Archidiecezja przemyska

archidiecezja rzymskokatolicka w Polsce

Archidiecezja przemyska obrządku łacińskiego (łac. Archidioecesis Premisliensis Latinorum) – jedna z 14 archidiecezji obrządku łacińskiego w polskim Kościele katolickim.

Archidiecezja przemyska
Ilustracja
Archikatedra przemyska
Państwo

 Polska

Siedziba

Przemyśl

Data powołania

ok. 1340 r. 1992 r. (podniesienie do rangi archidiecezji)

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Metropolia

przemyska

Katedra diecezjalna

Archikatedra w Przemyślu

Biskup diecezjalny

Adam Szal
(metropolita przemyski)

Biskup pomocniczy

Stanisław Jamrozek
Krzysztof Chudzio

Biskup senior

Józef Michalik

Dane statystyczne (2017[2])
Liczba wiernych

747 150

Liczba kapłanów
• w tym diecezjalnych
• w tym zakonnych

1154
984
170

Liczba osób zakonnych

1057

Liczba dekanatów

41

Liczba parafii

398[1]

Powierzchnia

9750 km²

Mapa
49°46′52,2480″N 22°46′04,6200″E/49,781180 22,767950
Strona internetowa

Historia edytuj

Początki chrześcijaństwa sięgają X wieku; po utworzeniu ok. 973 roku diecezji praskiej, Przemyśl znalazł się na jej wschodnim terenie. Rozpoczęła się akcja misyjna wśród miejscowej ludności; ale w 981 roku książę Rusi Kijowskiej Włodzimierz Wielki przyłączył Grody Czerwieńskie (Lachów i Lędzian); rozpoczęła się kolonizacja ludności ruskiej prawosławnej. Dowodem istnienia chrześcijaństwa zachodniego w X wieku są odkryte w Przemyślu rotundy z absydą zbudowane według tradycji karolińskiej i ottońskiej. W XII i XIII wieku w wyniku osadnictwa wzrosła liczba katolików na tych ziemiach. W 1232 roku Gerard został konsekrowany na biskupa misyjnego Rusi, mający uposażenie w Opatowie. Po 1235 roku zostały założone pierwsze klasztory franciszkanów i dominikanów. W 1232 roku klucz opatowski, który był uposażeniem biskupa Gerarda; książę Henryk Brodaty nadał biskupowi Wawrzyńcowi z diecezji lubuskiej. W 1257 roku papież Aleksander IV zagwarantował prawo biskupom Lubuskim do tych ziem; przed rokiem 1320 i w 1323/1325 bp Stefan II przebywał tu osobiście i ustanowił biskupstwo w Kijowie, biskupem Kijowa został niemiecki dominikanin Henryk. Ostatni książę Rusi Halicko-Włodzimierskiej Bolesław Jerzy II z rodu Piastów mazowieckich wspierał rozwój katolicyzmu. Biskupstwo przemyskie obrządku łacińskiego powstało ok. 1340 roku, a pierwszym biskupem został bp Iwan (zmarł ok. 1351 roku). Po śmierci księcia Bolesława Jerzego II w 1340 roku tereny te król Kazimierz Wielki przyłączył do Polski. Następnie powstały nowe biskupstwa: Lwów (1350), Włodzimierz (1358), Chełm (1359), arcybiskupstwo Halicz (1367). Papież Grzegorz XI bullą Debitum pastoralis offici z dnia 13 lutego 1375 roku utworzył metropolię w Haliczu z podległymi jej biskupstwami sufragalnymi: Przemyśl, Włodzimierz i Chełm[3]. W tym czasie organizacja diecezji była jeszcze w powijakach a na jej terenie było zaledwie około 20 rzymskokatolickich kościołów w miejscowościach: Blizne, Brzozów, Cergowa, Domaradz, Górki, Krosno, Rogi, Równe, Bukowsko, Sanok, Staromieście, Łańcut, Jarosław, Lubaczów, Przemyśl, Strzelczyska, Wisznia, Sambor, Drohobycz, Stryj, być może Tyczyn i Radymno, oraz trzy klasztory (franciszkański i dominikański w Przemyślu, oraz dominikański w Łańcucie[4].

Faktycznym organizatorem diecezji okazał się przybyły z Dolnej Saksonii w 1379 biskup Eryk z Winsen. Pod jego rządami biskupstwo zostało uposażone w majątek ziemski, wstępnie ustalono granice (pokrywające się z prawosławną eparchią przemyską), rozwikłano spór z biskupem halickim o wschodnią granicę, oraz podwojono liczbę kościołów do ok. 40, co pozwoliło diecezji normalnie funkcjonować pod względem finansowym. Do 1500 roku liczba parafii wzrosła do 140, po czym liczba ta rosła już nieznacznie: 153 (1640), 162 (1742) i 177 (1772)[5]. Rozwój diecezji przyhamowała m.in. Reformacja, w czasie której około 30 kościołów (ze 150) zostało zamienionych w zbory protestanckie (kalwinistyczne i Braci Polskich).

 
Diecezja Przemyska w 1938 roku i jej podział w 1945 (czerwona linia)

Po soborze trydenckim odnowiono podział diecezji na dekanaty. W 1594 odtworzono lub utworzono dekanaty: Przemyśl, Jarosław, Sanok, Sambor, Rzeszów, Dynów i Krosno[6]. Następnie powstały dekanaty Sokołów (1603, od 1630 Leżajsk), oraz Mościska (1641). Kolejne zmiany nastąpiły w 1746, kiedy dekanat przemyski został zastąpiony przez 4 nowe: nowomiejski, pruchnicki, tarnopolski i brzozowski, a więc w sumie diecezja liczyła 12 dekanatów obejmujących 179 parafii i filii. 24 marca 1751 roku bp Wacław Hieronim Sierakowski podzielił diecezję na trzy archidiakonaty: przemyski, jarosławski i brzozowski[7]. Do 1772 roku liczba parafii wzrosła do 181 skupionych w 12 dekanatach i 3 archidiakonatach[8].

Duże zmiany nastąpiły po rozbiorach Polski, w związku z powstaniem nowej diecezji tarnowskiej. Ostatecznie jej granice ustaliły się na początku XIX wieku. Była drugą co do wielkości w Galicji (po lwowskiej, przed tarnowską i krakowską). Obejmowała 23 570 km2, na terenie której żyło w 1880, 885 062 rzymskich katolików, najwięcej z 4 galicyjskich diecezji, a liczba ta urosła do 1914 roku do 1 181 569. Pociągało to za sobą wzrost liczby parafii (tudzież placówek duszpasterskich z 287 w 1867 do 322 w 1914) i dekanatów (z 27 w 1890 do 33 w 1914)[9].

Przed II wojną światową diecezja liczyła około 21 tysięcy km2, w większości na terenie województwa lwowskiego, zamieszkała była przez ponad milion sto tysięcy rzymskich katolików (52,9%). W 1945 po wytyczeniu nowej granicy polsko-sowieckiej 1/3 powierzchni znalazła się w Związku Radzieckim (w sumie 74 parafie, z których 4 z dekanatu Lesko powróciły w 1951 do Polski), w tym w całości dekanaty Drohobycz (15 parafii), Mościska (12), Rudki (9), Sambor (15) i Wisznia (7)[10].

Papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus z 25 marca 1992 ustanowił ją metropolią dla archidiecezji przemyskiej, diecezji rzeszowskiej oraz zamojsko-lubaczowskiej[11].

Instytucje edytuj

 
Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu
 
Bazylika Mniejsza Ducha Świętego i Kaplica Grobu Bożego w Przeworsku przy dawnym klasztorze bożogrobców
 
Sanktuarium Pasyjno-Maryjne w Kalwarii Pacławskiej

Biskupi edytuj

Główna świątynia edytuj

 
Herb Archidiecezji Przemyskiej

Kapituły edytuj

  • Przemyska Kapituła Metropolitalna
  • Brzozowska Kapituła Kolegiacka
  • Jarosławska Kapituła Kolegiacka
  • Krośnieńska Kapituła Kolegiacka
  • Przeworska Kapituła Kolegiacka

Bazyliki edytuj

Patroni edytuj

Kult świętych, błogosławionych i sług Bożych edytuj

Groby edytuj

Miejsca urodzenia edytuj

Archiprezbiteraty edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Parafie. przemyska.pl. [dostęp 2015-12-14].
  2. Konferencja Episkopatu Polski, Informator 2017, Biblos 2017, ISBN 978-83-7793-478-4
  3. Początki Biskupstwa Przemyskiego
  4. Hieronim E. Wyczawski: Problem początków diecezji przemyskiej. 1976, s. 138.
  5. Wiesław Müller: ORGANIZACJA TERYTORIALNA DIECEZJI PRZEMYSKIEJ W OKRESIE PRZEDROZBIOROWYM (1375—1772). s. 40.
  6. Monografie Bieszczadzkie t. 15. Organizacja Kościoła rzymskokatolickiego na pograniczu polsko-słowacko-ukraińskim. [dostęp 2016-07-17]. (pol.).
  7. Wiesław Müller: Organizacja terytorialna Diecezji Przemyskiej w okresie przedrozbiorowym (1375—1772). s. 43. [dostęp 2019-12-14].
  8. Akta parafii wyznania rzymskokatolickiego z diecezji przemyskiej z lat: 1825-1943. [dostęp 2016-07-17]. (pol.).
  9. Organizacja terytorialna i duszpasterska w diecezji przemyskiej rzymskokatolickiej w latach 1867-1914. W: Irena Homola-Skąpska: Z dziejów Krakowa, Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Kraków-Warszawa: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 389-424. ISBN 978-83-7188-931-8.
  10. Sławomir Zych, DIECEZJA PRZEMYSKA..., 2011, s. 29.
  11. Informacje ogólna. [dostęp 2015-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-27)]. (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj

Bibliografia edytuj