię i Marię. Uczył się w trzyklasowej szkole ludowej w Pisarzowej, naukę od IV klasy i w gimnazjum kontynuował w Nowym Sączu. W 1905 wstąpił do Seminarium Nauczycielskiego w Starym Sączu; tamże zdał w 1910 maturę i został nauczycielem w rodzinnej wsi. Rychło wstąpił do Związku Nauczycielstwa Polskiego, w którym od 1922 pełnił funkcję prezesa ogniska w Limanowej, a w latach 1925–1948 stał na czele oddziału powiatowego[1].

Od 1912 był członkiem Polskich Drużyn Strzeleckich, od sierpnia 1914 służył w 3. Pułku Legionów. Doszedł do rangi sierżanta, zbierając wysokie odznaczenia bojowe z Krzyżem Orderu Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych (dwukrotnie) włącznie (po wojnie otrzymał też Krzyż Niepodległości). 1 czerwca 1915 pod Łużanami (Bukowina) trafił do niewoli rosyjskiej, internowany w Stawropolu na Kaukazie, działał tamże w komitecie pomocy ofiarom wojny.

W latach międzywojennych Górszczyk był kierownikiem szkoły w Pisarzowej, a od 1925 członkiem Rady Powiatowej w Limanowej. Zainicjował działalność czterech uniwersytetów ludowych – w Pisarzowej, Limanowej, Łososinie Górnej i Młynnem. W Pisarzowej powołał też do życia Koło Młodzieży Ludowej. Ponownie założył mundur w 1939, zmobilizowany w związku z wybuchem wojny. PO klęsce wrześniowej przez pewien czas przebywał w niewoli niemieckiej. W 1941 zbiegł z więzienia w Przemyślu i ukrywał się w rodzinnej okolicy;, mimo iż poszukiwało go gestapo, brał udział w tajnym nauczaniu[2].

Pierwsze lata powojenne przepracował ponownie jako kierownik szkoły w Pisarzowej, skąd usunięty został w 1952 na fali represji stalinowskich. W 1956 doczekał się rehabilitacji i powrócił do pracy w szkolnictwie. Do emerytury w 1969 był nauczycielem w Męcinie.

Od połowy lat 20. XX wieku datuje się zainteresowanie Górszczyka etnografią; rozpoczął on wówczas gromadzenie materiałów w Pisarzowej i okolicznych wioskach, a od 1930 publikował artykuły w prasie regionalnej. Część artykułów ukazała się w serii "Archiwum Etnograficzne Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego" w zeszytach Materiały etnograficzne z powiatu limanowskiego: Malowane skrzynie pisarzowskie (zeszyt 1, Wrocław 1967), Pisarzowa, Głody i epidemie w Limanowskiem (zeszyt 2, Wrocław 1971), Pisarzowa u schyłku XIX i w początkach XX wieku (Wrocław 1986). Opracowania nieopublikowane i inne materiały pozostały w zbiorach Archiwum Państwowego w Nowym Sączu (m.in. rękopis pracy Porównanie wsi królewieckiej i szlacheckiej – historia wsi Pisarzowy i Męciny), Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Muzeum Ziemi Limanowskiej w Limanowej. Antoni Górszczyk był wieloletnim członkiem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (działaczem oddziałów w Mszanie Dolnej i Limanowej), od 1968 członkiem honorowym Towarzystwa[2].

Z małżeństwa z Marią z Górków miał troje dzieci, z czego córka Zofia, nauczycielka, przejęła zainteresowania etnograficzne ojca. Górszczyk zmarł 10 marca 1980 w Krakowie i pochowany został w Pisarzowej.

Ordery i odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Sylwester Rękas (oprac.), O miłości Ojczyzny nie deklamowaliśmy... Wspomnienia Antoniego Sejmeja Górszczyka., Warszawa-Kraków: Archiwum Narodowe w Krakowie, 2019, ISBN 978-83-65681-62-1.
  2. a b Jan Wielek, Antoni Górszczyk (1892–1980), nauczyciel, etnograf, historyk amator, [w:] Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Kowalska-Lewicka, Anna Spiss (red.), Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 1, Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN, Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Krakowie, 2002.
  3. M.P. z 1931 r. nr 251, poz. 335 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  4. M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 279 „za zasługi na polu pracy pedagogicznej i społecznej”.