Antoni Protazy Potocki

wojewoda kijowski, bankier

Antoni Protazy Jacek Potocki zwany Protem herbu Pilawa (ur. 11 września 1761 w Guzowie, zm. 1801) – starosta niegrodowy guzowski, wojewoda kijowski w latach 1791-1795[1], starosta winnicki[2], jeden z pionierów polskiego kapitalizmu w epoce stanisławowskiej, członek Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej[3].

Antoni Protazy Potocki
Ilustracja
Portret pędzla Józefa Grassiego
Herb
Pilawa
Rodzina

Potoccy herbu Pilawa

Data i miejsce urodzenia

11 września 1761
Guzów

Data śmierci

1801

Ojciec

Jan Prosper Potocki

Matka

Paula Szembek

Odznaczenia
Order Orła Białego Order Świętego Stanisława (Rzeczpospolita Obojga Narodów)

Życiorys

edytuj

Syn Jana Prospera, starosty guzowskiego i Pauli Szembek, wnuk Antoniego Michała. Był młodszym przyrodnim bratem Feliksa Łubieńskiego, a starszym przyrodnim bratem Michała Ogińskiego. Po ojcu odziedziczył wielkie dobra i kapitały, powiększone jeszcze przez małżeństwo z Marianną Lubomirską, córką Kaspra Lubomirskiego

W latach 80. XVIII w. założył kantory bankowe i handlowe w Warszawie, Machnówce i Chersoniu. W swych dobrach, których centrum stanowiła Machnówka (20 km od Berdyczowa), zbudował szereg manufaktur: sukiennicze, pończosznicze, powozów, mebli, wytwórnie fajansów i inne, do których sprowadził rzemieślników zagranicznych. W dobrach jego powstała także drukarnia, apteka i duży browar. Pracował nad podniesieniem poziomu rolnictwa i chowu bydła. 8 maja 1787 został kawalerem Orderu Orła Białego.

Jako bankier prowadził rozległe operacje finansowe, usiłował skierować handel polski w kierunku Morza Czarnego, od 1783 był jednym z kierujących Kompanią Handlu Czarnomorskiego. W styczniu 1785 objął samodzielne kierownictwo nad Kompanią[4]. W rosyjskim porcie Chersoń, otworzył dom handlowy i rozpoczął transport towarów własnymi statkami. W momencie szczytowego rozwoju interesów jego majątek sięgał 60–70 mln złotych. Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego[5]. W 1791 zakupił krzesło wojewody kijowskiego w senacie. W 1793, w związku z ogólnym kryzysem finansowym, spowodowanym II rozbiorem, który pociągnął za sobą bankructwo wielkich finansistów warszawskich (m.in. Teppera), zbankrutował.

Żonaty był z Marianną Lubomirską, córką Kaspra. Na przełomie lat 1792/1793 wziął z nią rozwód. Miał z Lubomirską córkę Emilię. W ostatnich latach życia spędzał czas prawdopodobnie w Machnówce. Nie jest pewna data śmierci Potockiego a rok 1801 nie został wiarygodnie potwierdzony[6].

Przypisy

edytuj
  1. Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego". Oprac. Eugeniusz Janas, Witold Kłaczewski. Kórnik 2002, s. 312.
  2. hasło z XXVIII tomu Polskiego Słownika Biograficznego autorstwa Zofii Zielińskiej.
  3. Adam Skałkowski, Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 maja, w: Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej, 1930, s. 77.
  4. Marek Mądzik, Powstanie i pierwsze lata działalności Kompanii Czarnomorskiej (1782-1785), „Rocznik Lubelski”, T. 21, 1979, s. 89.
  5. Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792...., Warszawa 1791, s. 309.
  6. Zofia Zielińska, Potocki Prot, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 28/1, z. 116, 1984, s. 135.

Bibliografia

edytuj