Wikipedia

BALTOPS

bałtyckie manewry NATO
(Przekierowano z Baltops)

BALTOPS (Baltops) – kryptonim cyklicznych międzynarodowych ćwiczeń sił morskich państw NATO przeprowadzanych od lat 70. XX wieku na Morzu Bałtyckim, organizowanych od wielu lat tradycyjnie w czerwcu. Organizowane były przez marynarkę USA. W czasie zimnej wojny brały w nich udział tylko państwa sojuszu NATO, a od 1993 roku zapraszane do udziału w nich w ramach Partnerstwa dla Pokoju były także pozostałe państwa basenu Morza Bałtyckiego, z których większość w kolejnych latach dołączyła do sojuszu. Mają na celu zwiększenie interoperacyjności sił morskich państw sojuszu, a wcześniej Partnerstwa dla Pokoju w rejonie Morza Bałtyckiego. W okresie odprężenia międzynarodowego w latach 90. przez kilkanaście lat udział w nich brała również Rosja, a istotnym celem ćwiczeń było doskonalenie kryzysowych działań pokojowych. Od tego czasu też do grona gospodarzy ćwiczeń dołączyła Polska, a istotną bazą ćwiczących flot stała się Gdynia. Oprócz stałego uczestnictwa USA, okazjonalnie w ćwiczeniach brały udział także inne państwa NATO spoza Europy Północnej i Zachodniej.

Formacja okrętów podczas Baltops 2009


Historia edytuj

 
Formacja okrętów NATO podczas Baltops 1985 (amerykańskie fregaty USS „Pharris” (FF-1094) i „Halyburton” (FFG-40), w tle duńska korweta typu Niels Juel)

Organizatorem manewrów o kryptonimie BALTOPS (Baltic Operations) jest marynarka wojenna USA (US Navy)[1]. Miały one w czasach zimnej wojny demonstrować obecność militarną USA i państw NATO na Bałtyku, który w razie konfliktu prawdopodobnie znalazłby się pod kontrolą sił Układu Warszawskiego – radzieckiej Floty Bałtyckiej wspieranej przez słabsze marynarki PRL i NRD[1]. Przewidywano, że podczas wojny będą toczyć się walki morskie na podejściach do cieśnin duńskich i Półwyspu Jutlandzkiego, gdzie siły Układu Warszawskiego planowały wysadzić desant (między innymi z udziałem polskich i wschodnioniemieckich sił desantowych)[1]. Istotne było wobec tego poznanie specyfiki akwenu Morza Bałtyckiego, różniącej się od mórz otwartych[1]. W tym celu, oraz w celu demonstracji siły militarnej, organizowano od początku lat 70. XX wieku cykliczne manewry BALTOPS, z udziałem zarówno NATO-wskich krajów nadbałtyckich (Dania i RFN), innych krajów europejskich sojuszu, oraz silnego komponentu marynarki USA, będącej organizatorem manewrów[2]. Manewry prowadzono od 1971 roku[3][a]. Między innymi, w 1985 roku w manewrach brał udział amerykański pancernik USS „Iowa”[1]. Głównym celem wojskowym było trenowanie wspólnego manewrowania, prowadzenia ognia, łączności i ratownictwa[1]. Poznawano także hydrologię Morza Bałtyckiego[4]. Manewry były zazwyczaj śledzone przez okręty państw Układu Warszawskiego[5]. Oprócz okrętów, w ćwiczeniach bierze udział lotnictwo[6]. Gospodarzem ćwiczeń, który organizował przyjęcie i pobyt okrętów i fazę portową planowania manewrów, była RFN w latach parzystych i Dania w latach nieparzystych[7].

Po zakończeniu zimnej wojny, rozwiązaniu Układu Warszawskiego i przemianach politycznych w regionie, ćwiczenia zmieniły swój charakter. Od 1993 roku zaczęto zapraszać na nie w charakterze uczestników lub obserwatorów wszystkie pozostałe państwa nadbałtyckie – Polskę, Rosję, nowo powstałe: Litwę, Łotwę i Estonię, oraz neutralne: Szwecję i Finlandię[4]. Ich celem stało się również zwiększenie stabilności w regionie i budowanie silnych związków przez promocję ducha współpracy między uczestniczącymi państwami, demonstrowanie solidarności morskiej i polepszanie wzajemnego zrozumienia i koordynacji operacji morskich[8]. Dla krajów aspirujących do uczestnictwa w NATO manewry stały się elementem programu Partnerstwo dla Pokoju[4]. Ćwiczenia prowadzone w latach 90. składały się od tej pory z dwóch części: pierwszej międzynarodowej, obejmującej wszystkie państwa, i drugiej ograniczonej do państw NATO[1]. Liczba ćwiczących okrętów zaczęła sięgać 40-50 jednostek, wykonujących różne zadania w grupach i razem[9]. Większy nacisk kładziony jest na przygotowanie do pokojowych zadań międzynarodowych zespołów na morzu, jak konwojowanie jednostek, prowadzenie blokady morskiej i kontrola ładunku statków[6]. Ćwiczone są też złożone zadania bojowe oraz wspólne prowadzenie operacji, jak trałowanie min, wykrywanie okrętów podwodnych[1]. Ćwiczenia oparte są na scenariuszach obejmujących fikcyjne państwa i dotyczą między innymi wspólnych działań o charakterze asymetrycznym, związanych ze zwalczaniem piractwa, terroryzmu i przemytu broni, monitorowaniem szlaków żeglugowych i dostarczaniem pomocy humanitarnej[10]. Od końca lat 90. zrezygnowano z podziału ćwiczeń na części, organizując wspólne ćwiczenia[11]. Ćwiczenia zaczynają się od części portowej, po czym z reguły w pierwszej fazie operacji morskiej prowadzone są manewry zgrywające i ćwiczenia poszczególnych elementów, a następnie prowadzona jest zasadnicza faza operacji zgodnie z założeniami scenariusza[12]. Ćwiczenia kończą się podsumowaniem (z reguły w porcie w Kilonii)[12].

W 1993 roku Polska wysłała na ćwiczenia tylko okręt ratowniczy „Piast”[13], po czym od kolejnego roku wysyłała okręty bojowe, biorąc aktywny udział jako uczestnik w pierwszej fazie, a od 1999 roku jako członek NATO[1]. Od 1996 roku polski zespół stał się jednym z najliczniejszych lub w kilku latach najliczniejszym[4][14]. Udział Rosji ograniczał się zazwyczaj do jednego okrętu, przy czym okresowo Rosja wycofywała się z uczestnictwa w ćwiczeniach z przyczyn politycznych, aż do trwałego pogorszenia stosunków z państwami zachodnimi w II dekadzie XXI wieku[15][2]. Od 2010 roku organizację ćwiczeń od marynarki USA przejęło dowództwo NATO-wskiego zespołu STRIKFORNATO[2]. W XXI wieku okazjonalnie udział w ćwiczeniach biorą też inne kraje NATO spoza basenu Bałtyku i Morza Północnego, jak Hiszpania, Portugalia, Włochy, Turcja oraz Kanada[16][3].

Ćwiczenia od lat 90. zaczynają się i kończą w różnych portach nadbałtyckich, ponadto pomiędzy oboma częściami jednostki zawijają do innego portu[1]. Manewry rozpoczynają się od kilkudniowej fazy portowej, kiedy ustalane są szczegóły ćwiczeń realizowanych na morzu[9]. Okręty są przy tym na ogół udostępniane zwiedzającym, ciesząc się zainteresowaniem i sprzyjając popularyzacji spraw morskich i współpracy międzynarodowej (szacowano, że np. w Gdyni odwiedzało je w latach 90. w przybliżeniu 40 tysięcy ludzi)[9]. Od 1994 roku do portów odwiedzanych przez okręty dołączyła Gdynia, po raz pierwszy goszcząc takie liczne zespoły okrętów zagranicznych (17 okrętów w 1994, 25 okrętów w 1995, 50 okrętów w 1997 roku)[1][9]. W 2017 roku ćwiczące okręty po raz pierwszy zawinęły do Szczecina i Świnoujścia[2].

Chronologia edytuj

1985 edytuj

 
1985 rok – pancernik USS „Iowa” z niszczycielami „Liverpool” i „Mölders”

Ćwiczenia trwały od 12 października 1985 roku, w tym strzelania artyleryjskie miały miejsce 17 października[5].

Większe okręty: pancernik USS „Iowa” (jedyny raz pancernik w historii manewrów), krążownik rakietowy USS „Ticonderoga” (po raz pierwszy okręt tego typu), niszczyciel rakietowy HMS „Liverpool” typu 42 (Wielka Brytania), fregata USS „Pharris” typu Knox (USA)[5].

1993 edytuj

 
Rosyjska fregata „Bditielnyj” i amerykański niszczyciel „Deyo”, 1993 rok

Ćwiczenia odbyły się między 8 a 18 czerwca[13]. Były to pierwsze ćwiczenia, na które zaproszono państwa spoza NATO[13]. Po raz pierwszy wzięła w nich udział rosyjska fregata „Bditielnyj” (proj. 1135)[17]. Polska wysłała tylko okręt ratowniczy ORP „Piast” i dwa śmigłowce ratownicze (Mi-14PS i W-3RM), które brały udział w ćwiczeniach ratowniczych na północ od latarni Czołpino, natomiast Litwa i Estonia wysłały jedynie obserwatorów[13].

Po zakończeniu fazy NATO-wskiej, 20 czerwca Gdynię odwiedził biorący udział w manewrach krążownik rakietowy USS „San Jacinto”, a następnie w dniach 25-27 czerwca zawinął tam z wizytą roboczą zespół holenderskich trałowców, w składzie okrętu hydrograficznego „Tydeman”, niszczyciela min i 6 trałowców[13][18].

1994 edytuj

Ćwiczenia rozpoczęły się 7 czerwca wyjściem w morze 14 okrętów z Kilonii[19]. Na morzu tego i następnego dnia dołączyły dalsze okręty (łącznie ponad 40)[19]. W trakcie manewrów między innymi miała miejsce próba ćwiczebnego zdobycia rosyjskiej fregaty „Nieustraszymyj” przez płetwonurków SEAL oraz pokaz szwedzkiego okrętu doświadczalnego „Smyge” w technologii stealth[19]. 10 czerwca część okrętów zawinęła do Gdyni[19].

W manewrach brał udział między innymi krążownik rakietowy USS „Gettysburg” (typu Ticonderoga), dwa niszczyciele rakietowe, aż dziewięć fregat i trzy okręty podwodne. Niemcy wysłały najliczniejszy zespół 16 okrętów, w tym niszczyciel „Lütjens” i dwa okręty podwodne, a Holandia aż cztery fregaty i okręt podwodny[19]. Oprócz sił NATO, w manewrach brały udział okręty z Polski, Szwecji, Rosji (fregata „Nieustraszymyj”), Finlandii i Litwy (korweta „Aukštaitis”)[19]. Polska wysłała po raz pierwszy okręt bojowy – korwetę „Kaszub”, okręt ratowniczy i lotnictwo[19].

W toku manewrów, do Gdyni zawinęło 16 okrętów zagranicznych z 10 państw[20]. Był to największy zespół okrętów obcych bander, jaki odwiedził ten port po wojnie; przy czym pierwszy raz od II wojny światowej do Polski zawinęły niemieckie okręty podwodne[20]. Po zakończeniu drugiej fazy manewrów, Gdynię odwiedził także amerykański krążownik rakietowy USS „Gettysburg”[21].

1995 edytuj

W fazie międzynarodowej ćwiczeń wzięło udział 37 okrętów z 12 państw[22]. Po raz pierwszy w manewrach uczestniczyły wszystkie państwa bałtyckie[7]. Oprócz państw NATO, uczestniczyły w nich: Polska, Rosja, Irlandia, Łotwa, Litwa, Szwecja, Estonia[22][23]. Manewry rozpoczęły się 6 czerwca w Aarhus i Olpenitz, a 10 czerwca 25 okrętów zawinęło do Gdyni, ponownie stanowiąc największy zespół odwiedzający ten port[22][9]. Zespół międzynarodowy podzielony był na osobne zespoły ćwiczące zwalczanie min (okręty przeciwminowe z Polski, Niemiec, Estonii, Łotwy i Szwecji) oraz wykrywanie okrętów podwodnych[22]. Symulowano blokadę morską Bornholmu; po raz pierwszy zespół międzynarodowy ćwiczył także w nocy[22]. Po raz pierwszy też częścią ćwiczeń dowodził oficer byłego Układu Warszawskiego oraz brał w nich udział okręt podwodny pochodzenia radzieckiego[7]. Dowódcą całości ćwiczeń był kontradmirał Joseph Mobley[20]. 12 czerwca okręty opuściły Gdynię i przystąpiły do fazy NATOwskiej ćwiczeń[22].

Największym okrętem był amerykański krążownik USS „Philippine Sea” typu Ticonderoga. W ćwiczeniach brał udział rosyjski niszczyciel rakietowy „Biespokojnyj” proj. 956A oraz przynajmniej siedem fregat różnych krajów, w tym dwie amerykańskie typu O.H. Perry. Polska wysłała większy, niż w poprzednim roku zespół siedmiu okrętów, w tym okręt podwodny ORP „Wilk”. Litwa wysłała korwetę „Žemaitis”, a Estonia i Łotwa pojedyncze trałowce[22]. Przy okazji manewrów, amerykańskie okręty odwiedziły też Kłajpedę, Rygę i Bałtyjsk[23].

1996 edytuj

W 1996 roku w manewrach wzięło udział 48 okrętów z 14 państw (rekordowa liczba do tej pory)[4]. Koncentracja nastąpiła 6 czerwca 1996 roku w portach Zatoki Kilońskiej (Eckernförde i Flensburgu), faza morska manewrów rozpoczęła się 10 czerwca, a podsumowanie pierwszej fazy nastąpiło w Karlskronie[4]. Dowódcą ćwiczeń był kontradmirał Robert Williamson[4]. Okręty podzielono na grupy wykonujące różne zadania taktyczne, między innymi grupa 1. zajmowała się wykrywaniem okrętów podwodnych, a grupa 4. lekkich okrętów uderzeniowych w składzie trzech polskich i sześciu niemieckich kutrów rakietowych, podzielona na dwie części, 13 czerwca broniła i atakowała fikcyjne państwo Greenland (Bornholm)[4].

Większe okręty: krążownik rakietowy USS „Hué City” (CG-66) typu Ticonderoga, niszczyciele rakietowe USS „Spruance” (DD-963) i „Nastojcziwyj” proj. 956 (jedyny rosyjski okręt), fregaty „Van Amstel” i „Van Nes” typu Karel Doorman (Holandia), „Pieter Florisz” typu Kortenaer (Holandia) i HMS „Battleaxe” typu 22 (Wielka Brytania), okręt podwodny U-29 typu 206A (Niemcy), korwety „Žemaitis” i „Aukštaitis” proj. 1124M (Litwa), kuter Straży Wybrzeża USCGC „Gallatin”[4].

Z Polski brało udział 10 okrętów (zespół najliczniejszy po niemieckim), w tym po raz pierwszy oczekiwany przez państwa zachodnie nowoczesny okręt podwodny ORP „Orzeł”, korweta OORP „Kaszub”, okręty rakietowe „Metalowiec”, „Grom”, „Piorun”, trałowce „Resko”, „Sarbsko”, „Necko”, „Nakło”[4], „Hańcza”[26], okręt ratowniczy „Lech”[4].

1997 edytuj

W 1997 roku manewry odbywały się po raz 25, a wzięła w nich udział ponownie rekordowa liczba 53 okrętów z 13 państw[9]. Ćwiczenia rozpoczęły się w Gdyni 13 czerwca, dokąd zawinęło 50 okrętów (pozostałe dwa do Gdańska, a jeden pozostał na redzie)[9]. 16 czerwca okręty wyszły w morze, podzielone na siedem grup bojowych, grupę okrętów podwodnych i grupę zabezpieczenia[9]. Manewry rozgrywały się między Bornholmem a Zatoką Gdańską[27]. 20 czerwca okręty zawinęły do Kilonii[9], gdzie miało miejsce zakończenie tej fazy 22 czerwca[27]. Druga faza dla państw NATO miała miejsce między 23 a 27 czerwca[7][b]. W manewrach brało też udział ponad 20 samolotów i około 15 śmigłowców bazowych[9]. Dowódcą był amerykański kontradmirał James B. Hinkle[7].

Największymi okrętami były dwa amerykańskie krążowniki rakietowe typu Ticonderoga: USS „Anzio” i USS „Cape St. George”, a następnie rosyjski niszczyciel rakietowy „Biespokojnyj” proj. 956A. Niemcy wysłały 12 okrętów, w tym niszczyciel rakietowy „Rommel” i okręt podwodny U-16. Wśród pozostałych okrętów było pięć fregat, w tym brytyjska HMS „Iron Duke”. Polska wysłała drugi co do wielkości zespół 11 okrętów, w tym okręt podwodny ORP „Orzeł”[27].

1998 edytuj

W 1998 roku miały miejsce 26. manewry Baltops[28]. W pierwszej fazie manewrów wzięło udział 49 okrętów z 13 krajów, w tym 12 polskich (największy zespół narodowy), a także samoloty i śmigłowce z 6 krajów[28]. Koncentracja nastąpiła 4-5 czerwca w Gdyni, gdzie weszły 33 okręty zagraniczne[28]. Po fazie portowej, 8 czerwca okręty wyszły w morze, a 12 czerwca miało miejsce podsumowanie pierwszej fazy w Rostocku[28]. Na morzu dołączyły jeszcze cztery okręty („Kalev”, „Imanta”, „Žemaitis”, U-28)[28]. Dowódcą ćwiczeń był kadm. William Copeland jr[28].

Druga faza miała miejsce między 15 a 19 czerwca; oprócz państw spoza NATO nie wzięły w niej udziału okręty Norwegii i niemieckie zbiornikowce: „Spessart” i „Ammersee”, natomiast dołączyły duńskie kutry rakietowe „Sehested” i „Suenson” i zaopatrzeniowiec „Skinfaxe” oraz niemiecki niszczyciel min „Dillingen”[28]. Druga faza zakończyła się 20 lipca 1998 roku w Kilonii[7].

Wybrane większe okręty ćwiczeń: krążownik rakietowy USS „Vella Gulf” (USA), niszczyciel rakietowy „Mölders” typu Lütjens (Niemcy), fregaty: USS „Halyburton” typu O.H. Perry (USA) i „Tromp” typu Tromp (Holandia), okręty podwodne ORP „Orzeł” i U-28 typu 206A (Niemcy)[28]. Oprócz okrętów wojennych, ze strony amerykańskiej uczestniczył kuter Straży Przybrzeżnej „Tahoma” typu Famous. Litwa wysłała obie swoje korwety „Aukštaitis” i „Žemaitis”, Estonia m.in. dwa trałowce, a Łotwa jeden[28]. Oprócz okrętów polskich uczestniczących w manewrach, w czasie ćwiczeń artyleryjskich tarcze holował polski holownik H-6[28].

1999 edytuj

Ćwiczenia odbywały się od 2 do 14 czerwca, a brały w nich udział ogółem 53 okręty, 16 samolotów i 14 śmigłowców z 12 krajów[14][c]. Rozpoczęły się w Aarhus, które okręty opuściły 6 czerwca[14]. Pierwsza faza zakończyła się 11 czerwca w Gdyni, dokąd zawinęło 48 jednostek (w tym 13 polskich), po czym okręty opuściły Gdynię 14 czerwca[30]. Ćwiczenia zakończyły się w Kilonii[1].

Były to pierwsze ćwiczenia po przystąpieniu Polski do NATO w marcu tego roku. W manewrach brało udział 13 okrętów Marynarki Wojennej, co stanowiło najliczniejszy zespół[14][d]. Między innymi, „Gniezno” stawiał ćwiczebne miny, poszukiwane później przez trałowce[14]. Rosja zbojkotowała manewry w proteście przeciw nalotom NATO na Jugosławię[30].

2000 edytuj

Ćwiczenia rozpoczęły się fazą portową w Sztokholmie. Faza morska ćwiczeń trwała od 6 do 16 czerwca, a zakończyła się w Kilonii. Brało w nich udział 49 okrętów z 11 państw[32]. Okręty zostały zorganizowane w cztery grupy taktyczne, podzielone na dziewięć mniejszych zespołów[32].

Wybrane większe okręty: niszczyciel USS „Ross” typu Arleigh Burke (USA), fregata HMS „Sheffield” (Wielka Brytania), korweta „Second-Maître Le Bihan” typu A69 (Francja)[32].

Z polskich okrętów wzięły udział: korweta ORP „Kaszub”, zbiornikowiec ORP „Bałtyk”, okręty rakietowe „Orkan”, „Górnik”, „Rolnik”, niszczyciel min ORP „Mewa” (po raz pierwszy w tym charakterze) i trałowce „Gopło” i „Śniardwy”[32]. Dowódcą drugiego zespołu sił trałowo-minowych został kmdr por. Andrzej Karweta[32].

2002 edytuj

Ćwiczenia rozpoczęły się fazą portową w Gdyni, dokąd okręty przybywały między 4 a 9 czerwca (większość 7 czerwca)[8]. Uczestniczyły w nich okręty z 10 państw (Danii, Estonii, Litwy, Łotwy, Niemiec, Polski, Rosji, Szwecji, USA, Wielkiej Brytanii), w połowie spoza NATO, a nadto Francja wysłała samolot[8]. Ogółem brało udział 40 okrętów, z czego do Gdyni zawinęły 33 okręty zagraniczne[8]. Faza morska trwała od 11 do 20 czerwca, podczas której do 16 czerwca ćwiczono poszczególne elementy, skupiające się m.in. na działaniach wspierania pokoju, zwalczaniu okrętów podwodnych, operacjach embarga i ratownictwa[8]. Od 16 czerwca przeprowadzono wspólną fazę ćwiczeń w charakterze sił pokojowych ONZ, zgodnie ze scenariuszem działań w konflikcie między fikcyjnymi państwami: Middlandią i wyspami Blulandią i Lublandią[8]. Podsumowanie ćwiczeń nastąpiło w dniach 21–24 czerwca w Kilonii[8].

Większymi okrętami bojowymi uczestniczącymi w ćwiczeniach były dwa amerykańskie krążowniki rakietowe: USS „Anzio” (CG-68) i USS „Cape St. George” (CG-71), a następnie fregaty: polska „Gen. K. Pułaski”, rosyjska „Nieustraszymyj”, brytyjska HMS „Chatham” i duńska „Hvidbjørnen”. Na morzu dołączyły trzy amerykańskie duże okręty transportu strategicznego: „Sgt. Matej Kocak”, „Maj. Stephen W. Pless” i „2nd Lt. John P. Bobo”[8]. W ćwiczeniach uczestniczyły też ogółem cztery okręty podwodne[8].

2003 edytuj

 
Desant Marines w Ustce z rosyjskiego transportera PTS-2, 2003 rok.

Ćwiczenia odbywały się od 7 do 20 czerwca, wzięło w nich udział 35 okrętów i lotnictwo[33]. Rozpoczęły się w Gdyni, do której 5-6 czerwca zawinęło 30 okrętów zagranicznych[33]. Okręty wyszły z portu na fazę morską ćwiczeń 9 czerwca. Nowym elementem był ćwiczebny desant sił pokojowych na poligonie w Ustce 11 czerwca, z polskiego i rosyjskiego okrętu desantowego, w wykonaniu piechoty morskiej Rosji, USA, Danii i Litwy, z udziałem siedmiu rosyjskich transporterów BTR-80 i dwóch PTS-2[33]. Podsumowanie ćwiczeń nastąpiło w Kilonii[33].

2004 edytuj

W 2004 roku ponownie okręty uczestniczące w ćwiczeniach zawinęły do portu wojennego w Gdyni, lecz z powodu wzmożonych rygorów bezpieczeństwa po raz pierwszy nie zostały udostępnione publicznie[34].

Wybrane większe okręty: krążownik rakietowy USS „San Jacinto” (USA), niszczyciel USS „Oskar Austin” typu Arleigh Burke (USA), fregata „Trondheim” (Norwegia), fregata „Van Nes” (Holandia), fregata „Nieustraszymyj” (Rosja), okręt zaopatrzeniowy „Berlin” (Niemcy)[34].

2005 edytuj

Podczas manewrów BALTOPS w 2005 roku po raz trzeci doszło 13 czerwca do ćwiczebnego desantu na poligonie w Ustce, w wykonaniu amerykańskiego okrętu desantowego USS „Tortuga” (typu Whidbey Island) z trzema poduszkowcami desantowymi LCAC, rosyjskiego „Kaliningrad” i polskiego ORP „Poznań”[35].

2006 edytuj

Ćwiczenia odbywały się od 2 do 17 czerwca, wzięło w nich udział 19 okrętów i 28 statków powietrznych z dziewięciu państw[36]. Pierwsza faza portowa odbyła się w Szwecji, wstępna faza morska rozpoczęła się 5 czerwca, główna faza morska 12 czerwca, a 17 czerwca miało miejsce podsumowanie ćwiczeń w Kilonii[36]. Po raz pierwszy od kilku lat główną bazą nie była Gdynia[36]. Główna faza ćwiczeń stanowiła fikcyjną operację pokojową[36]. Dowódcą ćwiczenia był kadm. Joseph F. Kilkenny (US Navy), a zastępcą kmdr Jerzy Patz (MW)[36].

Wybrane większe okręty: krążownik rakietowy USS „Vella Gulf” (USA), niszczyciel rakietowy HMS „Edinburgh” (Wielka Brytania), fregaty: „Hessen” (Niemcy), „Nieustraszymyj” (Rosja)[36].

2007 edytuj

Ćwiczenia rozpoczęły się 1 czerwca fazą portową w Aarhus w Danii[37]. Wzięło w nich udział 30 okrętów i 12 samolotów i śmigłowców z dziesięciu państw (Danii, Francji, Holandii, Łotwy, Niemiec, Polski, Rosji, USA, Szwecji, Wielkiej Brytanii), w tym Stały Zespół Przeciwminowy NATO SNMCMG-1[37]. Ćwiczenia na morzu w rejonie Bornholmu i cieśnin bałtyckich trwały od 4 do 14 czerwca, a zakończenie ćwiczeń nastąpiło w Kilonii[5]. Wśród większych okrętów był amerykański niszczyciel USS „Mahan”[38]. Z polskich okrętów udział brał okręt podwodny „Kondor” i trałowce „Wigry” i „Śniardwy” oraz śmigłowce Mi-14PŁ i SH-2G[37].

Przed manewrami BALTOPS, między 14 a 25 maja u polskiego wybrzeża Bałtyku odbyły się większe ćwiczenia IX zmiany Sił Odpowiedzi NATO (NRF) Noble Mariner 07, w których wzięło udział ponad 80 okrętów i 70 samolotów i śmigłowców, w tym brytyjskie lotniskowce HMS „Ark Royal” i „Illustrious” i niszczyciel USS „Mahan”[38].

2008 edytuj

Faza portowa rozpoczynająca ćwiczenia odbyła się w Gdyni, dokąd okręty zawijały między 5 a 8 czerwca 2008 roku[39]. Faza morska rozpoczęła się 9 czerwca[39]. Ćwiczenia zakończyły się po dwóch tygodniach w Kilonii[39].

Wybrane większe okręty: krążownik rakietowy USS „Gettysburg” (USA), niszczyciel rakietowy USS „Cole” (USA), fregaty: „Bayern” (Niemcy), „Nieustraszymyj” (Rosja)[39].

2009 edytuj

Ćwiczenia rozpoczęły się 8 czerwca fazą portową w Karlskronie w Szwecji i zakończyły 18 czerwca w Kilonii[40]. Wzięło w nich udział 40 okrętów i 10 samolotów oraz jednostki brzegowe z 12 państw (Danii, Estonii, Finlandii. Francji, Holandii, Litwy, Łotwy, Niemiec, Polski, Szwecji, USA, Wielkiej Brytanii)[40]. Z polskich okrętów udział brał okręt podwodny „Sęp” i trałowce „Jamno”, „Hańcza” i „Mamry”[40].

2010 edytuj

 
USS „Mount Whitney” i „Kaliningrad”, 2010 rok

Ćwiczenia trwały od 5 do 20 czerwca, w tym faza na morzu od 7 czerwca, a ich gospodarzem była Polska[41]. 4 czerwca do portu wojennego i portu handlowego w Gdyni według planu miały zawinąć 32 okręty z 11 państw: Danii, Estonii, Francji, Litwy, Łotwy, Niemiec, Polski, Rosji, Stanów Zjednoczonych, Szwecji i Wielkiej Brytanii, natomiast siły Belgii, Finlandii i Holandii wystawiły zespoły sztabowe i brzegowe[10]. Według innych informacji, do Gdyni weszło ostatecznie 19 jednostek[e]. Dowódcą ćwiczeń był brytyjski kontradmirał Ian Corder[41]. W ćwiczeniach wziął udział m.in. stały zespół przeciwminowy NATO SNMCMG1 z okrętem dowodzenia ORP „Kontradmirał X. Czernicki” i niszczycielami min HMS „Penzance” i „Rottweil”[10]. Elementem ćwiczeń były operacje przeciwminowe na Zatoce Fińskiej poprzedzające desant wysadzony na brzegu Estonii[42]

Wybrane większe okręty: amerykański okręt dowodzenia desantem USS „Mount Whitney” (LCC-20), amerykański okręt desantowy USS „Gunston Hall”, rosyjski okręt desantowy „Kaliningrad”, niemiecka fregata „Bayern” typu 123, duński okręt dowodzenia i wsparcia „Esbern Snare” typu Absalon[10][42].

2012 edytuj

 
USS „Normandy” i „Kaliningrad”, 2012 rok

W 2012 roku faza portowa w Gdyni trwała od 1 do 4 czerwca[44]. Cumowało tam 30 okrętów z 11 państw, w tym najwięcej – sześć z Danii, pięć z Niemiec i cztery z Holandii[44]. Część okrętów była udostępniona 3 czerwca do zwiedzania; Rosja zapewniła też występ orkiestry okrętowej[44].

Wybrane większe okręty: amerykański krążownik rakietowy USS „Normandy” (CG-60), rosyjski okręt desantowy „Kaliningrad”, duński okręt wsparcia „Absalon” i najnowsza fregata „Iver Huitfeldt”[44].

2015 edytuj

 
HMS „Ocean” i w głębi USS „San Antonio”, 2015 rok

W 2015 roku manewry rozpoczęła faza portowa w Gdyni między 4 a 7 czerwca, dokąd zawinęło 39 okrętów (bez śmigłowcowca HMS „Ocean”[45]. Na morzu operować miało 47 okrętów oraz 49 samolotów i śmigłowców, w tym dwa stałe zespoły NATO - zespół fregat i niszczycieli SNMG2 i zespół przeciwminowy SNMCMG1 (w tym polski ORP „Mewa”)[12]. W manewrach miało wziąć udział 17 państw, w tym USA i państwa północnoeuropejskie (Belgia, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Holandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Szwecja, Wielka Brytania), a nadto Kanada, Turcja i Gruzja (tylko personel)[12]. Z powodu wzrostu napięcia międzynarodowego po rozpoczęciu rosyjskiej agresji przeciw Ukrainie, w manewrach nie wzięła udziału Rosja[45]. Faza zasadnicza miała miejsce od 8 do 19 czerwca 2015 roku, obejmująca działania morskie na poligonach Bałtyku południowego[12]. Scenariusz ćwiczeń zakładał operację przywrócenie pokoju i stabilizacji w regionie, prowadzoną wraz z siłami lądowymi i powietrznymi, usankcjonowaną przez rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ[12]. Elementem manewrów był desant wysadzony 17 czerwca na poligonie w Ustce[45]. Faza końcowa miała miejsce w dniach 20-21 czerwca w Kilonii[12]. Ćwiczenie organizowane było przez mieszące się w Portugalii Dowództwo Morskich Sił Uderzeniowych i Wsparcia NATO (STRIKFORNATO), a całość sił dowodzona była z morza z okrętu desantowego USS „San Antonio”[12].

Wybrane większe okręty: okręt desantowy USS „San Antonio”, śmigłowcowiec desantowy HMS „Ocean”, fregata HMCS „Fredericton” typu Halifax (Kanada), fregata „Göksu” (Turcja), dwie fregaty typu Iver Huitfeldt (Dania), stawiacz min „Hämeenmaa” typu Hämeenmaa (Finlandia), okręt zaopatrzeniowy „Somme” (Francja)[45]. 8 czerwca francuski niszczyciel min „Eridan” typu Tripartite był dokowany w celu napraw w stoczni Remontowej Nauta w Gdyni[46].

2017 edytuj

 
Desant z polskich okrętów proj. 767 w Putlos, 6 czerwca 2017

Ćwiczenia były odbywane po raz 45., od 1 do 16 czerwca[2]. Brały w nich udział 44 okręty z 14 państw, w tym Finlandii i Szwecji spoza sojuszu[2][47]. Faza portowa po raz pierwszy rozpoczęła się w Szczecinie, dokąd zawinęło 30 okrętów zagranicznych, a dalsze dwa okręty zawinęły do Świnoujścia[2]. Manewry obejmowały między innymi wysadzenie ćwiczebnych desantów w Putlos (Niemcy), Windawie (Łotwa) i Ustce (14 czerwca)[2][47]. W ramach komponentu lotniczego wsparcia desantu w manewrach brały udział amerykańskie bombowce strategiczne B-52 i B-1B (które później uczestniczyły w manewrach Saber Strike 17 pod Orzyszem)[47].

Wybrane większe okręty: okręt desantowy USS „Arlington” typu San Antonio (USA), fregaty: HMS „Iron Duke” (Wielka Brytania), „Roald Amundsen” typu Fridtjof Nansen (Norwegia), „Evertsen” typu De Zeven Provinciën (Holandia), korweta „Nyköping” typu Visby (Szwecja)[2]. Polska wysłała dwa okręty transportowe („Kraków” i „Gniezno”) i sześć trałowców[2][47].

2020 edytuj

Ćwiczenia odbyły się między 7-16 czerwca 2020 roku[3]. Uczestniczyło w nich 28 okrętów, 28 samolotów i śmigłowców i ok. 3 tysiące personelu z 17 państw NATO (Danii, Estonii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Kanady, Litwy, Łotwy, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii, Turcji, USA, Wielkiej Brytanii i Włoch) oraz Finlandii i Szwecji[3]. Brały w nich udział między innymi jednostki Stałego Zespołu Okrętów NATO Grupa 1 (SNMG1)[3]. Po raz pierwszy dowodzono działaniami na morzu z lądu – z kwatery głównej Dowództwa Sił Uderzeniowych i Wsparcia NATO (STRIKFORNATO) – Centrum Operacji (Joint Operations Centre) w Lizbonie[3]. W związku z pandemią COVID-19, w celu zmniejszenia ryzyka rozprzestrzeniania wirusa, ćwiczenia prowadzone były jedynie na morzu i w powietrzu oraz ograniczono fazę portową i wymiany załóg[3]. W programie ćwiczeń skoncentrowano się na działaniach podczas wojny morskiej – w pierwszej części pracowano nad poprawą elementów taktyki walki, a w drugiej prowadzono działania na morzu w ramach zespołów „niebieskich” i „pomarańczowych”, w rzeczywistych sytuacjach, w wypadku hipotetycznego konfliktu na Morzu Bałtyckim[3]. W tym czasie rosyjska Flota Bałtycka monitorowała ćwiczenia, a jednostki rakiet Iskander przeprowadziły w Obwodzie Kaliningradzkim ćwiczenia z ataku rakietowego na okręty NATO[3].

Wybrane większe okręty: okręt dowodzenia desantem USS „Mount Whitney” (LCC 20) (USA), niszczyciel rakietowy USS „Donald Cook” (DDG 75) (USA), fregata rakietowa „Lübeck” (F214) (Niemcy), fregata „Otto Sverdrup” (F312) (Norwegia), fregata HMCS „Fredericton” (FFH 337) (Kanada), okręty zaopatrzeniowe: USNS „Supply” (T-AOE 6) (USA) i „Rhön” (A1443) (Niemcy)[3]. Z okrętów polskich udział wzięły tylko dwa trałowce: OORP „Drużno” i „Wdzydze”, samoloty Su-22, F-16, An-28B1R i śmigłowce Mi-14PŁ[3].

2021 edytuj

Jubileuszowe 50. ćwiczenia odbywały od 6 do 19 czerwca 2021 roku[48]. Uczestniczyło w nich 40 okrętów, 60 samolotów i śmigłowców i ok. 4 tysiące marynarzy i żołnierzy[48]. Brało w nich 18 państw, w tym 16 członków NATO (Belgia, Dania, Estonia, Francja, Hiszpania, Kanada, Niemcy, Łotwa, Litwa, Holandia, Norwegia, Polska, USA, Turcja, Wielka Brytania, Włochy), Finlandii i Szwecji[16]. Brały w nich udział między innymi jednostki Stałego Zespołu Okrętów NATO Grupa 1 (SNMG1), Zespołu Sił Obrony Przeciwminowej NATO Grupa 1 (SNMCMG1) oraz Bałtyckiej Eskadry Morskiej (Baltic Naval Squadron – BALTRON), tworzonej przez państwa bałtyckie[48][16]. Obszar różnych elementów ćwiczeń był rozległy, od Cieśnin Duńskich po wybrzeże Litwy[48]. Jednym z elementów były ćwiczenia sił przeciwminowych u wybrzeży Litwy, połączone z oczyszczanie ich z pozostałości wojen światowych[48]. Były one połączone z organizowanym przez Litwę międzynarodowym ćwiczeniem Baltic Fortress, w którym wziął udział m.in. wydzielony moduł bojowy Morskiej Jednostki Rakietowej[48].

W ćwiczeniach brał udział m.in. amerykański niszczyciel rakietowy USS „Roosevelt” (DDG-80) (typu Arleigh Burke)[48]. Polska wydelegowała korwetę patrolową ORP „Ślązak”, trałowce: OORP „Drużno” i „Wdzydze”, dwa śmigłowce Mi-14PŁ i śmigłowiec SH-2G[48].

2022 edytuj

Ćwiczenia odbywały się od 5 do 17 czerwca[49]. Brało w nich udział 45 okrętów, 75 samolotów i około 7 tysięcy personelu z 16 państw, w tym 14 członków NATO oraz Finlandii i Szwecji[49]. Gospodarzem ćwiczeń była Szwecja[50]. Za dowodzenie odpowiedzialne były Morskie Siły Uderzeniowe i Wsparcia NATO (STRIKFORNATO), których dowódcą był wiceadmirał US Navy Eugene H. Black III[49]. Ćwiczenia obejmowały m.in. prowadzenie operacji desantowych, zwalczanie okrętów podwodnych, obronę powietrzną i działania przeciwminowe (na wodach szwedzkich)[49].

Największym okrętem był amerykański uniwersalny okręt desantowy USS „Kearsarge” (LHD-3) typu Wasp[50]. Brały w nich udział także m.in. niszczyciele rakietowe USS „Porter” (DDG-78) (typu Arleigh Burke) i HMS „Defender” (typu 45)[49][51]. Z polskich jednostek uczestniczyły: okręt transportowy ORP „Toruń” i trałowce OORP „Drużno” i „Wdzydze”[49].

2023 edytuj

Ćwiczenia odbywały się od 4 do 16 czerwca[50]. Brało w nich udział ok. 50 okrętów i ponad 45 samolotów z 19 państw NATO, w tym po raz pierwszy w tym charakterze Finlandii, oraz kandydującej do sojuszu Szwecji[50]. Z państw spoza Europy północnej wzięły w nich udział: USA, Kanada, Hiszpania, Włochy, Rumunia i Turcja[50]. Manewry obejmowały między innymi wysadzenie ćwiczebnych desantów kołow Windawy (Łotwa), Kłajpedy (Litwa) i Ustki[50]. Manewry zakończyły się 16 czerwca w Kilonii[50].

Wśród większych okrętów były włoskie: okręt desantowy-dok „San Marco” i niszczyciel rakietowy „Caio Duilio”[50][52]. Z polskich jednostek uczestniczyły: fregata „Gen. T. Kościuszko”, korweta patrolowa „Ślązak” i okręt transportowy ORP „Toruń”[50].


Uwagi edytuj

  1. ↑ Według części literatury, od 1972 roku (Tomasz Grotnik. BALTOPS po raz 45. „Morze”. 7/2017. s. 7. ). 1972 rok koreluje także z 50. manewrami w 2021 roku (chyba, że manewry rozpoczęte w 1971 roku w którymś roku się nie odbyły).
  2. ↑ Według Rochowicza („Nowa Technika Wojskowa” nr 7/97), manewry w 1997 roku obejmowały tylko jedną, wspólną część.
  3. ↑ a b c Według Ciślak, Krzewiński w „Nowa Technika Wojskowa” nr 8/99 s. 56 w ćwiczeniach brały udział ogółem 53 jednostki i także siły Holandii (nie wiadomo czy okręty), lecz dostępne publikacje wymieniają tylko 50 okrętów pierwszej fazy ćwiczeń (Ciechanowski w „Okręty Wojenne” nr 4/1999; Ciślak, Krzewiński w „Morza, Statki i Okręty” nr 4′99).
  4. ↑ Według Ciślak, Krzewiński w „Nowa Technika Wojskowa” nr 8/99, pomimo przystąpienia Polski do NATO, okręty polskie nie brały jeszcze udziału w drugiej fazie ćwiczeń, która została zaplanowana wcześniej. Nie jest jednak jasne, czy druga faza ćwiczeń miała miejsce – według Ciślak, Krzewiński w „Morza, Statki i Okręty” nr 4′01, już od trzech lat przed 2001 rokiem zaprzestano dzielenia ćwiczeń, nadto podawana jest data dzienna zakończenia ćwiczeń 14 czerwca, ta sama co wyjścia zespołu z Gdyni.
  5. ↑ Według JC & TG w „Morze, Statki i Okręty” nr 7/2010 s.16, do Gdyni zawinęło tylko 18 jednostek zagranicznych i ORP „Kontradmirał X. Czernicki”, z tego brytyjski niszczyciel min HMS „Walney” powrócił do bazy, natomiast zastąpił go na ćwiczeniach bliźniaczy „Penzance”.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Ciślak i Krzewiński 1999 ↓, s. 15-16
  2. ↑ a b c d e f g h i j Tomasz Grotnik. BALTOPS po raz 45. „Morze”. 7/2017. III (22), s. 7-8, lipiec 2017. ISSN 2543-5469. 
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Stanisław Zarychta. Narzędzie zwiększania potencjału bojowego NATO. „Bandera”. Nr 5-6/2020 (131/132), s. 19, maj – czerwiec 2020. 
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Jerzy Bojko. BALTOPS ′96. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1996. I (2), s. 46-47, lipiec-wrzesień 1996. Warszawa. ISSN 1426-529X. 
  5. ↑ a b c d TG. To był BALTOPS!. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 3/2007. XII (63), s. 20-21, marzec 2007. Warszawa: Magnum X. 
  6. ↑ a b Ciślak i Krzewiński 1998 ↓, s. 21.
  7. ↑ a b c d e f Baltic Operations (BALTOPS). GlobalSecurity.org, 05-07-2011. [dostęp 2021-01-18]. (ang.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j Jarosław Ciślak. Ćwiczenia BALTOPS 2002. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4′02. VII (35), s. 16-18, lipiec – sierpień 2002. Warszawa. 
  9. ↑ a b c d e f g h i j Jarosław Ciślak, Jacek Krzewiński. Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 3′97. II, s. 7, lipiec-wrzesień 1997. Warszawa. ISSN 1426-529X. 
  10. ↑ a b c d e Marynarka Wojenna: BALTOPS 2010 – okręty wchodzą do Gdyni. KONFERENCJA PRASOWA. mw.wp.mil.pl, 03-06-2010. [dostęp 2021-01-21].
  11. ↑ Jarosław Ciślak, Jacek Krzewiński. BALTOPS 2001. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4′01. VI (29), s. 16-18, lipiec – sierpień 2001. Warszawa. 
  12. ↑ a b c d e f g h i Międzynarodowe manewry morskie BALTOPS 2015. Informator [online].
  13. ↑ a b c d e Jarosław Malinowski, Rafał Ciechanowski. Z życia Marynarki Wojennej RP. „Okręty Wojenne”. Nr 2/93, s. 2, 1993. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  14. ↑ a b c d e Jarosław Ciślak, Jacek Krzewiński. Baltops 99. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 8/99, s. 56-57, 1999. Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
  15. ↑ Ciślak i Krzewiński 1999 ↓, s. 18.
  16. ↑ a b c Sekcja Prasowa 3.FO, Zakończenie jubileuszowej edycji Baltops-50 [online], Wojsko-Polskie.pl, 19 czerwca 2021.
  17. ↑ N.N. Sielezniew: «Bditielnyj» i drugije. Storożewyje korabli projekta 1135. Moskwa. s. 29, seria: Morskaja Kollekcyja. nr 6(42)/2001. (ros.).
  18. ↑ Rafał Ciechanowski. Krążownik rakietowy San Jacinto. „Okręty Wojenne”. Nr 2/93, s. 61, 1993. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  19. ↑ a b c d e f g h Krzysztof Rogala. Baltops ′94. „Okręty Wojenne”. Nr 11, s. 6, 1994. ISSN 1231-014X. 
  20. ↑ a b c d Maksymilian Dura. BALTOPS ′94. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 8/94, s. 39-48, 1994. Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
  21. ↑ Janusz Walczak. Z życia Marynarki Wojennej RP. „Okręty Wojenne”. Nr 11, s. 5, 1994. ISSN 1231-014X. 
  22. ↑ a b c d e f g h Andrzej Kiński, Robert Rochowicz. BALTOPS-95. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 7/95, s. 48, 1995. Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
  23. ↑ a b Norris Jones. Friendships in the Baltic Sea. „All hands. Magazine of the U.S. Navy”. November 1995. s. 33-35. 
  24. ↑ Andrzej Kiński, Robert Rochowicz. BALTOPS ′95. Okręty. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 8/95, s. 44-46, 1995. Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
  25. ↑ Marek Błuś. Spotkajmy się na „Baltopsie”!. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 1/1996. I (1), s. 28-32, kwiecień-czerwiec 1996. Warszawa. ISSN 1426-529X. 
  26. ↑ Grzegorz Nowak: ORP Gardno. Trałowce bazowe proj. 207. Warszawa: Edipresse, 2021, s. 46, seria: Okręty Polskiej Marynarki Wojennej. ISBN 978-83-8177-551-9.
  27. ↑ a b c d Robert Rochowicz, Andrzej Kiński. Międzynarodowe ćwiczenia morskie BALTOPS'97. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 7/97, s. 58-59, 1997. Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
  28. ↑ a b c d e f g h i j k Jarosław Ciślak. BALTOPS ′98. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4′98. III, s. 21-24, lipiec-sierpień 1998. Warszawa. ISSN 1426-529X. 
  29. ↑ Jarosław Ciślak. BALTOPS ′98 w Gdyni. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 7/98, s. 50, 1998. Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
  30. ↑ a b c d Rafał Ciechanowski. BALTOPS ′99. „Okręty Wojenne”. Nr 4/1999(32), s. 2-3, 1999. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  31. ↑ Jarosław Ciślak, Jacek Krzewiński. „Baltops ′99” w Gdyni. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4′99. IV (17), s. 16-18, lipiec-sierpień 1999. Warszawa. 
  32. ↑ a b c d e BALTOPS 2000 [online], mw.mil.pl, 5 czerwca 2000 [dostęp 2017-11-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-01].
  33. ↑ a b c d e Jarosław Ciślak. BALTOPS 2003. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4-5/2003. VIII (41), s. 21-23, lipiec-październik 2003. Warszawa. 
  34. ↑ a b mb. BALTOPS 2004. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 4/2004. IX (45), s. 20-21, lipiec – sierpień 2004. Warszawa. 
  35. ↑ Jarosław Ciślak. Desant w Ustce. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 4/2005. X (52). s. 8-9. Warszawa. 
  36. ↑ a b c d e f g „BALTOPS 2006”. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 4/2006. X (58), s. 34, lipiec – sierpień 2006. Warszawa. 
  37. ↑ a b c BALTOPS 2007. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7–8/2007. XII (67–68), s. 30, lipiec – sierpień 2007. Warszawa. 
  38. ↑ a b JW. Największe manewry NATO na Bałtyku. Noble Mariner 07. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7–8/2007. XII (67–68), s. 8-11, lipiec – sierpień 2007. Warszawa. 
  39. ↑ a b c d e Jarosław Ciślak. BALTOPS 2008. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8/2008. XIII (79-80), s. 6, lipiec–sierpień 2008. Warszawa. 
  40. ↑ a b c PJ & JW. „Baltops 09”. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7–8/2009. XIV (91), s. 23, lipiec – sierpień 2009. Warszawa. 
  41. ↑ a b c Marynarka Wojenna: BALTOPS 2010 – faza morska. mw.wp.mil.pl, 06-06-2010. [dostęp 2021-01-21].
  42. ↑ a b Marynarka Wojenna: Okręty „Tarczy przeciwminowej” w ćwiczeniu Baltops 2010. mw.wp.mil.pl, 21-06-2010. [dostęp 2021-01-21].
  43. ↑ JC & TG. Kronika PMW. „BALTOPS 2010”. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7/2010. XV (103), s. 16, lipiec 2010. Warszawa. 
  44. ↑ a b c d e Marcin Chała. BALTOPS 2012, czyli Gdynia i okręty. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8/2012. XVII (125), s. 5-7, lipiec-sierpień 2012. Warszawa: Magnum X. 
  45. ↑ a b c d Marcin Chała, Łukasz Pacholski. BALTOPS 2015. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8/2015. XIX (159), s. 8-11, lipiec-sierpień 2015. Warszawa: Magnum X. 
  46. ↑ Z kraju. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8/2015. XIX (159), s. 3, lipiec-sierpień 2015. Warszawa: Magnum X. 
  47. ↑ a b c d Tomasz Nowak. Baltops 2017. Marines na polskiej plaży. „Broń i Amunicja”. nr 07/2017, s. 18-22, lipiec 2017. ISSN 1429-270X. 
  48. ↑ a b c d e f g h Edyta Górska. Jubileuszowy „Baltops”. „Bandera”. Nr 4-6/2021 (142/144), s. 13, kwiecień – czerwiec 2021. 
  49. ↑ a b c d e f Katarzyna Kamińska. W jednym szyku. Pokaz siły NATO. „Bandera”. Nr 4-6/2022 (154/156), s. 9, kwiecień – czerwiec 2022. 
  50. ↑ a b c d e f g h i Katarzyna Kamińska, Kamil Sarapuk. W jednym szyku. Pokaz siły NATO. „Bandera”. Nr 5-6/2023 (167/168), s. 8-9, maj – czerwiec 2023. 
  51. ↑ Stanisław Zarychta. Raport roczny sekretarza generalnego NATO. „Bandera”. Nr 3-4/2023 (165/166), s. 8, marzec – kwiecień 2023. 
  52. ↑ Sławomir Lipiecki. „Caio Duilio” czyli włoski „parasol” nad Polską. „Bandera”. Nr 5-6/2023 (167/168), s. 10, maj – czerwiec 2023. 

Bibliografia edytuj

  • Jerzy Bojko. BALTOPS ′96. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1996. I (2), lipiec-wrzesień 1996. Warszawa. ISSN 1426-529X. 
  • Jarosław Ciślak, Jacek Krzewiński. BALTOPS ′98. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4′98. III, lipiec-sierpień 1998. Warszawa. ISSN 1426-529X. 
  • Jarosław Ciślak, Jacek Krzewiński. „Baltops ′99” w Gdyni. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4′99. IV (17), lipiec-sierpień 1999. Warszawa. ISSN 1426-529X. 
  • Baltic Operations (BALTOPS). GlobalSecurity.org, 05-07-2011. [dostęp 2021-01-18]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=BALTOPS&oldid=73177991”