Asteroideae

podrodzina roślin

Asteroideae – podrodzina w obrębie astrowatych (Asteraceae). W świetle współczesnej wiedzy o powiązaniach filogenetycznych w obrębie astrowatych, przyjmowana jest pozycja systematyczna i podział zdefiniowany przez Panero i Funk w 2002[3], później aktualizowany[4][5], stosowany także przez Angiosperm Phylogeny Website[2]. W ujęciu takim podrodzina obejmuje 70% zróżnicowania gatunkowego całej rodziny astrowatych[6]. Dawniej Asteroideae nazywane rurkokwiatowymi (też Tubuliflorae) stanowiły jedną z dwóch podrodzin astrowatych (przeciwstawianą języczkokwiatowym Lactucoideae = Liguliflorae) i tak też jeszcze przedstawiany jest zwykle podział astrowatych w polskojęzycznych podręcznikach akademickich[7][8]. W ujęciu takim rurkokwiatowe mają charakter parafiletyczny (Cichorioideae odpowiadające języczkokwiatowym są kladem zagnieżdżonym w obrębie rurkokwiatowych) i dlatego przez taksonomów są one obecnie wąsko definiowane.

Asteroideae
Ilustracja
Aster gawędka
Systematyka[1][2]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Podkrólestwo rośliny zielone
Nadgromada rośliny telomowe
Gromada rośliny naczyniowe
Podgromada rośliny nasienne
Nadklasa okrytonasienne
Klasa Magnoliopsida
Nadrząd astropodobne
Rząd astrowce
Rodzina astrowate
Podrodzina Asteroideae
Nazwa systematyczna
Asteroideae (Cass.) Lindley
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

SystematykaEdytuj

Pozycja systematyczna podrodzinyEdytuj

Kladogram na bazie publikacji Panero i Funka (2008)[5], stosowany także przez APweb[2] oraz Tree of Life (web project)[6]:


astrowate

Barnadesioideae: 9 rodzajów, 93 gatunki. Ameryka Południowa, głównie Andy




Stifftioideae: 10 rodzajów, 40 gatunków. Ameryka Południowa i Azja



Mutisioideae: 58 rodzajów, 750 gatunków. Ameryka Południowa




Wunderlichioideae: 8 rodzajów, 24 gatunki, głównie Wenezuela i Gujana




Gochnatioideae: 4 lub 5 rodzajów, 90 gatunków




Hecastocleidoideae: tylko Hecastocleis shockleyi z południowo-zachodniej części USA




Carduoideae: 83 rodzaje, 2500 gatunków, na całym świecie




Pertyoideae: 5 lub 6 rodzajów, 70 gatunków




Gymnarrhenoideae: tylko Gymnarrhena micrantha z północnej Afryki




Cichorioideae: 224 rodzaje, 3200 gatunków, na całym świecie




Corymbioideae tylko rodzaj Corymbium z 7 gatunkami



Asteroideae: 1130 rodzajów i 16,2 tysiąca gatunków, na całym świecie












Podział systematyczny podrodzinyEdytuj

W obrębie podrodziny wyróżnia się trzy główne linie rozwojowe określane rangą nadplemion. Relacje filogenetyczne i ich dalszy podział na plemiona przedstawia poniższy kladogram sporządzony na bazie publikacji Panero i Funka (2008)[5][6][4]:


Asteroideae
Senecionodae

Senecioneae


Asterodae

Calenduleae




Gnaphalieae




Anthemideae



Astereae





Helianthodae

Inuleae




Athroismeae




Feddeeae




Helenieae




Coreopsideae





Neurolaeneae




Tageteae




Chaenactideae



Bahieae







Polymnieae




Heliantheae




Millerieae





Perityleae



Eupatorieae




Medieae













SenecioneaeEdytuj

 
Starzec wiosenny

Plemię Senecioneae Cass. (1819) stanowi klad bazalny podrodziny Asteroideae i zarazem jest jedynym taksonem w obrębie nadplemienia Senecionodae. Rośliny tu zaliczane występują na całym świecie, centra zróżnicowania mają w Afryce południowej, w Ameryce Środkowej, w Andach oraz w południowo-wschodniej Azji[4]. We florze Polski reprezentantami są rodzaje: erechtites, lepiężnik, miłosna, omieg, podbiał, podbiałek, starzec. Rośliny z kilku kolejnych rodzajów bywają uprawiane (np. języczka)[9].

Wykaz rodzajów[10]:

CalenduleaeEdytuj

 
Nagietek lekarski

Plemię Calenduleae Cass. stanowi klad bazalny nadplemienia Asterodae. Rośliny tu klasyfikowane występują naturalnie w Afryce (centrum zróżnicowania w Afryce południowej), tylko rodzaj nagietek rozprzestrzenił się poza kontynent afrykański sięgając Europy środkowej i południowo-zachodnią Azję. Rośliny tu zaliczane nie wykształcają puchu kielichowego. Częsta jest także heterokarpia – wykształcanie różnokształtnych owoców na tej samej roślinie[4].

Wykaz rodzajów[10]:

GnaphalieaeEdytuj

 
Szarota błotna

Plemię Gnaphalieae (Cass.) Lecoq & Juillet (1831) obejmuje rośliny z centrami występowania na wszystkich kontynentach półkuli południowej. Łuski okrywy kwiatostanu są zwykle błoniaste, często jaskrawo zabarwione, liście całobrzegie[4]. W polskiej florze przedstawicielami są: kocanki, szarota, szarotka, ukwap[11].

Wykaz rodzajów[10]:

AnthemideaeEdytuj

 
Rumian polny

Plemię Anthemideae Cass. (1819) obejmuje rośliny o liściach zwykle silnie podzielonych i posiadających charakterystyczny zapach. Listki okrywy zwykle błoniasto obrzeżone. Centra występowania to południowa Afryka, obszar śródziemnomorski i Azja środkowa[4]. W polskiej florze przedstawicieli mają rodzaje: bylica, jastrun, maruna, rumian, rumianek, wrotycz, złocień[11].

Wykaz rodzajów[10]:

AstereaeEdytuj

 
Aster incisa

Plemię Astereae Cass. (1819) obejmuje astrowate, których dno kwiatowe jest zwykle nagie, listki otaczające okrywę ułożone są w 3–5 rzędach. Rośliny występują na całym świecie, największe zróżnicowanie osiągając w Afryce, Ameryce Północnej i w Australii[4].

Wykaz rodzajów[10]:

InuleaeEdytuj

 
Oman łąkowy

Plemię Inuleae Cass. (1819) obejmuje dwa klady określane jako podplemiona Inulinae i Plucheinae. Do tego pierwszego należą rośliny o kwiatach zwykle żółtych, występujące głównie w obszarze śródziemnomorskim, w Afryce północnej i wschodniej oraz w Azji południowo-zachodniej. Drugie podplemię obejmuje rośliny o kwiatach zwykle purpurowych i jego przedstawiciele spotykani są na całym świecie w strefie klimatu ciepłego[4]. W polskiej florze występują jako gatunki rodzime przedstawiciele rodzajów pierwszego z podplemion – oman i płesznik, dziczeje tu także smotrawa okazała[11].

Wykaz rodzajów[10]:

AthroismeaeEdytuj

Plemię Athroismeae Panero (2002) obejmuje tylko 6 rodzajów spotykanych w Afryce i Australii[4].

Wykaz rodzajów[10]:

FeddeeaeEdytuj

Plemię Feddeeae to takson monotypowy z rodzajem endemicznym dla Kuby. Rośliny mają skórzaste, całobrzegie liście i jednakowe, białe kwiaty tworzące niewielkie kwiatostany[4].

HelenieaeEdytuj

 
Dzielżan jesienny

Plemię Helenieae Benth. & Hook. (1832) obejmuje rośliny występujące na kontynentach amerykańskich, z centrum zróżnicowania w południowo-zachodniej Ameryce Północnej[4]. W Europie środkowej niektórzy przedstawiciele są uprawiani (np. gailardia oścista, nadobna i dzielżan jesienny)[9].

Wykaz rodzajów[10]:

CoreopsideaeEdytuj

 
Nachyłek lancetowaty

Plemię Coreopsideae Lindl. (1829) obejmuje rodzaje występujące przede wszystkim w Ameryce Północnej i Południowej[4]. Jedyny rodzaj mający naturalnych przedstawicieli we florze Europy środkowej to uczep. Poza tym uprawiane są tu gatunki m.in. z rodzaju nachyłek, kosmos i dalia[11].

Wykaz rodzajów[10]:

NeurolaeneaeEdytuj

Plemię Neurolaeneae Rydb. (1927) obejmuje rośliny o łodygach dętych, korzeniących się w węzłach. Występują głównie w strefie tropikalnej Nowego Świata, kilka gatunków rośnie w tropikach Starego Świata[4].

Wykaz rodzajów[10]:

TageteaeEdytuj

 
Aksamitka rozpierzchła

Plemię Tageteae Cass. (1819) obejmuje rodzaje występujące w strefie klimatu ciepłego i w tropikach Nowego Świata, tylko jeden gatunek z rodzaju Flaveria rośnie poza tym w Australii. Rośliny wyróżniają się specyficznym zapachem monoterpenów i często wyraźnie i mocno żebrowanymi niełupkami[4]. Należący tu rodzaj aksamitka obejmuje gatunki popularne w uprawie, m.in. w Europie środkowej[9].

Wykaz rodzajów[10]:

ChaenactideaeEdytuj

 
Chaenactis artemisiifolia

Plemię Chaenactideae B. G. Baldwin (2002) obejmuje tylko trzy rodzaje spotykane w zachodniej części Ameryki Północnej, głównie w Kalifornii[4].

Wykaz rodzajów[10]:

BahieaeEdytuj

 
Bahia ambrosioides

Plemię Bahieae B.G. Baldwin (2002) obejmuje rośliny najbardziej zróżnicowane na południowym zachodzie Ameryki Północnej, poza tym występujące w Ameryce Południowej, Afryce tropikalnej i na wyspach południowego Pacyfiku[4].

Wykaz rodzajów[10]:

PolymnieaeEdytuj

Plemię Polymnieae (H. Rob.) Panero (2002) obejmuje tylko jeden rodzaj roślin o naprzeciwległych liściach, występujących we wschodniej części Ameryki Północnej[4].

HeliantheaeEdytuj

 
Słonecznik zwyczajny

Plemię Heliantheae Cass. (1819) obejmuje rośliny występujące głównie w tropikach i klimacie umiarkowanym na obu kontynentach amerykańskich[4]. Z plemienia tego pochodzi szereg rodzajów, których przedstawiciele są popularni w uprawie, także w Europie środkowej – np. cynia, jeżówka, słonecznik. Należy tu także wiele roślin inwazyjnych w Europie, np. z rodzajów ambrozja, iwa, rudbekia, rzepień[11].

Wykaz rodzajów[10]:

MillerieaeEdytuj

 
Żółtlica drobnokwiatowa

Plemię Millerieae obejmuje rośliny o liściach zwykle naprzeciwległych i gruczołowato owłosionych. Zasięg geograficzny obejmuje przede wszystkim Meksyk i północne Andy, gdzie jest największe zróżnicowanie przedstawicieli. Poza tym rośliny te występują w tropikach całego świata[4]. W Europie środkowej inwazyjne są gatunki z rodzaju żółtlica[11].

Wykaz rodzajów[10]:

PerityleaeEdytuj

 
Perityle incana

Plemię Perityleae B.G. Baldwin (2002) obejmuje rosnące wśród skał byliny i krzewy o gruczołowatych liściach. Występują one głównie na terenach pustynnych południowo-zachodniej części Ameryki Północnej, poza tym w Andach i na wyspach Desventuradas[4].

Wykaz rodzajów[10]:

EupatorieaeEdytuj

 
Sadziec konopiasty

Plemię Eupatorieae Cass. 1819 obejmuje rośliny, które łączy specyficzny skład chemiczny wydzieliny miodników, poza tym posiadają one zwykle liście naprzeciwległe, koszyczki dyskowate, kwiaty promieniste o barwie białej, różowej do fioletowej (nigdy żółtej). Przedstawiciele występują na półkuli zachodniej z kilkoma rodzajami rozpowszechnionymi w całych tropikach[4]. W Europie środkowej dziko rośnie tylko sadziec konopiasty, uprawiane są też gatunki z rodzajów żeniszek, liatra, też sadziec purpurowy[11].

Wykaz rodzajów[10]:

MadieaeEdytuj

 
Arnika górska

Plemię Madieae reprezentowane jest głównie we florze zachodniej Ameryki Północnej (zwłaszcza w Kalifornii)[4]. Jedyny przedstawiciel we florze Europy środkowej należy do rodzaju arnika[11].

Wykaz rodzajów[10]:

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-27] (ang.).
  3. ↑ Panero J.L., Funk V.A.. Toward a phylogenetic subfamilial classification for the Compositae (Asteraceae). „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 115 (4), s. 909–922, 2002. Biological Society of Washington. 
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v B. Baldwin, J.M. Bonifacino, T. Eriksson, V. A. Funk, C.A. Mannheimer, B. Nordenstam, N. Roque, I. Ventosa: Compositeae classification (ang.). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-05-24].
  5. ↑ a b c Panero, J. L., V. A. Funk. 2008. The value of sampling anomalous taxa in phylogenetic studies: major clades of the Asteraceae revealed. Mol. Phylogenet. Evol. 47: 757-782
  6. ↑ a b c Jose L. Panero: Asteroideae (ang.). Tree of Life. [dostęp 2010-05-27].
  7. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  8. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika Systematyka. Wyd. t. 2, wydanie 10. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 83-01-10951-3.
  9. ↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Genera of Compositae (ang.). compositae.org. [dostęp 2010-05-27].
  11. ↑ a b c d e f g h Mirek Zbigniew, Piękoś-Mirkowa Halina, Zając Adam, Zając Maria: Vascular plants of Poland – a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Asteroideae&oldid=62822810”