Armia Wielkopolska, Wojsko Wielkopolskie (właściwie: Siły Zbrojne Polskie w byłym zaborze pruskim) – polska formacja wojskowa okresu powstania wielkopolskiego 1918–1919, podporządkowana Komisariatowi Naczelnej Rady Ludowej.

Siły Zbrojne Polskie w byłym zaborze pruskim
Armia Wielkopolska
Ilustracja
Orzełek Wojsk Wielkopolskich
Państwo

 Polska

Historia
Data sformowania

27 grudnia 1918

Data rozformowania

25 maja 1919

Pierwszy dowódca

Stanisław Taczak

Dane podstawowe
Podporządkowanie

Naczelna Rada Ludowa

Józef Dowbor-Muśnicki jako dowódca Armii Wielkopolskiej
Powstańcy wielkopolscy.
Powstańcy wielkopolscy w okopach, styczeń 1919
Powstańcy wielkopolscy – rekonstrukcja, obchody Święta Niepodległości w Warszawie, 2007
Pomniki powstańców wielkopolskich
Pomnik Ottona von Bismarcka w Poznaniu na początku XX wieku.
Improwizowany wagon szturmowy ze składu pociągu pancernego „Poznańczyk” z okresu powstania, Muzeum Broni Pancernej w CSWL w Poznaniu
Mundur gen. J. Dowbor-Muśnickego, dowódcy Armii Wielkopolskiej, ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Organizacja i rozbudowa armii edytuj

Rozkaz dzienny nr 2 z 7 stycznia 1919 roku dokonał podziału opanowanych ziem na siedem Okręgów Wojskowych:

Następnego dnia, Rozkazem dziennym nr 8 stworzono kolejne dwa Okręgi:

  • VIII Okręg: Inowrocław, Strzelno (ppor. Paweł Cyms),
  • IX Okręg: Kościan, Śmigiel, Leszno, Wschowa (ppor. Gomerski).

Władze stwierdziły konieczność zwiększenia liczebności oddziałów powstańczych, stąd 17 stycznia ogłoszono pobór do Armii Wielkopolskiej – objął on roczniki: 1897, 1898 i 1899. Następnego dnia dokonano podziału frontu na kilka odcinków: północny, zachodni, południowo-zachodni („Grupa Leszno”) i południowy.

21 stycznia 1919 r. NRL ustaliła rotę przysięgi Armii Wielkopolskiej. Z tego powodu pojawił się konflikt pomiędzy Radą a szefem sztabu, piłsudczykiem Stachiewiczem. W sytuacji, gdy przedstawiciele Wielkopolski zasiadali w rządzie w Warszawie, a Trąmpczyński miał zostać marszałkiem Sejmu Ustawodawczego, NRL wciąż obstawała przy formalnej przynależności ziem wielkopolskich do Prus. Tekst przysięgi zobowiązywał więc żołnierzy do wierności Radzie, a nie władzom warszawskim.

26 stycznia 1919 r. żołnierze Armii Wielkopolskiej, wraz z gen. Dowborem-Muśnickim, złożyli uroczystą przysięgę na placu Wilhelmowskim, przemianowanym wówczas na plac Wolności w Poznaniu.

W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję, że Polsce, Ojczyźnie mojej i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę, że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będę, że Komisarzowi Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i dowódcom, i przełożonym swoim mianowanym przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłuszny będę, że w ogóle tak zachowywać się będę, jak przystoi na mężnego i prawego żołnierza-Polaka, że po zjednoczeniu Polski złożę przysięgę żołnierską, ustanowioną przez polską zwierzchność państwową.

Podpisanie rozejmu nie oznaczało automatycznego zaprzestania wszelkich działań zbrojnych. Nie zostało określone, kiedy układ wchodzi w życie, a Niemcy – wbrew postanowieniom rozejmu – zatrzymali tereny ciągnące się od Miałów na północy, poprzez Międzychód i Zbąszyń na południu. 18 lutego 1919 doszło do potyczki pod Rynarzewem, Polacy zdobyli wówczas pociąg pancerny.

W kwietniu 1919 r. generał Dowobor-Muśnicki zajął się przede wszystkim rozbudową Armii Wielkopolskiej. Równocześnie z ogłoszeniem poboru przystąpiono do formowania trzech dywizji strzelców, brygady jazdy i brygady artylerii ciężkiej oraz pięciu eskadr lotniczych, a także formacji i zakładów służb. Każda dywizja strzelców składać się miała z dwóch brygad po dwa pułki strzelców, pułku artylerii polowej, batalionu saperów, kompanii telegraficznej. Brygada jazdy miała liczyć trzy pułki ułanów. Zrezygnowano z organizacji brygady artylerii ciężkiej na rzecz utworzenia brygad artylerii w każdej z dywizji strzelców. Z pięciu zaplanowanych eskadr lotniczych sformowano cztery, w tym dwie wywiadowcze i dwie myśliwskie.

3 maja 1919 część armii wzięła udział w defiladzie, która odbyła się na podpoznańskim lotnisku Ławica. Siły wielkopolskie liczyły sobie już wówczas ok. 70 tys. żołnierzy.

24 maja 1919 konieczność wprowadzenia jednolitego dowództwa zauważył gen. Dowbor-Muśnicki, który pisał do Komisariatu NRL:

Ze względu na ogólną sytuację wojskową i grożące niebezpieczeństwo rozszerzenia się walki z Niemcami na całą granicę polsko-niemiecką uważam za wskazanie ześrodkowanie w jednym ręku dowództwa nad całym ewentualnym frontem zachodnim i wnoszę do Komisariatu NRL o poczynienie odpowiednich w tym kierunku kroków."[2]

Dowbor-Muśnicki myślał o sobie, jako o dowódcy całości sił polskich na froncie zachodnim.

7 sierpnia 1919 r. Naczelne Dowództwo WP rozkazem nr 2536/III nakazało Dowództwu Sił Zbrojnych w byłym zaborze pruskim przystąpić do formowania 4 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, której zadaniem miało być zajęcie Pomorza. 16 sierpnia tego roku dywizję przemianowano na Dywizję Strzelców Pomorskich.

Dowódcy Wojsk Wielkopolskich edytuj

Pierwszym dowódcą Armii (jak i całego powstania) był mjr Stanisław Taczak, lecz z przyczyn personalnych (zbyt niski stopień) i politycznych (dopuszczał do organizacji rad żołnierskich) Józef Piłsudski zaproponował komisariatowi NRL dwóch innych kandydatów na to stanowisko: gen. Eugeniusza de Henninga-Michaelisa i gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Ostatecznie Rada wybrała Muśnickiego i to on 11 stycznia otrzymał mocą dekretu NRL tytuł "Głównodowodzącego wszystkich Sił Zbrojnych Polskich byłego zaboru pruskiego"[3].

Zdjęcie Imię i nazwisko Stopień Okres urzędowania
Stanisław Taczak
mjr
27 grudnia 191811 stycznia 1919
Józef Dowbor-Muśnicki
gen. por
11 stycznia25 maja 1919

Scalenie Armii Wielkopolskiej z Wojskiem Polskim edytuj

25 maja 1919 r. Armia Wielkopolska podporządkowana została Naczelnemu Dowództwu WP, przy zachowaniu jej odrębnej organizacji. Natomiast w dniu 30 maja tego roku przekształcono Straż Ludową w Wojska Obrony Krajowej. Z chwilą włączenia do Wojska Polskiego wszystkie wielkie jednostki oraz samodzielne oddziały i pododdziały wielkopolskie zostały przemianowane. Ich nazwy dostosowano do obowiązującego w WP nazewnictwa jednostek. Nadane zostały im kolejne numery, po jednostkach sformowanych w kraju i jednostkach byłej Armii Polskiej we Francji. Funkcje dowódcze w wojskach wielkopolskich objęło również wielu służących wcześniej z Dowborem-Muśnickim w I Korpusie Polskim na Wschodzie, a później w Wojsku Polskim oficerów np. gen. Daniel Konarzewski, gen. Michał Milewski czy płk Stanisław Wrzaliński.

Wykaz jednostek Armii Wielkopolskiej włączonych do Wojska Polskiego.

Nazwa i numer jednostki Wojska Wielkopolskiego
Dowództwo Główne SZP w byłym zaborze pruskim
Piechota:
1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich
2 Dywizja Strzelców Wielkopolskich
3 Dywizja Strzelców Wielkopolskich
Pomorska Dywizja Strzelców (b. 4 DSW)
I Brygada 1 DSW
II Brygada 1 DSW
I Brygada 2 DSW
II Brygada 2 DSW
I Brygada Pomorskiej Dywizji Strzelców
II Brygada Pomorskiej Dywizji Strzelców
I Brygada 3 DSW
II Brygada 3 DSW
1 Pułk Strzelców Wielkopolskich
2 Pułk Strzelców Wielkopolskich
3 Pułk Strzelców Wielkopolskich
4 Pułk Strzelców Wielkopolskich
5 Pułk Strzelców Wielkopolskich
6 Pułk Strzelców Wielkopolskich
7 Pułk Strzelców Wielkopolskich
8 Pułk Strzelców Wielkopolskich
9 Pułk Strzelców Wielkopolskich
10 Pułk Strzelców Wielkopolskich
11 Pułk Strzelców Wielkopolskich
12 Pułk Strzelców Wielkopolskich
Toruński Pułk Strzelców
Grudziądzki Pułk Strzelców
Starogardzki Pułk Strzelców
Kaszubski Pułk Strzelców
1 Pułk Rezerwowy
2 Pułk Rezerwowy (b. 1 Pułk Obrony Krajowej)
Bytomski Pułk Strzelców
Jazda:
I Brygada Jazdy Wielkopolskiej
1 Pułk Ułanów Wielkopolskich
2 Pułk Ułanów Wielkopolskich
3 Pułk Ułanów Wielkopolskich
4 Pułk Ułanów Nadwiślańskich (b. 4 p.uł.wlkp)
Artyleria:
I Brygada Artylerii Wielkopolskiej
II Brygada Artylerii Wielkopolskiej
nie istniała
III Brygada Artylerii Wielkopolskiej
1 Pułk Artylerii Ciężkiej Wielkopolskiej
II i III/1 Pułku Artylerii Ciężkiej Wielkopolskiej
2 Pułk Artylerii Ciężkiej Wielkopolskiej
1 Pułk Artylerii Polowej Wielkopolskiej
2 Pułk Artylerii Polowej Wielkopolskiej
3 Pułk Artylerii Polowej Wielkopolskiej
Bateria Zapasowa Poznań-Główna
Bateria Zapasowa Pomorskiej Dywizji Strzelców
I Dywizjon Artylerii Konnej Wielkopolskiej
Inspektorat Wojsk Lotniczych
I Grupa Lotnicza Wielkopolska
1 Eskadra Polna Wielkopolska
2 Eskadra Lotnicza Wielkopolska
3 Eskadra Lotnicza Wielkopolska
4 Eskadra Bojowa Wielkopolska
planowana piąta eskadra
III Lotniczy Dywizjon Zapasowy
Oficerska Szkoła Aeronautów-Obserwatorów
Dowództwo Wojsk Aeronautycznych
I Grupa Aeronautyczna
1 Polowa Kompania Aeronautyczna
2 Polowa Kompania Aeronautyczna
3 Polowa Kompania Aeronautyczna
Kadra Oddziałów Aeronautycznych
Ruchomy Park Aeronautyczny
Oficerska Szkoła Aeronautyczna
Saperzy:
I Batalion Saperów Wielkopolskich
II Batalion Saperów Wielkopolskich
3/I Batalionu Saperów Wielkopolskich
4/II Batalionu Saperów Wielkopolskich
Łączność:
I Batalion Telegrafistów Wielkopolskich
1/I Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich
2/I Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich
3/I Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich
4/I Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich
II Batalion Telegrafistów Wielkopolskich
1/II Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich
?/II Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich
4/II Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich
Wojska samochodowe:
I Wielkopolska Autokolumna Ciężarowa
II Wielkopolska Autokolumna Ciężarowa
III Wielkopolska Autokolumna Ciężarowa
IV Wielkopolska Autokolumna Ciężarowa
Służba sanitarna:
Lazaret Polowy
Lazaret Polowy
Lazaret Polowy
Lazaret Polowy
Kompania Sanitarna
Kompania Sanitarna
Kompania Sanitarna
Służba weterynaryjna:
Lazaret Koni
Lazaret Koni
Lazaret Koni
Poczty polowe:
Główna Poczta Polowa w Poznaniu
Poczta Polowa Wielkopolska Nr 1
Poczta Polowa Wielkopolska Nr 2
Poczta Polowa Wielkopolska Nr 3
Poczta Polowa Wielkopolska Nr 4
Poczta Polowa Wielkopolska Nr 5
Nazwa i numer jednostki nadane w Wojsku Polskim
Dowództwo Frontu Wielkopolskiego
Dowództwo Okręgu Generalnego „Poznań”
Piechota:
14 Wielkopolska Dywizja Piechoty
15 Wielkopolska Dywizja Piechoty
17 Wielkopolska Dywizja Piechoty
16 Pomorska Dywizja Piechoty
XXVII Brygada Piechoty
XXVIII Brygada Piechoty
XXIX Brygada Piechoty
XXX Brygada Piechoty
XXXI Brygada Piechoty
XXXII Brygada Piechoty
XXXIII Brygada Piechoty
XXXIV Brygada Piechoty
55 Poznański Pułk Piechoty
56 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
57 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
58 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
59 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
60 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
61 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
62 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
67 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
68 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
69 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
70 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
63 Toruński Pułk Piechoty
64 Grudziądzki Pułk Piechoty
65 Starogardzki Pułk Piechoty
66 Kaszubski Pułk Piechoty
155 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
159 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
167 Pułk Piechoty
Jazda:
VII Brygada Jazdy
15 Pułk Ułanów Poznańskich
16 Pułk Ułanów Wielkopolskich
17 Pułk Ułanów Wielkopolskich
18 Pułk Ułanów Pomorskich
Artyleria:
XIV Brygada Artylerii
XV Brygada Artylerii
XVI Brygada Artylerii
XVII Brygada Artylerii
14 Pułk Artylerii Ciężkiej Wielkopolskiej
17 Pułk Artylerii Ciężkiej Wielkopolskiej
15 Pułk Artylerii Ciężkiej Wielkopolskiej
16 Pułk Artylerii Ciężkiej
15 Pułk Artylerii Polowej Wielkopolskiej
17 Pułk Artylerii Polowej Wielkopolskiej
14 Pułk Artylerii Polowej Wielkopolskiej
włączona do 16 Pomorskiego Pułku Artylerii Polowej
włączona do 16 pap
VII Dywizjon Artylerii Konnej Wielkopolskiej
rozformowany
VII Grupa Lotnicza
12 Eskadra Wywiadowcza
13 Eskadra Myśliwska
14 Eskadra Wywiadowcza
15 Eskadra Myśliwska
21 Eskadra Niszczycielska
III Lotniczy Dywizjon Zapasowy
rozformowana
Batalion Zapasowy 1 Pułku Aeronautycznego
Oficerska Szkoła Aeronautyczna
Saperzy:
XV Batalion Saperów
XIV Batalion Saperów
XVII Batalion Saperów
jak wyżej
XVI Batalion Saperów
Łączność:
VII Batalion Telegraficzny
15 Kompania Telegraficzna Dywizyjna
7 Kompania Telegraficzna Ciężka
7 Kompania Telegraficzna Jazdy
16 Kompania Telegraficzna Dywizyjna
rozformowany
14 Kompania Telegraficzna Dywizyjna
7 Kompania Telegraficzna Budowlana
17 Kompania Telegraficzna Dywizyjna
7 Kompania Telegraficzna Parkowa
7 Kompania Telegraficzna Szkolna
7 Kompania Telegraficzna Zapasowa
Wojska samochodowe:
76 Kolumna Samochodów Ciężarowych
77 Kolumna Samochodów Ciężarowych
78 Kolumna Samochodów Ciężarowych
79 Kolumna Samochodów Ciężarowych
Służba sanitarna:
Szpital Polowy Nr 701
Szpital Polowy Nr 704
Szpital Polowy Nr 707
Szpital Polowy Nr 710 J (Jazdy)
Szpital Polowy Nr 702
Szpital Polowy Nr 705
Szpital Polowy Nr 708
Służba weterynaryjna:
Szpital Koni Nr 7
Szpital Koni Nr 14
Szpital Koni Nr 15
Poczty polowe:
Główna Poczta Polowa Nr VI w Poznaniu (Dowództwo Okręgu Generalnego "Poznań")
Poczta Polowa Nr 48 (2 Dywizja Strzelców Wielkopolskich)
Poczta Polowa Nr 49 (Dowództwo Grupy Zachodniej Frontu Wielkopolskiego)
Poczta Polowa Nr 50 (3 Dywizja Strzelców Wielkopolskich)
Poczta Polowa Nr 51 (Dowództwo Frontu Wielkopolskiego)
Poczta Polowa Nr 52 (1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich)

Barwa, mundur i symbole Armii Wielkopolskiej edytuj

Guziki żołnierskie Armii Wielkopolskiej

Oznaczenia stopni wojskowych Armii Wielkopolskiej

Stopień w piechocie i lotnictwie/jeździe/artylerii Współczesny odpowiednik Oznaki stopnia
strzelec/ułan/kanonier szeregowy  
starszy strzelec/st. ułan/st. kanonier starszy szeregowy  
kapral/kapral/kapral kapral  
plutonowy/plutonowy/plutonowy plutonowy  
sierżant/wachmistrz/ogniomistrz sierżant  
sierżant sztabowy/wachmistrz sztabowy/ogniomistrz sztabowy sierżant sztabowy  
podporucznik/podporucznik/podporucznik podporucznik  
porucznik/porucznik/porucznik porucznik  
kapitan/rotmistrz/kapitan kapitan  
major/major/major major
podpułkownik/podpułkownik/podpułkownik podpułkownik  
pułkownik/pułkownik/pułkownik pułkownik
generał podporucznik generał brygady
generał porucznik generał dywizji
generał broni generał broni

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Marek Rezler, Powstanie Wielkopolskie, Poznań 2008, s. 155.
  2. J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia, Warszawa 1935, s. 84.
  3. Wrzosek M., Wojny o granice Polski Odrodzonej, Wiedza Powszechna, 1992, ISBN 83-214-0752-8

Bibliografia edytuj

  • A. Czubiński, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Geneza-charakter-znaczenie, Poznań 1978.
  • Z. Grot, I. Pawłowski, M. Pirko, Wielkopolska w walce o niepodległość 1918-1919. Wojskowe i polityczne aspekty Powstania Wielkopolskiego, Warszawa 1968.
  • K. Kandziora, Działalność POW w Poznaniu. Przyczynek do historii Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego w latach 1918-1919, Warszawa 1939.
  • K. Kruszyński, Poznańczycy w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1921, Poznań 2010.
  • A. Rzepecki, Powstanie grudniowe w Wielkopolsce. 27 XII 1918, Poznań 1919.
  • Z. Wieliczka, Wielkopolska w Prusy w dobie powstania 1918/1919, Poznań 1932.
  • H. Zieliński, Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (1918–1921), [w:] Droga przez Półwiecze.

Linki zewnętrzne edytuj