Wikipedia

Banderia Prutenorum

Banderia Prutenorum – rękopis w języku łacińskim pochodzący z 1448 roku, autorstwa Jana Długosza, zawierający ilustracje i opisy 56 chorągwi krzyżackich. Banderia Prutenorum była pierwszym i jedynym wykonanym w średniowieczu, bez mała kompletnym zestawieniem chorągwi całej armii, a zarazem pierwszym dziełem historycznym Jana Długosza. Dzieło składa się z 48 pergaminowych arkuszy o wymiarach 18,6 × 29,3 cm, ilustrowanych przez krakowskiego malarza Stanisława Durinka.

Jedna z kart Banderia Prutenorum przedstawiająca chorągiew większą wielkiego mistrza
Karta przedstawiająca chorągiew świętego Jerzego
Żołnierze Wehrmachtu z kopiami chorągwi krzyżackich wykonanymi na podstawie Banderia Prutenorum, Wawel 1940

Losy dzieła Długosza i chorągwi krzyżackichEdytuj

Chorągwie krzyżackie opisane w dziele Długosza zostały zdobyte przez Polaków i Litwinów w bitwach z Krzyżakami w latach 1410–1431. Część chorągwi, zwłaszcza zdobytych pod Grunwaldem trafiła zapewne za pośrednictwem wielkiego księcia litewskiego Witolda do katedry w Wilnie. Tam niestety, prawdopodobnie spłonęła w 1530 bez śladu. Długosz opisuje tylko te chorągwie, które trafiły do Krakowa. 51 z nich zdobyto pod Grunwaldem, jedną w bitwie pod Koronowem i 4 sztuki, niedaleko Nakła, pod Dąbkami 13 września 1431. Wszystkie chorągwie zostały umieszczone jako wota w katedrze wawelskiej, w kaplicy św. Stanisława, patrona Królestwa Polskiego.

W 1447 z okazji koronacji króla Kazimierza przybyło liczne poselstwo państwa krzyżackiego. Jan Długosz, korzystając z wiedzy i pomocy przybyłych posłów, sporządził kompletny opis zdobytych chorągwi. Do opracowania Długosz zamówił kolorowe podobizny chorągwi. Wykonał je krakowski malarz Stanisław Durink. Była to pierwsza dokumentacja historyczna, jaka powstała w Polsce. Powstała z pełną świadomością, Długosz napisał bowiem, iż gdy oryginalne chorągwie z biegiem lat spłowieją i ulegną zniszczeniu, na podstawie rycin można będzie sporządzić ich kopie. Zapewne kierowany tą samą myślą, wkrótce po napisaniu Banderia Prutenorum Długosz zajął się polskimi chorągwiami tworząc dzieło „Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae”, będące pierwszym polskim herbarzem. Tym samym Jan Długosz, oprócz miana pierwszego polskiego historyka, może być uważany za twórcę polskiej heraldyki.

W połowie XVI wieku chorągwie oglądał heraldyk Bartosz Paprocki, który umieścił ich opisy w swoim herbarzu. Pod koniec XVI wieku Joachim Bielski zanotował, że chorągwie wprawdzie wiszą w katedrze, lecz są pokryte kurzem, spod którego niewiele już widać. Później wymienia je jeszcze przewodnik po kościołach krakowskich z 1603. Dalsze szczegółowe losy chorągwi trudne są już do ustalenia. Można np. spotkać się z poglądem, iż kres ich istnieniu, a przynajmniej większości z nich, położył najazd szwedzki. Istnieje też wzmianka z końca XVIII wieku, z której wynika, iż kilka chorągwi miał odnaleźć rewizor skarbca katedralnego Tadeusz Czacki i wystawić na zamku wawelskim w roku 1789 wraz z klejnotami i insygniami koronnymi, przechowywanymi w Skarbcu Koronnym. Prawdopodobnie to te właśnie chorągwie („jakieś chorągwie krzyżackie”) miały zostać przewiezione w 1797 do Muzeum Wojskowego w Wiedniu[1].

Chorągwie krzyżackie znajdowały się w katedrze do 1797 po czym zostały wywiezione przez Austriaków do Wiednia i ślad po nich zaginął[2]. W 1900 przy okazji zbiórki na odnowę Wawelu wykonano 50 chorągwi[3]. W okresie międzywojennym, w latach 1937–1939 wykonano dalsze kopie chorągwi krzyżackich (32) i zawieszono je na Wawelu[3]. 18 maja 1940 władze Generalnego Gubernatorstwa z pełnymi honorami wojskowymi przekazały kopie do Malborka wraz z oryginałem rękopisu Długosza[3]. Część z nich zaginęła podczas wojny, niektóre przetrwały[3]. Ambasada Polska w Londynie zakupiła rękopis Banderii który znalazł się w londyńskim antykwariacie i przekazała do stolicy[3]. Obecnie Banderia Prutenorum przechowywana jest w bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1962 odtworzono 7 kolejnych sztandarów[3]. Pozostałe 36 chorągwi zostały zrekonstruowane w ostatnich latach w Pracowni Konserwacji Tkanin Zamku Królewskiego na Wawelu. Prace nad ich odtworzeniem zostały ukończone w październiku 2009[3].

ChorągwieEdytuj

  • w kolejności podanej przez Długosza

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ M.Ż.K.(Marek Żukow-Karczewski), Całe miasto mówiło... O chorągwiach, „Echo Krakowa”, 28 VI 1994 r., nr 124 (14196).
  2. ↑ Józef Mitkowski, Jan Długosz.
  3. ↑ a b c d e f g Magdalena Piwocka, Znaki świetnego zwycięstwa, Focus – Historia, Nr 7-8. 2010.
  4. ↑ a b Zygmunt Gloger, „Encyklopedia Staropolska”.
  5. ↑ Starogród w „Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”.
  6. ↑ Historia Starogrodu.

BibliografiaEdytuj

  • Józef Mitkowski, Jan Długosz, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1988, ISBN 83-02-03393-6, OCLC 830084249.
  • Jana Długosza Chorągwie krzyżackie, Warszawa 1987.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Banderia_Prutenorum&oldid=70400481”