August Witkowski
August Wiktor Witkowski (ur. 12 października 1854 w Brodach, zm. 21 stycznia 1913 w Krakowie[2]) – polski fizyk, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie[3]. Zięć Piotra Stefana Seifmana.
August Witkowski w 1905 roku (fotografia Józefa Sebalda) | |
Data i miejsce urodzenia |
12 października 1854 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
21 stycznia 1913 |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie | |
Uczelnia | |
Wydział |
fizyczny |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujBył synem urzędnika bankowego, szkołę realną i gimnazjum ukończył w Brodach, dalej kształcił się we Lwowie. Maturę zdał w 1872 i zapisał się na Wydział Inżynierii lwowskiej Akademii Technicznej. Studia ukończył w 1877 uzyskując dyplom inżyniera zostając równocześnie asystentem w Katedrze Geodezji. Zapisał się także na Uniwersytet im. Jana Kazimierza, gdzie studiując matematykę i fizykę uzyskał tytuł nauczyciela szkół realnych. Wydział Krajowy widząc znakomite wyniki postanowił ufundować dla Witkowskiego stypendium zagraniczne. Na 2 lata wyjechał on do Berlina, gdzie studiował pod kierunkiem Gustava Kirchhoffa, a następnie udał się na roczne stypendium do Anglii, gdzie był uczniem Williama Thomsona. W 1881 powrócił do kraju, a rok później uzyskał habilitację. W 1884 został profesorem Politechniki Lwowskiej uzyskując w wieku 33 lat w 1887 tytuł profesora zwyczajnego. W 1888, po śmierci Zygmunta Wróblewskiego, władze Uniwersytetu Jagiellońskiego zaproponowały Witkowskiemu objęcie Katedry Fizyki, w tym samym roku przeniósł się do Krakowa. W roku 1892 został doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1912 także Politechniki Lwowskiej.
W 1889 został członkiem korespondentem (zob.: kopię dyplomu po lewej), a w 1893 został członkiem rzeczywistym Akademii Umiejętności w Krakowie. Od 1889 zabiegał o wybudowanie nowego Zakładu Fizyki UJ, co udało się po przeszło 20 latach starań. W rezultacie w 1912 otwarto pierwszy nowoczesny Zakład Fizyki na ziemiach polskich. W 1910 został odznaczony za wybitne osiągnięcia Orderem Żelaznej Korony III klasy oraz na rok akademicki 1910–1911 został rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie na uczelni doszło do zajść i strajku.
Zajmował się głównie fizyką doświadczalną, choć opublikował kilka prac z zakresu fizyki teoretycznej. Interesowała go przede wszystkim fizyka gazów, szczególnie w niskich temperaturach. Zajmował się także m.in. przewodnictwem elektrycznym i mechanizmem rozchodzenia się fal elektromagnetycznych.
Dewizą jego życia były słowa „Dużo wiedzieć jest rzeczą piękną, ale nierównie ważniejsze jest umieć dowiedzieć się czegoś”.
Napisał trzytomowy podręcznik Zasady fizyki, wydany w latach 1892–1912. Opracował „Zbiór tablic matematyczno – fizycznych”.
28 stycznia 1913 decyzją władz UJ został patronem Zakładu Fizyki UJ – Collegium Witkowskiego. Od 1921 jest patronem V Liceum Ogólnokształcącego w Krakowie oraz od 2005 Zespołu Szkół Drogowo-Geodezyjnych i Licealnych w Jarosławiu. W latach 1930–1957 był patronem obecnego II Liceum Ogólnokształcącego w Skarżysku-Kamiennej (obecnie im. Adama Mickiewicza)[4].
Na XXXV Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskiego, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się August Witkowski[a][5].
Zmarł nagle, cierpiąc od lat na chorobę niedokrwienną serca. Został pochowany 24 stycznia 1913 w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim (kwatera Ł, rząd płn.)[6].
Odznaczenia i nagrody
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 11 listopada 1936)[7]
- Order Żelaznej Korony III klasy (Austro-Węgry, 1910)
- Nagroda Fundacji Franciszka Kochmana (1908)[8]
- Wiadomości początkowe z geografii fizycznéj i meteorologii, Warszawa, 1884[10];
- Thermomètre électrique pour les basses températures, Cracovie, 1891;
- Sur la dilatation et la compressibilité de l'air atmosphérique, Cracovie [1891], wyd. Uniwersytet Jagielloński;
- O mierzeniu niskich temperatur, Kraków, 1891, wyd. Akademia Umiejętności[11];
- O rozszerzalności i ściśliwości powietrza, Kraków, 1891, wyd. Akademia Umiejętności[12];
- Propriétes optiques de l’oxygéne liquide; wspólnie z Karolem Olszewskim, Cracovie, 1892;
- Zasady fizyki – tomy 1–3, Warszawa, 1892–1912, wyd. Księgarnia E. Wende i S-ka;
- O własnościach optycznych ciekłego tlenu, wspólnie z Karolem Olszewskim, Kraków 1893, wyd. Akademia Umiejętności;
- Sur la dispersion de la lumière dans l'oxygène liquide, wspólnie z Karolem Olszewskim, Cracovie, 1894, wyd. Uniwersytet Jagielloński;
- O własnościach termodynamicznych powietrza, 1896[13];
- O oziębianiu się powietrza wskutek rozprężenia nieodwracalnego, Kraków 1898, wyd. Akademia Umiejętności[14];
- O prędkości głosu w powietrzu zgęszczonem, Kraków, 1899, wyd. Akademia Umiejętności[15];
- O podstawach fizycznych harmonii, Warszawa 1899[16];
- Spostrzeżenia nad elektrycznością atmosferyczną w Zakopanem, Kraków 1902, wyd. Akademia Umiejętności[17];
- Tablice logarytmowe i goniometryczne czterocyfrowe, Warszawa, 1903, wyd. „Wiadomości Matematyczne”[18];
- Tablice matematyczno-fizyczne, Warszawa 1904, wyd. „Wiadomości Matematyczne”[19];
- Sur la dilatation de l'hydrogène, Cracovie 1905, wyd. Imprimerie de l’Universite;
- O rozszerzalności wodoru, Kraków, 1905, wyd. Akademia Umiejętności[20];
- Elektryczność i magnetyzm, Kraków 1905, wyd. „Kółko matematyczne”;
- O zasadzie względności, Kraków, 1909,wyd. Akademia Umiejętności[21];
- Teorya elektromagnetyczna światła, Kraków 1910, wyd. H. Scherer & K. Zurzycki.
Uwagi
edytuj- ↑ W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wróblewski wymienił nazwiska: Czesław Białobrzeski, Tadeusz Godlewski, Leopold Infeld, Aleksander Jabłoński, Mieczysław Jeżewski, Marian Mięsowicz, Władysław Natanson, Henryk Niewodniczański, Arkadiusz Piekara, Stefan Pieńkowski, Wojciech Rubinowicz, Andrzej Sołtan, Leonard Sosnowski, Zdzisław Szymański, Ludwik Wertenstein, Mieczysław Wolfke, Konstanty Zakrzewski.
Przypisy
edytuj- ↑ W tymże grobie pochowana została w 1992 córka Augusta Witkowskiego, Zofia Osuchowska (1901–1992) 1-o voto Zielińska. Była ona w Powstaniu Warszawskim 1944 roku dowódcą oddziału kobiecego (ps. „Jaga”) w Batalionie Kiliński, który wsławił się między innymi zdobyciem gmachów PAST-y i Prudentialu – zob. napis u góry z lewej strony płyty elewacyjnej nagrobka, zob. także: Bronisław Lubicz-Nycz: Batalion "Kiliński" AK 1940–1944, Warszawa 1986, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, ss.157, 158 i ilustr. 46. W wymienionej wyżej publikacji (s.158) występuje jako >>san. "Jaga" - Zofia Kalinowska (ob. Osuchowska)<<
- ↑ Witkowski August Wiktor, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-09] .
- ↑ Witkowski August [- hasło w:] Leksykon PWN, Warszawa, 1972, s. 1284.
- ↑ 1 października 1915 - działalność rozpoczyna dzisiejsze II Liceum Ogólnokształcące w Skarżysku - „szkoła starsza niż miasto” [online], ProSkarżysko, 30 września 2020 [dostęp 2023-12-01] (pol.).
- ↑ Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro. labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2012-08-31]. (pol.).
- ↑ Pogrzeb prof. Witkowskiego Nowości Illustrowane 1913 nr 5 s. 4–9 (zdjęcia) [1].
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905–1918”.
- ↑ Odznaczenia z Fundacyi Kochmana. „Nowości Illustrowane”. Nr 13, s. 2, 28 marca 1908.
- ↑ Zob.: https://www.worldcat.org/identities/viaf-54929460/.
- ↑ August Wiktor Witkowski , Wiadomości początkowe z gieografii fizycznej i meteorologii, wyd. 1884 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , O mierzeniu niskich temperatur, wyd. 1891 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , O rozszerzalności i ściśliwości powietrza, wyd. 1891 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , O własnościach termodynamicznych powietrza, wyd. 1896 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , O oziębianiu się powietrza wskutek rozprężenia nieodwracalnego, wyd. 1898 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , O prędkości głosu w powietrzu zgęszczonem, wyd. 1899 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , O podstawach fizycznych harmonii, wyd. 1899 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , Spostrzeżenia nad elektrycznością atmosferyczną w Zakopanem, wyd. 1902 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , Tablice logarytmowe i goniometryczne czterocyfrowe, wyd. 1903 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , Tablice matematyczno-fizyczne, wyd. 1904 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , O rozszerzalności wodoru, wyd. 1905 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
- ↑ August Wiktor Witkowski , O zasadzie względności, wyd. 1909 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29] .
Bibliografia
edytuj- Witkowski August, [w:] Leksykon PWN. Warszawa, 1972, s. 1284.
- Maria Pawłowska – Uniwersytet Jagielloński (Kraków): Krakowsko-lwowskie portrety naukowe profesorów fizyki doświadczalnej w XIX i pierwszej połowie XX wieku i ich księgozbiory.
- Konstanty Zakrzewski: O działalności naukowej ś.p. Augusta Witkowskiego – wykład w Polskim Towarzystwie Przyrodników im. Kopernika w Krakowie, 12 czerwca 1913. „Wiadomości Matematyczne” 1913 nr 5–6, s. 211–224.
- Władysław Natanson, Kilka słów wspomnień o Auguście Witkowskim, „Wiadomości Matematyczne” 1913 nr 17, s. 93.
- August Witkowski – WorldCat – zob.: https://www.worldcat.org/identities/viaf-54929460/.
Linki zewnętrzne
edytuj- O własnościach termodynamicznych powietrza Augusta Witkowskiego (1896)
- Prace Augusta Witkowskiego dostępne w Sieci (Katalog HINT)
- Dzieła Augusta Witkowskiego w bibliotece Polona