Błękit majański
Błękit majański (hiszp. azul maya) – hybrydowy jasnoniebieski pigment wytwarzany przez kultury prekolumbijskiej Mezoameryki, głównie Majów oraz Azteków.
 Malowidło wojownika na tle błękitu majańskiego | |
| Przybliżone współrzędne barw1 | |
| Hex (szesnastkowo) |
#73C2FB |
|---|---|
| RGB [0-255] |
(115, 194, 251) |
| CMYK [0–100%] |
(55, 13, 0, 0) |
| HSV [°, %, %] |
(205°, 94%, 72%) |
| 1Dla większości barw są to dane orientacyjne. | |
Charakteryzuje się wysoką trwałością oraz intensywnością zabarwienia. Kolor pomimo upływu czasu oraz niesprzyjającego, wilgotnego klimatu panującego na Jukatanie nie blaknie. Jest również odporny na działanie roztworów zasadowych, kwasu azotowego, rozpuszczalników organicznych i biodegradację[1].
Majowie używali go do dekoracji naczyń ceramicznych, rzeźb i kodeksów, ale przede wszystkim wykorzystywali go w celach rytualnych, ofiarnych, w kadzidłach oraz do ozdabiania murali[2]. Według XVI-wiecznego hiszpańskiego zakonnika i badacza Diego de Landy Majowie malowali nim ludzi przed złożeniem ich w ofierze[1].
Historia edytuj
Pigment został wynaleziony najprawdopodobniej we wczesnym okresie klasycznym, gdy Majowie zaczęli malować wewnętrzne murale w świątyniach. Najwcześniejszy przykład użycia pigmentu pochodzi z polichromowanych fresków z Calakmul datowanych na 150 rok n.e. Freski pochodzące z okresu preklasycznego go nie zawierają[2]. Na szeroką skalę zaczął być stosowany w okresie klasycznym od ok. 500 roku n.e.[2]
Po raz pierwszy został opisany w 1931 r. w Chichén Itzá przez angielskiego archeologa H.E. Merwina. Ponieważ w ówczesnym czasie nie natrafiono na niego poza świątyniami Majów, w 1942 r. Rutherford J. Gettens i George L. Stout nadali mu nazwę Maya blue (błękit majański)[3][4]. Szereg prac nad nim wykonał profesor Dean Arnold z Wheaton College, który w ciągu ponad 40 lat badań połączył etnografię, archeologię i materiałoznawstwo w celu analiz materiałowych oraz składu chemicznego[2].
Skład chemiczny i wytwarzanie edytuj
Pierwsze dane dotyczące składu chemicznego przyniosły badania spektrograficzne próbek z Bonampak. Początkowo stwierdzono jedynie obecność manganu, następnie H.C. Harrison z Uniwersytetu Harvarda zidentyfikował również żelazo, wapń, magnez, glin i krzem. Dalsze badania zostały wstrzymane z powodu braku materiału. Zostały wznowione w 1954 r., gdy Peabody Museum udostępniło próbki z Chichén Itzá. W latach 1956–1957 zaczęto podejrzewać obecność niebieskiego składnika organicznego[4]. W 1957 r. rozpoczęły się analizy pigmentu metodą dyfrakcji rentgenowskiej, które wykazały, że jednym ze składników jest pałygorskit – rodzaj białej gliny, która charakteryzuje się strukturą włóknistą, a nie blaszkowatą, jak w przypadku większość glinek[5].
Naukowcy zidentyfikowali kilka kopalń pałygorskitu na Jukatanie m.in. w Ticul, Yo'Sah Kab, Sacalum i Chapab. Ustalono również, że minerał w przebadanych próbkach z Chichén Itzá pochodził z Sacalum, a ten z Palenque – z Sacalum, Yo'Sah Kab oraz z jeszcze jednego nieustalonego źródła[2].
W 1962 r. za pomocą spektroskopii w podczerwieni stwierdzono, że składnikiem organicznym jest indygo[5]. Było to zaskoczeniem, gdyż związek ten szubko ulega rozkładowi pod wpływem kwasu azotowego i innych utleniaczy, podczas gdy błękit majański jest odporny na działanie takich czynników[4].
W 1966 roku H. Van Olphen rozpoczął próby odtworzenia charakterystycznego błękitu, łącząc różne glinki o strukturze włóknistej, takie jak pałygorskit i sepiolit z syntetycznym indygo. Otrzymał w ten sposób trzy udane próbki. Jego eksperymenty dowiodły, że czynnikiem niezbędnym do otrzymania trwałego pigmentu jest wysoka temperatura. Próby wykorzystania glinek blaszkowatych (kaolinitu, nontronitu i bentonitu) dały gorsze rezultaty. Pigment o najlepszych właściwościach i najtrwalszym kolorze wymagał zastosowania pałygorskitu. W kolejnym roku R. Kleber, L. Masschelein-Kleiner i J. Thissen opierając się na tych doświadczeniach, określili optymalne proporcje każdego składnika[5].
Późniejsze badania wykazały też, że oba składniki ogrzewano w temperaturze 150–200 stopni Celsjusza, co powoduje, że cząsteczki indyga wnikają w białą glinę pałygorskitu. Dzięki temu procesowi kolor stawał się trwały i odporny na degradację. Ogrzewania dokonywano prawdopodobnie w specjalnie wybudowanych do tego celu piecach, o czym wspominają wczesne hiszpańskie źródła. Inna teoria zaproponowana przez badaczy mówi, że pigment mógł być produktem ubocznym spalania żywicy kopalowej w czasie religijnych ceremonii i rytuałów[2].
W celu zidentyfikowania pierwiastków śladowych, próbki z ceramiki oraz fresków badano za pomocą spektrometrii mas sprzężoną z plazmą wzbudzaną indukcyjnie oraz neutronową analizą aktywacyjną. Mimo pewnych problemów z korelacją obu metodologii badania pilotażowe ujawniły śladowe ilości rubidu, manganu i niklu[2].
Wykorzystanie edytuj
Pigment był w powszechnym użyciu od ok. V wieku n.e., ale po hiszpańskim podboju Meksyku zaczął stopniowo tracić na znaczeniu i popadać w zapomnienie. Jeszcze w XVI wieku używano go w kilku klasztorach kolonialnego Meksyku, m.in. w Jiutepec, Actopan, Epazoyucan czy Tezontepec[6]. Korzystał z niego również indiański malarz Juan Gerson, który ozdabiał kaplice i kościoły w środkowym Meksyku. Jego freski znajdują się m.in. w kościele św. Franciszka w Tecamachalco[7].
Istnieją także dowody wskazujące na wykorzystanie błękitu majańskiego w XVI-wiecznych kodeksach, np. w Kodeksie Florentino[8], oraz na niektórych mapach z Relaciones Geográficas sporządzonych w latach 1578–1583[9].
W 1989 roku grupa badaczy z kubańskiego Centro Nacional de Conservación, Restauración y Museología podała, że zielonkawoniebieski pigment zwany Azul Habana (błękit hawański), używany w dekoracjach ściennych na budynkach kolonialnych na Kubie, jest w rzeczywistości błękitem majańskim, i był stosowany w latach 1750–1860. Przypuszcza się, że mógł być importowany z Meksyku[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b George R. Rapp: Archaeomineralogy. Wyd. 2. Springer Science & Business Media, 2009, s. 218. ISBN 978-3-540-78593-4. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Maya Blue: The Color of Mayan Artists. thoughtco.com. [dostęp 2022-12-22]. (ang.).
- ↑ Manuel Sánchez del Río i inni, The Maya Blue Pigment, [w:] Emilio Galàn, Arieh Singer (red.), Developments in Palygorskite-Sepiolite Research, Elsevier, 2011 (seria Developments in Clay Science, vol. 3), s. 453–481, DOI: 10.1016/b978-0-444-53607-5.00018-9, ISBN 978-0-444-53607-5 (ang.).
- ↑ a b c Rutherford J. Gettens, Maya Blue: An Unsolved Problem in Ancient Pigments, „American Antiquity”, 27 (4), 1962, s. 557–564, DOI: 10.2307/277679, JSTOR: 277679 (ang.).
- ↑ a b c Synthèse et caractérisation d’un complexe organo–argileux: le pigment “Bleu Maya”. esrf.fr. [dostęp 2022-12-22]. (fr.).
- ↑ M. Sánchez del Río i inni, PIXE analysis on Maya blue in Prehispanic and colonial mural paintings, „Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms”, 249 (1-2), 2006, s. 628–632, DOI: 10.1016/j.nimb.2006.03.069 (ang.).
- ↑ Ceiling in Mission Church at Tecamachalco. digitalcollections.lib.washington.edu. [dostęp 2022-12-22]. (ang.).
- ↑ E. Sanz i inni, Chromatographic analysis of indigo from Maya Blue by LC–DAD–QTOF, „Journal of Archaeological Science”, 39 (12), 2012, s. 3516–3523, DOI: 10.1016/j.jas.2012.06.019 (ang.).
- ↑ Mary Elizabeth Haude, Identification of Colorants on Maps from the Early Colonial Period of New Spain (Mexico), „Journal of the American Institute for Conservation”, 37 (3), 1998, s. 240–270, DOI: 10.1179/019713698806082822 (ang.).
- ↑ Alberto A. Tagle i inni, Maya blue: its presence in cuban colonial wall paintings, „Studies in Conservation”, 35 (3), 1990, s. 156–159, DOI: 10.1179/sic.1990.35.3.156 (ang.).