Pierwomszak

rodzaj mchów
(Przekierowano z Archidium)

Pierwomszak[4][5] (Archidium) – rodzaj mchów (prątników) z monotypowej rodziny pierwomszakowate Archidiaceae z rzędu pierwomszakowce Archidiales[2]. Rodzaj obejmuje ok. 30[6]–38[7] gatunków występujących na wszystkich kontynentach[6] z wyjątkiem Antarktydy. Najbardziej zróżnicowane są w strefie klimatu równikowego i ciepłego umiarkowanego[8]. W Polsce rośnie tylko jeden gatunek – pierwomszak naprzemianlistny A. alternifolium[4]. Rodzaj obejmuje mchy naziemne rosnące w miejscach wilgotnych[5], na nagiej, odsłoniętej glebie[8].

Pierwomszak
Ilustracja
Pierwomszak naprzemianlistny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

mchy

Klasa

prątniki

Podklasa

Dicranidae

Rząd

pierwomszakowce

Rodzina

pierwomszakowate

Rodzaj

pierwomszak

Nazwa systematyczna
Archidium Bridel
Bryol. Univ. 1: 747. 1827[3]
Typ nomenklatoryczny

A. phascoides Bridel[3]

Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckiego słowa αρχε arche znaczącego „pierwotny, prymitywny” ponieważ mech ten uznawano za taki ze względu na drobne rozmiary i zredukowany sporofit z zamkniętą zarodnią[8].

Morfologia edytuj

Gametofit
Drobne mchy o trwałym, podziemnym splątku[9]. Łodyżki osiągają od 1 do 20 mm długości[8], są wzniesione, z wyraźną wiązką środkową[6]. Na przekroju okrągłe[8]. Listki wzdłuż łodyżki rosnące drobne, lancetowate[6], w dolnej części łodyżki rzadziej stojące i drobniejsze[8]. Na szczycie większe listki perychecjalne (otaczające zarodnię) o pochwiastej nasadzie[6], często też o odmiennym kształcie – jajowate lub eliptyczne[8].
Sporofit
Sety brak. Zarodnia kulistawa, klejstokarpijna (zamknięta – bez perystomu[9]), bez dzióbka, osadzona na okrągławej stopie i otulona pochewką. Wewnątrz brak kolumienki, a worek zarodnikowy rozwija się tylko w dolnej części puszki zarodni, u góry znajduje się przestrzeń powietrzna[5]. Dojrzała zarodnia ma kolor brązowy lub złoty[8]. Zarodniki, których jest od kilku do 176[6], wysypują się po wypadnięciu stopy z pochewki[5].

Systematyka edytuj

Monotypowy rząd pierwomszakowce Archidiales Limpr. należy do podklasy Dicranidae Doweld, klasy prątniki Bryopsida Rothm., podgromady Bryophytina Engler, gromady mchy Bryophyta Schimp.[2] Do rzędu należy jedna rodzina – pierwomszakowate Archidiaceae Schimp. i jeden rodzaj pierwomszak Archidium Brid.[2] W niektórych ujęciach rodzaj, rodzina i rząd wyodrębniane są do własnej podklasy Archidiidae Engl.[4]

Wykaz gatunków[7][4]

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. a b c d B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2021-02-02] (ang.).
  3. a b Archidium. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-02-02].
  4. a b c d Ryszard Ochyra, Jan Żarnowiec, Halina Bednarek-Ochyra: Census Catalogue of Polish Mosses. Kraków: Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, 2003, s. 18. ISBN 83-85444-84-X.
  5. a b c d Bronisław Szafran: Mchy (Musci). T. I. Warszawa: PAN, PWN, 1957, s. 111.
  6. a b c d e f A.J.E. Smith: The Moss Flora of Britain and Ireland. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 2004, s. 144-145. ISBN 978-0-521-54672-0.
  7. a b Archidium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2021-02-02].
  8. a b c d e f g h Archidium Bridel. [w:] Flora of North America. Vol. 27 [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-02-03].
  9. a b J. Mickiewicz, D. Sobotka: Zarys briologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 106.