Azilia eryngioides

*Azilia eryngioides*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	Azilia
Gatunek	Azilia eryngioides
	Nazwa systematyczna
	Azilia eryngioides (Pau) Hedge & Lamond; Fl. Iranica 162: 386 (1987)
Synonimy
	Prangos eryngioides Pau;
	Prangos eryngioides Pau;
	Systematyka w Wikispecies

Azilia eryngioides (Pau) Hedge & Lamond – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae). Jest jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju Azilia Hedge & Lamond^[3]. Gatunek występuje endemicznie w Chuzestanie i Lorestanie w zachodnim Iranie^[4].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od lokalnej nazwy tej rośliny w języku luri (azil). Epitet gatunkowy po łacinie oznacza „podobny do mikołajka (Eryngium)”, z uwagi na podobne, niebieskawe, kolczaste liście tych roślin^[4].

Nazwę naukową Azilia nadano również rodzajowi pająków z rodziny kwadratnikowatych (Azilia Keyserling, 1881)^[5].

Morfologia edytuj

Pokrój: Wieloletnia roślina zielna osiągająca do 2 metrów wysokości^[4].

Pęd: Zdrewniałe kłącze o średnicy do 9 cm, z pozostałościami nasad ogonków liściowych. Łodygi liczne, masywne, drobno żłobione, o wysokości 1–2 metrów i średnicy u nasady 9–14 mm^[4].

Liście: Liścienie wąsko eliptyczne, długości 40-50 mm, szerokości 3-4 mm. Liście siewek proste lub trójkątne, szerokoeliptyczne lub romboidalne, zakończone kolcem, długości 1,5-3 cm, szerokości 1,5-3 cm, ogonki długości 3-6,5 cm. U roślin dorosłych liście odziomkowe niebieskawe, skórzaste, rzadko proste, zazwyczaj pierzaste, z 2–6 parami listków, mniej więcej podługowate w zarysie, długości (5–)24–55 cm i szerokości (3,5–)7–14,5 cm, w tym ogonek liściowy z krótką, szeroko trójkątną nasadą, o długości 4,5–15 cm. Listki szeroko jajowate do niemal okrągłych lub nerkowatych, o długości (1–)2,5–6(–8) cm i szerokości (1–)3,5–12,5 cm; brzegi chrząstkowate z 8–17 mocnymi, kolczastymi ząbkami; ogoneczki długości ok. 4 cm; użyłkowanie niepozornie dłoniaste, zanikające przed osiągnięciem brzegu blaszki. Liście łodygowe od 5 do 7, podobne do liści odziomkowych ale mniejsze, zmniejszające się ku górze łodygi^[4].

Kwiaty: Kwiatostany wąskie, wiechowate, w górnej części rozgałęzione, z ok. 7 odgałęzieniami o długości ok. 7–14 cm, każde z (1–)3(–5) baldachami na krótkich szypułach, wspartymi ok. 5 podługowato-trójkątnymi, odgiętymi, grubymi pokrywami o długości 2–4 mm. Każdy baldach składa się z 4–10 mniej więcej równych, rozpostartych szypułek pierwszego rzędu, zgrubiałych u nasady, długości 1,5–4,5 cm. Każdy baldaszek składa się z 7–11 szypułek drugiego rzędu, o długości 3–7 mm i jest wsparty około pięcioma trójkątno-lancetowatymi pokrywkami o długości 1,5–2,5 mm. Działki kielicha małe, ale wydatne. Płatki korony niepozorne, mniej więcej zwinięte, grube, różowofioletowo-białe z fioletowym odcieniem^[4].

Owoce: Eliptyczne rozłupnie. Rozłupki silnie ściśnięte grzbietowo (wąsko eliptyczne na przekroju poprzecznym), długości 8-10 mm, szerokości 4-5 mm, o zgrubiałych brzegach, grzbietowo z niepozornymi, równowąskimi prążkami. Karpofor dwudzielny, trwały, pozostający po odpadnięciu rozłupek^[4].

Biologia i ekologia edytuj

Siedlisko: Piargi na stromych, zachodnich zboczach gór Zagros, na wysokości 2000–2300 m n.p.m., w zbiorowiskach z klonem francuskim^[4].

Cechy fitochemiczne: Części naziemne roślin z tego gatunku zawierają olejki eteryczne, zawierające m.in. 63,8% α-Pinenu, 18,9% octanu bornylu, 2,6% β-pinenu, 2,1% linalolu, 1,3% cytralu, 1,1% p-Cymenu i 1% bergamotenu^[6]. Olejki te działają owadobójczo i są toksyczne między innymi dla wołka zbożowego i trojszyka gryzącego^[6]. Rośliny te zawierają również fenole i flawonoidy. Ekstrakty etanolowe z części naziemnych tej rośliny wykazują silne działanie przeciwutleniające, grzybobójcze i bakteriobójcze^[7].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 22. Kariotyp składa się z 9 par chromosomów submetacenterycznych i metacentrycznych oraz 2 par chromosomów akrocentrycznych, z których na jednej występują trabanty^[4].

Systematyka edytuj

Gatunek z monotypowego rodzaju Azilia Hedge & Lamond z podrodziny Apioideae w rodzinie selerowatych (Apiaceae)^[8].

Lektotyp gatunku, zebrany w czerwcu 1899 r. w dolinie Bazuft w górnym odcinku rzeki Karun w Chuzestanie, jest przechowywany w zielniku Królewskiego Ogrodu Botanicznego w Madrycie^[4].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-24] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Jennifer Lamond. AZILIA ERYNGIOIDES: Umbelliferae. „Curtis's Botanical Magazine”. 7 (3), s. 121–124, 1990-08. DOI: 10.1111/j.1467-8748.1990.tb00155.x.
↑ Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2021-08-19]. (ang.).
↑ ^a ^b Asgar Ebadollah, Mohaddese Mahboubi. Insecticidal Activity of the Essential Oil Isolated from Azilia eryngioides (Pau) Hedge et Lamond Against Two Beetle Pests. „Chilean journal of agricultural research”. 71 (3), s. 406–411, 2011-09. DOI: 10.4067/S0718-58392011000300010.
↑ Mohaddese Mahboubi, Tahereh Khamechian, Nastaran Kazempour. Total Phenolic and Flavonoids Content, Antioxidant and Antimicrobial Activities of Azilia eryngioides Extracts. „Journal of Biologically Active Products from Nature”. 2 (3), s. 144–150, 2012-01. DOI: 10.1080/22311866.2012.10719121.
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-08-19]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-24] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-19]. (ang.).

[curtis-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Jennifer Lamond. AZILIA ERYNGIOIDES: Umbelliferae. „Curtis's Botanical Magazine”. 7 (3), s. 121–124, 1990-08. DOI: 10.1111/j.1467-8748.1990.tb00155.x.

[gbif-5] Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2021-08-19]. (ang.).

[oil-6] Asgar Ebadollah, Mohaddese Mahboubi. Insecticidal Activity of the Essential Oil Isolated from Azilia eryngioides (Pau) Hedge et Lamond Against Two Beetle Pests. „Chilean journal of agricultural research”. 71 (3), s. 406–411, 2011-09. DOI: 10.4067/S0718-58392011000300010.

[flaw-7] Mohaddese Mahboubi, Tahereh Khamechian, Nastaran Kazempour. Total Phenolic and Flavonoids Content, Antioxidant and Antimicrobial Activities of Azilia eryngioides Extracts. „Journal of Biologically Active Products from Nature”. 2 (3), s. 144–150, 2012-01. DOI: 10.1080/22311866.2012.10719121.

[grin-8] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-08-19]. (ang.).

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]